آداب تدبر و تحفظ قرآن کریم

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن، در نشست مجازی که امروز 24 اسفندماه، در خصوص «آداب تدبر و تحفظ قرآن کریم» برگزار شد، اظهار کرد: دو ادب درباره تدبر می‌توان بيان کرد که اولين ادب «تفهم» است. تفهم يعنی طلب فهم از خداوند. باید از خداوند بخواهيم كه اجازه فهم سخنانش را به ما عنايت فرمايد و ما را به مضامين كلامش متوجه و آگاه سازد.

وی بیان کرد: دومين ادب، زدودن موانع تدبر است. ممکن است هنگام تلاوت قرآن با مسائلی مواجه شويم که مانع درک صحيح و تدبر در کلام نورانی خداوند باشد که مانع اول وسواس تجويد است. يعنی گرچه در هنگام قرائت قرآن بايد قواعد ادبی رعايت شود، اما نبايد به وسواس تجويد دچار شد. زيرا گاهی این امر، آنقدر قاری را به زحمت می‌اندازد که مانع تدبر او در آيات می‌شود. مانع دوم آن است که در حوزه قرآن، علم و دانش اندکی داشته باشيم. زیرا در بعضی از مواقع دانش اندک توهم مقام دانشمندی را در وجود انسان‌های كم‌ظرفيت ايجاد می‌كند. 

انصاری ادامه داد: سومين مانع تدبر قرآن، ارتكاب گناه و اصرار بر آن است. زیرا زمانی قرآن حقيقت خود را بر ما آشکار می‌کند كه دارالملک ايمان، يعنی قلب انسان از غوغای كبر، حسد، نفاق، ريا، غرور، جاه‌طلبی، شهوت‌پرستی و... خالی شده باشد.

سنایی در این باره سروده است: عروس حضرت قرآن نقاب آنگه براندازد/ كه دارالملك ايمان را مجرد بيند از غوغا
عجب نبود گر از قرآن نصيبت نيست جز نقشی/ كه از خورشيد جز گرمی نبيند چشم نابينا 

صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: پاکی از گناه بهترين راه برای رسيدن به مقام طهارت است و خداوند در آیه ۷۸ و ۷۹ سوره «واقعه» در این باره فرموده است: «فی‏ كِتابٍ مَكْنُونٍ؛ لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ؛ به‌راستی که آن قرآن ارجمندی است، در کتابی نهفته که جز تطهيرشدگان با آن تماس نمی‌‌يابند.» چنين انسانی شايستگی تماس فكری و عملی با حقيقت قرآن را پيدا می‌كند، قرآن در جان او فرو می‌رود و نورانيت همنشينی با قرآن در اعمال و افكار او جلوه‌گر می‌گردد، اما این حقيقتی است كه شامل حال همه نمی‌شود. 

وی در خصوص تحفظ افزود: بعد از قرائت، تلاوت و تدبر در قرآن، به بالاترين مرحله انس با قرآن يعنی «تحفظ» بر آن می‌رسيم. اهل معرفت آنگاه كه به اين مقام می‌رسند، حالت خوشی در وجودشان ايجاد می‌شود و به كمال انس دست می‌يابند. اما اين مقام نيز مراحلی دارد که اولین مرحله آن «تخصيص» است. يعني اينکه انسان با خواندن قرآن احساس كند، مخاطب قرآن است و گویی قرآن بر او نازل شده و خداوند با او سخن می‌گويد. رسيدن به اين مرحله احتياج به انس بسيار و تهذيب نفس و طهارت روح دارد.

انصاری افزود: دومين مرحله «تأثير و تأثر» از آيات قرآن است. یعنی بعد از آنکه انسان خود را مخاطب مستقيم قرآن احساس كرد، حالت تأثيرپذيری از قرآن در وجودش بروز می‌کند و چنين انسانی قرآنی می‌شود و با آيات قرآن و از دريچه تعاليم آن، به امور زندگی می‌نگرد. چنین انسانی اگر در مسير علم قدم بگذارد، آيه «یَرْفَعِ اللهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ؛ خدا كسانى از شما را كه ايمان آورده‌اند و كسانى را كه دانش داده شده‌اند، برحسب‏ درجات بلند می‌گرداند» در گوشش زمزمه می‌شود و اگر بخواهد آبی بنوشد، به ياد آيه «وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهُوراً؛ و از آسمان آبى پاک‌كننده فرود آورديم» می‌افتد. 

این مفسر قرآن در پایان بیان کرد: سومين مرحله «ترقی» است. در اين مرحله، ديگر خواندن قرآن در كار نيست و هرچه هست، ديدن تجلی خداوند در آيات اوست. در اين مرحله قرآن برای انسان عينيت می‌يابد و حقيقت قرآن در وجود او تجلی می‌كند، یعنی انسان در چنین لحظه‌ای از مرحله وجود لفظی قرآن گذر كرده و پا به مرحله وجود عينی آن می‌گذارد. بنابراين قرائت، تلاوت، تدبر و تحفظ راه‌های انس با قرآن هستند و می‌توانند راهگشای ورود انسان به سرزمين وحی الهی شوند.