بهترین اعمال در ماه مبارک رمضان در بیان پیامبر(ص)

در اهمیت ماه مبارک رمضان همین بس که پیغمبر اکرم(ص) در آستانه این ماه طى خطبه‌اى چنین فرمود: اى مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و مغفرت به شما روى آورده; ماهى که نزد خدا برترین ماه‌هاست، روزهایش برترین روزها، و شب‌هایش برترین شب‌ها، و ساعاتش برترین ساعات است. ماهى است که در آن به میهمانى خدا دعوت شده‌اید و مورد کرامت و احترام الهى قرار گرفته‌اید. نفس‌هاى شما در آن حکم تسبیح را دارد، خواب شما در آن عبادت، عمل شما مقبول (درگاه الهى) و دعاى شما در آن مستجاب است! با نیت‌هاى صادق و قلب‌هاى پاک از خدا بخواهید که شما را موفق به روزه این ماه و تلاوت قرآن در آن کند; زیرا شقى و دور از سعادت کسى است که در این ماه (که دریاى رحمت الهى مواج است) از رحمت و مغفرت او محروم گردد.

سپس دستورهاى مؤکدى درباره صدقه به نیازمندان، احترام به بزرگترها، محبت به کوچکترها، صله رحم، حفظ زبان و چشم و گوش از گناه، نوازش یتیمان و توبه از گناه، دعا کردن ـ به ویژه هنگام نمازها ـ فرمود: سپس درباره اهمیت افطارى دادن روزه داران سخن گفت، تا آن جا که حتى کسانى که توانایى ندارند، مى‌توانند با دانه‌اى خرما یا جرعه‌اى از آب در این کار خیر شرکت جویند.

در پایان خطبه فرمود: «اى مردم! درهاى بهشت در این ماه گشوده است، از خداوند بخواهید آن را به روى شما نبندد و درهاى دوزخ بسته است، از پروردگارتان بخواهید آن را به روى شما نگشاید! و شیاطین در این ماه در زنجیرند، از خداوند بخواهید آنها را بر شما مسلط نکند!» امیرمؤمنان على(ع) عرض کرد: یا رسول اللّه! برترین اعمال در این ماه چیست؟ فرمود: پرهیز از گناهان!» خوشبخت و سعادتمند کسانى هستند که ارزش والاى این ماه را بشناسند و از برکات بى پایان آن بهره گیرند و مشکلات معنوى و مادى خود را به برکت روزه‌ها و عبادات در این ماه حل کنند.

برای شب و روزهای این ماه پر فضیلت اعمالی وارد شده است و اما اعمالى که در هر شب و روز این ماه بجا آورده می‌شود، شامل دعاهای ذیل بعد از هر نماز است. سید بن طاووس روایت کرده از حضرت امام جعفر صادق(ع) و امام موسى کاظم(ع) که فرمودند: «می‌گویى در ماه رمضان از اول تا به آخِر آن بعد از هر فریضه (نماز): اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کُلِّ عَامٍ ...».

همچنین آمده است عقب نمازهاى فریضه مى‌خوانى: «یَا عَلِیُّ یَا عَظِیمُ یَا غَفُورُ یَا رَحِیمُ أَنْتَ الرَّبُّ الْعَظِیمُ الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ ...».

حضرت رسول(ص) فرمود: «هرکه این دعا را در ماه رمضان بعد از هر نماز واجبى بخواند، حق تعالى گناهان او را تا روز قیامت بیامرزد و دعا این است: «اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ ...».

تأکید بر دعا، تسبیح، استغفار و تکبیر از دیگر اعمال در این ماه پربرکت است، روایت شده که جناب امام زین‌العابدین(ع) چون ماه رمضان داخل مى‌شد، تکلم نمى‌کرد، مگر به دعا، تسبیح، استغفار، تکبیر و باید به عبادت و نافله‌هاى شب و روز اهتمام بسیار نمود.

شیخ صدوق رحمه‌الله به سند معتبر، از حضرت امام‌رضا(ع)، پدران بزرگوار خود و از حضرت امیرالمؤمنین(ع) روایت کرده است که فرمود: «حضرت رسول خدا(ص) روزى خطبه‌اى براى ما خواند»، پس فرمود: «أیّها النّاس به‌درستى که رو کرده است به‌سوى شما، ماه خدا با برکت، رحمت و آمرزش، ماهى است که نزد خدا بهترین ماه‌ها است و روزهایش بهترین روزها و شب‌هایش بهترین شب‌ها است، ساعت‌هایش بهترین ساعت‌ها است و آن ماهى است که خوانده‌اند شما را در آن به سوى ضیافت خدا و گردیده‌اید در آن از اهل کرامت خدا نفس‌هاى شما در آن ثواب تسبیح دارد و خواب شما ثواب عبادت دارد و عمل‌هاى شما در آن مقبول است و دعاهاى شما در آن مستجاب است، پس سؤال کنید از پروردگار خود».

