غفلت از آموزه‌های روانشناسی، جامعه‌شناسی و مدیریتی قرآن

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن زمانی؛ استاد حوزه علمیه قم و پایه‌گذار رشته علمی قرآن و مستشرقان در حوزه‌های علمیه کشور، در گفت‌وگو با ایکنا به بیان نکاتی درباره توجه به قرآن در حوزه‌ها پرداخت و گفت: قرآن کریم تنها کتاب آسمانی خداوند در روی کره زمین است چراکه کتب آسمانی گذشته همگی تحریف شده‌اند و هیچکدام سالم نمانده‌اند. انجیل کنونی متعلق به حضرت عیسی(ع) نیست بلکه چهار انجیل است که آنها را لوقا، متی، یوحنا و مرقس نوشته‌اند و اینها قرار این را نداشتند که وحی خداوند بر حضرت عیسی(ع) را بنویسند، بلکه بنا بود هر برداشت دینی را اعم از وحی‌هایی که بر حضرت عیسی شده و از زبان ایشان شنیده‌اند، مجموعه احادیث حضرت عیسی(ع) و سخنان آن حضرت، زندگی‌نامه و سیره عملی و رفتار حضرت عیسی(ع) و در نهایت خاطرات بعد از حضرت عیسی(ع) را که حواریون با همدیگر داشته‌اند یادداشت کنند. اسم آن را تاریخ می‌گذاریم که اناجیل چهارگانه ترکیبی از آن است. 

 

وی افزود: انجیل‌های چهارگانه متعلق به شخص حضرت عیسی(ع) نیست لذا دست مسیحیان از کتاب الهی خالی است. در مورد یهودیان هم ماجرا همین است. اوستایی که زرتشتیان دارند نیز ترکیبی از کلمات توحیدی و کلمات دوگانه‌پرستی، خداپرستی و آتش‌پرستی است. لذا قرآن کریم، تنها کتاب الهی روی کره زمین است. نکته دیگر اینکه خداوند، قرآن خودش را «تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ» معرفی کرده است یعنی کتابی که حقیقت هر چیز را روشن می‌کند. از سوی دیگر فرموده: «وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِينٍ؛ و نه هیچ تر و خشکی، جز آنکه در کتابی مبین مسطور است» (انعام/59) مراد این است که همه معارف و آموزه‌هایی که برای سعادت بشر لازم است در قرآن کریم وجود دارد.

 

زمانی تصریح کرد: آیا این سخنی واقعی است یا خدای ناکرده خداوند مبالغه کرده است؟ امکان ندارد خداوند گزافه‌گویی کند چون پروردگار حکیم است و هرچه گفته درست است. آیا ما مسلمانان در همه نیازهای زندگی خودمان به قرآن مراجعه کرده و از آن الهام گرفته‌ایم؟ جواب بنده منفی است. در بهره‌گیری از قرآن، خیلی کوتاهی کرده‌ایم. رهبر معظم انقلاب چندین بار فرمودند که کلیات همه علوم انسانی را از قرآن استخراج کنید یعنی اگر ما کتاب فلسفی نوشتیم باید فلسفه قرآنی بنویسیم و بیشترین معارف فلسفه را از آیات قرآن بگیریم اما آیا الان سهم آیات قرآن در کتاب‌های فلسفه اسلامی که در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه تدریس می‌شود بیش از دیگر عبارات است یا خیر؟ سهم قرآن در کتب عرفانی، فقهی، اصول فقه و ... ما چقدر است.

 

استاد حوزه قم یادآور شد: آیا در دانشکده‌های حقوق در کشور ما و دیگر کشورهای اسلامی، آیات قرآن سهم عمده‌ای دارند یا در برخی از کتب این علم کمتر از ده آیه پیدا می‌شود؟ حتی برخی کتب حقوقی وجود دارند که یک آیه قرآن هم در آنها وجود ندارد. معنای این امر چیست؟ آیا مراد نویسنده این بوده که قرآن کریم هیچ آموزه حقوقی ندارد؟ یعنی اینقدر قرآن خالی از معنا و مفهوم است؟ اگر در کتب روانشناسی که در دانشگاه‌های ما تدریس می‌شود آیاتی از قرآن کریم وجود نداشته باشد نیز مراد نویسنده این است که قرآن ارتباطی با روانشناسی ندارد. این هم دیدگاهی خطاست. 

 

پایه‌گذار رشته علمی قرآن و مستشرقان ادامه داد: اگر نویسنده یک کتاب، غیرمسلمان باشد ما توقعی از او نداریم اما آیا در دانشکده‌های علوم اجتماعی ما کتبی پیدا نمی‌شوند که حتی یک آیه قرآن در آنها وجود ندارد؟ در بقیه رشته‌ها از جمله کتب علوم تربیتی، علوم سیاسی و ... نیز کتب درسی زیادی وجود دارند که حتی یک آیه قرآن در آنها وجود ندارد و اگر هم باشد کمتر از ده آیه است. در قرآن کریم آمده است: «وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا؛ در آن روز رسول (به شکوه از امت در پیشگاه رب العزّه) عرض کند: بارالها (تو آگاهی که) امّت من این قرآن را به کلّی متروک و رها کردند» (فرقان/ 30) مراد از این سخن این نیست که این قوم، قرآن را تلاوت نکردند بلکه مراد این است که قرآن را از صحنه زندگی کنار گذاشتند. بنده اسم این مهجوریت را مهجوریت علمی قرآن کریم می‌گذارم. همان دانشجو، قرآن را می‌بوسد و تلاوت می‌کند اما بهره نمی‌برد.

