قربانی در اسلام شاهدی بر تقوا و پرهیزکاری است
یک مدرس حوزه و دانشگاه گفت: قربانی در اسلام نشان صدق، ادعای حجت، دوستی، عشق و شاهدی بر تقوا و پرهیزکاری است.
سخت است دل کندن. این ابراهیم نبی(ع) است که از شوق رضایت پروردگار، تنها پسرش را به قربانگاه می‌برد تا در مسلخ عشق، او را به اذن خدا قربانی کند. تیغ بر گلوی فرزند می‌چرخد، ولی نمی‌برد و ناگاه ندای جان‌بخشی به گوش می‌رسد: «ابراهیم! تو از این آزمون سربلند بیرون آمدی؛ پس دوستی خدا گوارایت باد.»
به‌مناسبت عید قربان، خبرنگار ایکنا از اصفهان گفت‌وگویی با الهام عربشاهی کاشی، پژوهشگر و مدرس حوزه و دانشگاه در کاشان انجام داده است. وی از دانش‌آموختگان دوره دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان و دارنده مدرک سطح دوی حوزه است. در این گفت‌وگو به عید قربان، این عید بزرگ مسلمانان در قرآن و سایر ادیان و نیز از دریچه ادبیات فارسی می‌پردازیم و سپس آداب و رسوم و اعمال آن را بررسی می‌کنیم.
ایکنا ـ راجع به عید قربان در قرآن توضیح دهید.
عید قربان یکی از بزرگترین اعیاد اسلامی به‌شمار می‌رود و جشن آن دارای آداب و مناسک قومی با شکلی خاص به‌مثابه پدیده‌ای اجتماعی و فرهنگی است که نه تنها زمینه اتحاد و تجلی روح جمعی امت مسلمان را در جامعه رقم می‌زند، بلکه زمینه حرکت مسلمانان به سمت سعادت و کمال را نیز فراهم می‌کند. به عبارت دیگر، مناسک دینی یکی از پرارزش‌ترین پدیده‌های اجتماعی هستند که می‌توانند بازتاب مهمی برای تجلی جزئیات زندگی اجتماعی بشر باشند.
عید قربان روز جلوه‌گری اطاعت، بندگی، دوری از معصیت و بازگشت به مقام قرب الهی در سایه خودسازی و تهذیب نفس است. اساس این رسم در سوره صافات آمده که همان ماجرای ذبح اسماعیل به دست ابراهیم خلیل الله و به اذن الهی است و مسلمانان بر اساس فرمان صریح قرآن کریم، روز دهم ذی‌الحجه پس از رمی جمره عقبه و پیش از حلق یا تقصیر در سرزمین منا، گاو یا گوسفند یا شتری را قربانی و تقدیم درگاه الهی می‌کنند.
باید گفته شود که قربانی در اسلام نشان صدق، ادعای حجت، دوستی، عشق و شاهدی بر تقوا و پرهیزکاری است، چنانکه در آیه ۲۷ سوره مائده بر آن تأکید و البته در قرآن کریم هفت بار به واژه «هَدْي» اشاره شده است.
ایکنا ـ آیا سنت قربانی کردن در سایر ادیان هم وجود دارد؟
سنت قربانی کردن در میان ادیان اسلام، زرتشت، مسیحیت، یهود و هندوئیسم بسیار مهم و دارای ریشه کهن و باستانی است و با تشریفات خاص اجرا می‌شود. البته در اسلام در بین عموم مسلمانان جهان و به‌ویژه مسلمانان ایران اسلامی براساس آموزه‌های قرآنی و احادیث نبوی به‌مثابه سنتی مؤکد و به قصد قربت به حضرت باری‌تعالی قلمداد می‌شود، در حالی که این سنت در ایام حج برای حاجیان واجب است.
ایکنا ـ درباره اعمال و آداب این عید بزرگ اسلامی نیز توضیح دهید.
از اعمال و آداب عید قربان می‌توان به غسل روز عید، اقامه نماز، خواندن ادعیه، پوشیدن لباس نو، عطر زدن، دید و بازدید، طبخ غذای ویژه عید، فرستادن گوسفند یا قوچ سفید آذین‌بسته با حنا بر دست و پا و نیز خوانچه‌ای با شیرینی، آجیل و پارچه قیمتی برای نوعروسان اشاره کرد.
همچنین در قدیم در مکان‌های گوناگون کشور، پخت غذاهای خاصی مانند نواله، شوروا و آبگوشت رسم بود و اغلب سفره عید، سفره‌ای بسیار رنگین به‌شمار می‌رفت.
اغلب از مدت‌ها قبل به آماده شدن برای عید قربان اهتمام می‌ورزیدند و هرچند رعایت شرایط قربانی حج برای قربانی غیرحج تکلیف نبود و فقط سلامت حیوانی و بی‌عیبی شرط بود، در فرهنگ مردم به لنگ نبودن، نداشتن زخم، نر بودن، سیاه و پیر نبودن و حداقل داشتن یک سال تمام توجه می‌شد و دست و پای قربانی را حنا می‌بستند، پیشانی آن را با وسایلی چون آیینه زینت می‌دادند و سپس به جایگاه ذبح توجه می‌کردند.
