«رحمت» از دلنوازترین کلمات قرآن کریم است

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن، در نشست مجازی که امروز 10 اسفندماه، با موضوع «رحمت و توبه‌پذیری خداوند» برگزار شد، اظهار کرد: خداوند سبحان «أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ» است و بدون هیچ مرز، شرط و حسابی صرفا برای رحمت، بر بندگان رحمت می‌آورد. او غنی بِالذات است و به كسی نیازمند نیست كه از سر حساب و كتاب به او رحمت كند. لطف خداوند را نمی‌توان با هیچ سنجه و مقیاسی اندازه گرفت یا تشبیه و قیاسی برای آن در نظر آورد، زیرا محبت او به بندگان كاملا یک‌سویه و بی‌حد و مرز است، او برای بندگان شب و روز و محدوده‌ای در نظر نمی‌گیرد و خواندن او نیازمند نوبت و وقت قبلی نیست.

وی بیان کرد: در مورد اهمیت ذكر «یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ» همین بس است كه رسول خدا(ص) فرموده است: «همانا خداوند فرشته‌ای را موكل بر كسی كرده است كه بگوید: «یا أَرْحَمَ الرَّاحِمین»؛ پس هنگامی كه سه مرتبه این (ذكر) را بگوید، فرشته به او می‌گوید «أَرْحَمَ الرَّاحِمِین» به تو روی آورده است، پس از او درخواست كن.» همچنین در حدیثی دیگر چنین می‌خوانیم که هركه هفت مرتبه بگوید: «یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ»، از بارگاه الهی ندا می‌رسد كه: من «أَرْحَمُ الرَّاحِمِین» هستم، حاجتت را بخواه.»

انصاری افزود: در رابطه عبد با معبود و شدت امید بنده به درگاه حضرت حق یا ناامیدی از او، سه مرتبه «غرور»، «رجاء» و «یاس» وجود دارد. «غرور» در لغت، به معنای فریب است و د رواقع، دل بستن بیهوده و امید واهی داشتن به چیزی است. برای مثال گاهی فردی به یاری آشنایی بسیار دل خوش كرده است و می‌پندارد اگر گرهی در كارش بیفتد، با كم‌ترین درخواستی از او، مشكل حل شده و آن گره، گشوده می‌شود. اما با پیش آمدن مشكل، نه به یک اشاره و درخواست، كه حتی با درخواست‌های مكرر، هیچ گره‌گشایی و خیری از آن آشنا نمی‌بیند. این حالت، برخاسته از خطاهای محاسباتی انسان و نگاه‌های غیرعقلانی اوست. نقط مقابل این امید افراطی و غرور، «یأس» است؛ انسان مأیوس و سرخورده از غفران و رحمت خداوند، به نهایت روان‌پریشی و سقوط و شكست می‌رسد و همه سرمایه‌های در اختیار خود را رها می‌كند و در این حالت بسیار خطرآفرین نیز می‌شود.

صاحب تفسیر مشکاة گفت: نقطه میانه یأس و غرور، «رجاء» نام دارد. انسان مؤمن موحد هرگز نه به خود امید واهی می‌بندد و نه از رحمت خداوند نومید می‌شود. او به رحمت بیكران و گسترده پروردگار رجاء واثق دارد. همچنین در قسمت دیگری از كلام الله با صفت لطیف «تواب» روبه‌رو می‌شویم، خداوند در آیه 160سوره «بقره» فرموده است: «وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ؛ و من توبه‌‏پذیر مهربانم.» این واژه صیغۀ مبالغه است و آن را بسیار توبه‌پذیر معنا می‌كنند. آری، رحمت و غفران خداوند چنان گسترده و بی‌كران است كه از بی‌شمار گناهان آدمیان در طول سال و سال‌ها، از ازل تا ابد درمی‌گذرد. گناهانی كه شمارش یک روز تمام آن، بسیار زیاد است، چه رسد به آنكه مجموع آن‌ها در طول تاریخ در نظر گرفته شود. پس خداوند بسیار توبه می‌پذیرد. اما این واژه معنای فراتری از توبه‌پذیری دارد و مقصود آن است كه خداوند به تعداد بسیار زیاد توبه می‌كند.

وی بیان کرد: نكته آن است که خود «توبه»، معنای رجوع می‌دهد و با توجه به این معنای لغوی، «تواب» بودن خداوند بدین معناست كه حضرت او پیوسته به بندگانش روی می‌آورد و آنان را برخوردار از توجه كریمانۀ حضرت خود می‌كند؛ زیرا هربار كه انسان‌ها به هر بهانه‌ای به او روی می‌آورند، خداوند به ایشان روی می‌كند، اشراقش را بر ایشان می‌تاباند، خطابشان می‌كند و با توجهِ بنده‌پرورش ایشان را می‌نوازد. مقصود از توبه عبد، رجوع از عصیان به طاعت الهی است و مقصود از توبه پروردگار، رجوع حضرت او از قهر به لطف است.

انصاری در خصوص رحمت خداوند، افزود: اولین آیه سوره مبارکه حمد: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِِ الرَّحِیمِ» است. این آیه نه تنها سرآغاز تمام معارف الهى است، بلكه شروع هر كوشش و تلاشى است که در كتاب زندگى به انسان تعلیم داده شده است. در نوبت پیشین درباره واژه «الله» صحبت شد که در این نوبت در خصوص کلمه «رحمت» مطالبی بیان می‌شود. «رحمت» از دلنوازترین کلمات قرآن کریم است و دارای معانی گسترده‌ای است. گروهی آن را به معناى نعمت می‌دانند و بر پایه آن، «الرَّحْمنِِ» و «الرَّحِیم» را «مُنعِم» معنا می کنند  که البته اتفاق نظری بر این معنا وجود ندارد. گروهی دیگر نیز برآن معتقدند که رحمت به معنای انعطاف درونى و رقت قلبى است كه موجب لطف و احسان می شود؛ بدین معنا که هرگاه تماشای صحنه اى انسان را متأثر کند و او را به عمل خیرخواهانه اى برانگیزاند، چنین عملى، نوعى رحمت است؛ برای نمونه، اگر انسان، نیازمندی را ببیند و رقت قلبى بیاید که باعث شود به او كمك مالى کند، آن فرد نیازمند، مشمول رحمت قرار گرفته است. بنابراین، صفت «رحمت» درباره پروردگار معنای ویژه‌ای دارد.