 

زمانی تصریح کرد: ما در قرآن کریم آموزه‌های روانشناسی، جامعه‌شناسی، عرفانی، سیاسی و مدیریتی زیادی داریم و ما این را در حوزه علمیه قم به خوبی تجربه کرده‌ایم. لذا در جامعه المصطفی(ص) 10 رشته میان‌رشته‌ای برای طلاب تصویب شده است و تدریس می‌شود. ما یک‌سری رشته در مقطع دکتری با عنوان قرآن و روانشناسی، قرآن و مدیریت، قرآن و جامعه‌شناسی، قرآن و پزشکی، قرآن و حقوق، قرآن و علوم سیاسی، قرآن و نجوم و قرآن و تاریخ داریم چراکه آنقدر آیه در همه این موضوعات داریم که می‌توان آنها را در مقطع دکتری تدریس کرد. به همین دلیل حدود بیست سال قبل در خدمت رهبر معظم انقلاب بودیم که فرمودند کلیات علوم انسانی را از قرآن کریم استخراج کنید. این یک پروژه مهم علمی و قرآنی است.

 

وی گفت: یکبار کامران دانشجو؛ وزیر اسبق علوم به قم و خدمت آیت‌الله نوری همدانی آمده بود که بنده هم حضور داشتم. آقای دانشجو در آن جلسه خطاب به آیت‌الله نوری همدانی گفت من به عنوان وزیر علوم کشور جمهوری اسلامی ایران و به صورت رسمی اعتراف می‌کنم تعدادی از کتب و معارفی که در علوم انسانی برای این بچه مسلمان‌های دانشجو تدریس می‌کنیم غیر اسلامی و حتی برخی ضد اسلامی هستند. بنابراین دست نیاز به سوی شما در حوزه‌های علمیه دراز می‌کنیم و از شما استمداد می‌طلبیم چون ما دانشگاهیان، تخصص قرآنی نداریم اما شما حوزویان که تخصص قرآنی دارید این مباحث را کشف کرده و در اختیار ما قرار دهید. ایشان به عنوان وزیر علوم این شجاعت را داشت که این سخنان را بر زبان آورد اما بسیاری دیگر از مسئولان چنین شجاعتی برای بیان حقایق ندارند. بنده مسئولیت یکی از این رشته‌ها را دارم و ظرفیت‌های عظیمی در قرآن وجود دارد که هنوز بهره کافی از آنها نبرده‌ایم.

 

وی درباره بازخورد فعالیت‌های میان رشته‌ای قرآنی حوزه‌های علمیه و حمایت دانشگاه‌ها از این فعالیت‌ها گفت: ‌دانشگاه‌ها تا حدی استقبال کرده‌اند و این هم بستگی به معرفت علمی رؤسای دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها دارد چراکه ذائقه ایمانی هرکدام از آنها بیشتر بوده طبیعتاً استقبال بیشتری کرده‌اند اما آنها که باوری نداشته‌اند استقبالی نداشته‌اند اما در مجموع پاسخ بنده مثبت است. بعد از نتیجه دادن این رشته‌ها، انجمن‌های علمی هم ایجاد کردیم و عده‌ای از طلاب، در این رشته‌ها متخصص شده و دکترا گرفتند. لذا افرادی در حوزه‌ها دکترای قرآن و نجوم دارند و هم در نجوم و هم علوم قرآنی صاحب‌نظر هستند.

 

زمانی در پایان گفت: در حوزه علمیه حدود بیست انجمن علمی وجود دارد که از جمله آنها انجمن علمی مدیریت اسلامی و انجمن علمی علوم سیاسی اسلامی هستند که در هر کدام حدود هشتاد نفر، استاد مدیریت اسلامی و علوم سیاسی داریم که دارای دکترای مدیریت یا علوم سیاسی از دانشگاه‌های دولتی دارند و علوم حوزوی را هم فرا گرفته‌اند لذا جامع بین دو علم هستند. البته یکی از نقایص ما در زمینه اطلاع‌‌رسانی است چراکه این اطلاعات را به خوبی به جامعه منتقل نکرده‌ایم و امیدواریم رسانه‌ای همانند ایکنا به خوبی دستاوردهای حوزه‌های علمیه را اطلاع‌رسانی کند. در جمهوری اسلامی ایران در چهل سال گذشته در زمینه قرآن کریم، کارهای ارزنده‌ای انجام شده است اما لازم است کارها توسعه پیدا کند.