اعمال شب‌هاى ماه رمضان

مستحب است که بعد از نماز شام (نماز مغرب) افطار کند، مگر آن که ضعف بر او غلبه کرده باشد یا جمعى منتظر او باشند. با غذای پاکیزه از حرام و شبهات افطار کند و بهتر آن است که به خرماى حلال افطار کند تا ثواب نمازش چهار صد برابر گردد و به خرما، آب، شیر، حلوا و به نبات و به آب گرم به هرکدام که افطار کند، نیز خوب است و مستحب است در وقت افطار این دعا را قرائت کند: «اللَّهُمَّ لَکَ صُمْتُ وَ عَلَى رِزْقِکَ أَفْطَرْتُ وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ؛ تا خدا به او ثواب هر کسى را که در این روز روزه داشته عطا کند»، همچنین آمده است که در لقمه‌ اول بگوید: «بِسْمِ‌اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ یَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ اغْفِرْ لِی، تا خدا او را بیامرزد».

روایت شده که حضرت امیرالمؤمنین(ع) هرگاه مى‌خواست افطار کند، مى‌فرمود: «بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ لَکَ صُمْنَا وَ عَلَى رِزْقِکَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ[فَتَقَبَّلْهُ] مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ».

از دیگر اعمال این است که در وقت افطار سوره قدر بخواند، تصدق کند و افطار دهد، روزه‌داران را اگر چه به چند دانه خرما یا شربتى آب باشد. از حضرت رسول(ص) نقل شده است که: «کسى که روزه‌دارى را افطار دهد، براى او مثل اجر آن روزه‌دار خواهد بود بدون آن که از اجر او چیزى کم شود و براى او خواهد بود، مانند آن عمل نیکویى که آن افطارکننده به قوه آن طعام بجا آورد».

دعای هر شب در ماه رمضان

هر که این دعا را در هر شب ماه رمضان بخواند، گناهان چهل سال او آمرزیده شود: «اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ وَ افْتَرَضْتَ عَلَى عِبَادِکَ فِیهِ الصِّیَامَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کُلِّ عَامٍ وَ اغْفِرْ لِی تِلْکَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ فَإِنَّهُ لَا یَغْفِرُهَا غَیْرُکَ یَا رَحْمَانُ یَا عَلَّامُ».

از حضرت صادق(ع) روایت شده است که: در هر شب ماه رمضان مى‌خوانى: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تَجْعَلَ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ...»، همچنین در هر شب از شب‌هاى ماه رمضان بخواند: «أَعُوذُ بِجَلَالِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ عَنِّی شَهْرُ رَمَضَانَ أَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ وَ لَکَ قِبَلِی تَبِعَةٌ أَوْ ذَنْبٌ تُعَذِّبُنِی عَلَیْهِ...».

همچنین دعای افتتاح، دعائی بسیار شریف با مضامین عالی است را در هر شب از ماه رمضان بخواند که مشروح آن در مفاتیح‌الجنان و در بخش اعمال ماه مبارک رمضان آمده است.

اعمال سحرهاى ماه رمضان

سحری خوردن: سحر را اگر چه به یک دانه خرماى زبون یا شربت آب باشد، ترک نکند و بهترین سحرها سویق یعنى قاوت و خرما است و وارد شده که حق تعالى و ملائکه صلوات مى‌فرستند بر آنها که استغفار مى‌کنند در سحرها و سحور مى‌خورند.

قرائت سوره قدر در وقت سحر که بنا بر روایات هر که این سوره مبارکه را در وقت افطار کردن و سحور بخواند در ما بین این دو وقت ثواب کسى داشته باشد که در راه خدا در خون خود بغلطد.

از دیگر اعمال در سحرهای این ماه شریف قرائت دعاى عظیم الشأنى است که از حضرت امام رضا(ع) نقل شده که فرموده‌اند این دعایى است که حضرت امام محمد باقر(ع) در سحرهاى ماه رمضان مى‌خواندند: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ مِنْ بَهَائِکَ بِأَبْهَاهُ وَ کُلُّ بَهَائِکَ بَهِیٌّ... یَا اللَّهُ» و پس هر حاجت که دارى از خدا بطلب که البته برآورده است.

همچنین روایت شده از ابوحمزه ثمالى که حضرت امام زین العابدین(ع) در ماه رمضان بیشتر از شب را نماز مى‌کرد و چون سحر مى‌شد این دعا مى‌خواند: «إِلَهِی لَا تُؤَدِّبْنِی بِعُقُوبَتِکَ وَ لَا تَمْکُرْ بِی فِی حِیلَتِکَ...».

منبع: مفاتیح‌الجنان شیخ عباس قمی، امالی صدوق، بحارالانوار