در خانه‌های خود یا بر بام و بعدها در امامزاده و مکان‌های اجتماع عمومی، قربانی را ذبح و سپس گوشت آن را براساس سنت اسلامی به سه قسم تقسیم می‌کردند؛ قسم اول مستحب است قربانی‌کننده بخورد. قسم دوم، هدیه و قسم سوم سهم مستمندان به‌شمار می‌رفت. در این روز بازی‌هایی مانند کشتی، تاب‌بازی، کلاه‌بازی و بیل‌بازی کشاورزان در جلوی کاروان ذبح قربانی مرسوم بود و مردم به شادی و سرور می‌پرداختند.
ایکنا ـ به عید قربان از دریچه ادبیات فارسی بپردازید.
بازتاب عید قربان به‌مثابه یکی از اعیاد بزرگ اسلامی در ادبیات فارسی نیز بسیار فراوان است و شاعران و نویسندگان بزرگ ادبیات فارسی بارها در کتاب‌ها و دیوان اشعار خود به آن اشاره کرده‌اند، چنانکه در تاریخ بیهقی به جشن‌های زیادی مانند مهرگان، سده، نوروز و نیز عید قربان اشاره شده است که با تکلف خاص برگزار و مراسم نماز و قربانی اجرا می‌شد و سپس درباریان و اعیان به خدمت امیر می‌رفتند، شاعران شعر می‌خواندند و مقربان و نوازندگان وسایل نشاط را فراهم می‌کردند.
نقل شده است که امیرمسعود روز عرفه را روزه می‌گرفت و از نشاط و باده‌نوشی دست برمی‌داشت و اگر این روز با یکی از اعیاد بزرگ دیگر تلاقی پیدا می‌کرد، به خاطر روز عرفه از تشریفات شراب‌نوشی و... اجتناب می‌ورزید.
در دوره‌های بعد همچون دوره قاجار، اجرای آیینی به نام «شاه شتر قربانی» به دلیل مشابهت قربانی کردن آن با سنت اسلامی عید قربان سبب می‌شد تا از مشروعیت عید برای اجرای این آیین بهره ببرند.
در این آیین، فردی شبیه شاه در روز عید قربان سوار شتر می‌شد و پس از نحر حیوان، به زیر می‌افتاد و سلطنت ظاهری‌اش به پایان می‌رسید که در امتداد آیین پادشاهی‌های موقت برگزار می‌شد و این باور که ضعف یا بیماری پادشاه سبب خشکسالی و قحطی می‌شود، مردم را به استقبال قتل پادشاه پیش از بروز نشانه‌های ضعف می‌کشاند تا روحش در سلامت کامل به جانشین وی انتقال یابد.
تاجیکیان و همه اقوام ناحیه سین‌کیان هم برای عید قربان اهمیت بسیاری قائل بودند و از یک سال قبل، قربانی یا بره‌ای با چشمان سیاه، پشم سفید و مهری بر بدن چهارپا برای ممتاز کردن از سایر احشام خود آماده و برای روز عید، حیوان را زینت و رنگ می‌کردند، نماز می‌خواندند و بعد از نماز، غذایی را که با گوشت قربانی طبخ شده بود، مصرف می‌کردند. همچنین به دید و بازدید یکدیگر می‌رفتند و دختران و زنان جوان در این عید، دست به سوزن و نخ و کار بافندگی نمی‌بردند.
ترکمن‌های اسلامی نیز چنین رسمی را در عید داشتند که در دهم ذی‌الحجه قربانی را در گودالی همراه با نمک، زغال و گندم در خانه خود سر می‌بریدند که این کار بر عهده مردان و سرپرستان خانواده بود و فردی که به نیت او قربانی می‌شد، باید دست خود را بر بدن قربانی می‌کشید و بعد، آن را ذبح می‌کردند.
شاعران بزرگی همچون مولوی، سنایی و نیز فیض کاشانی در اشعار خود به عید قربان اشاره و آن را در شمار اعیاد بزرگ اسلامی قلمداد کرده‌اند. مولوی می‌گوید: «خویش را قربان نماییم از پی قربان عید، کان قصاب عاشقان بس خوب و زیبا می‌کشد/ خواهی که تو را کعبه کند استقبال، مایی و منی را به منا قربان کن.»
یا جامی آورده است: «کیش منی را به منا ریز خون، نفس دنی را به فنا کن زبون.» شاعرانی چون سعدی شیرازی در غزلیات خود نام عید قربان را آورده‌اند: «من همه قصد وصالش می‌کنم، وان ستمگر عزم هجران می‌کند/ گر نمکدان پر شکر خواهی مترس، تلخیی کان شکرستان می‌کند/ تیر مژگان و کمان ابروش، عاشقان را عید قربان می‌کند.»
ایکنا ـ و سخن پایانی.
در پایان می‌توان گفت که بازتاب عید قربان و مناسک و تشریفات دینی آن یکی از پربسامدترین مباحثی است که نه تنها در موضوع مناسک دینی، بلکه در عرصه شعر و ادب فارسی نیز تجلی گسترده داشته و بارها به آن اشاره شده است. در این گفت‌وگو سعی شد تا در حد امکان به رئوس مطالب در خصوص این عید بزرگ اسلامی در آیات و سنت نبوی و نیز آیینه ادب فارسی اشاره شود. امید است که مقبول واقع شود.
زهراسادات محمدی
انتهای پیام
