آثار روانی اخبار جعلی بر سلامت مخاطبان

به گزارش ایکنا؛ امروزه قدرت رسانه‌ها به گونه‌ای است که برخی رویدادها، منازعات و ... را رقم می‌زنند و یا در اوج و فرود آن نقش کلیدی دارند. بسیاری از مخاطبان برای دریافت اخبار از فضای روزنامه، رادیو و تلویزیون به شبکه‌های مجازی کوچ کرده‌اند و اخبار مورد نظر خود را از طریق تلفن همراه دنبال می‌کنند. اما نکته مهم این است که حجم انبوه اخبار، تشخیص سره از ناسره را غیرممکن کرده است و اخبار فیک و جعلی در این شبکه‌ها و رسانه‌ها جایگاه پرقدرت‌تری پیدا کرده‌اند، چراکه برخی بدون توجه به صحیح یا غلط بودن خبر، به جهت جذابیت و یا دلایل دیگر آن را بازنشر می‌دهند و این بازنشر باعث دیده شدن بیشتر این اخبار جعلی می‌شود. این روز‌ها که در آستانه انتخابات چهاردهم ریاست جمهوری هستیم، نشر چنین اخباری نیز افزایش یافته است.  

خبرگزاری ایکنا در همین راستا با محمدمحسن دوباشی، عضو هیئت امنای باشگاه مدیریت رسانه و توسعه سواد رسانه‌ای یونسکو و کارشناس رسانه درباره تأثیر روانی اخبار جعلی بر مخاطبان گفت‌وگو کرده است، مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

ایکنا ـ همزمان با ایام انتخابات ریاست جمهوری، میزان اخبار جعلی به شدت افزایش یافته است، این اخبار چه تأثیری می‌تواند در انتخاب مردم داشته باشد؟

اخبار بخش جدایی‌ناپذیر زندگی انسان امروز است و از طرف دیگر با رشد و توسعه ابزار‌های ارتباطی و افزایش سرعت انتشار خبر این وابستگی ابعاد متفاوتی به خود گرفته است. از سوی دیگر آژانس‌های خبری و خبرگزاری‌ها هم در انتشار اخبار مهم و انتشار سریع این اخبار با هم در رقابت هستند و اعتبار رسانه‌های خبری از این دو عامل مهم سرچشمه می‌گیرد. حال در این شرایط که نیاز به دریافت خبر وجود داشته و رقابت هم بر سر انتشار وجود دارد، این موضوع مخاطب را گرفتار می‌کند که نیاز خود را از چه طریقی پاسخ دهد. در این بازار پیچیده، اجناس تقلبی یا به تعبیری فیک‌نیوز‌ها دستگاه تصمیم‌گیری مخاطبان را هدف می‌گیرند و با انتشار اخبار جعلی تلاش می‌کنند، تصمیم انسان را تغییر دهند. حجم این اخبار جعلی علاوه بر سردرگمی در وهله نخست موجب بی‌اعتمادی و سرانجام موجب اشتباه در تصمیم‌گیری می‌شود؛ لذا مخاطب در صورت عدم مراقبت و در دسترس اخبار ریز و درشت بودن، عملاً سلامت روح و روان خود را به بازی می‌گیرد.

ایکنا ـ مردم برای شناخت اخبار جعلی و به عبارتی شناخت حق و باطل، چه باید و نباید‌هایی را رعایت کنند؟

موضوع خبر درست و غلط یک بحث بسیار مهم است و فارغ از نگاه ارزش‌مدارانه و جبهه‌بندی حق و باطل، صحت و سقم اخبار موضوعیت دارد. برای تشخیص اخبار جعلی از اخبار درست باید به چند نکته توجه کرد؛ اول اینکه منبع خبر را بررسی کنیم. درج خبر در کانال‌ها و گروه‌ها دلیلی بر اصالت خبر نیست، پس حتماً باید نسبت به منبع خبر و کانال انتشار خبر دقت داشته باشیم. نکته دوم اینکه در مواردی که برای ما جای شک و ابهام وجود دارد، خبر را از منابع خبری جستجو کنیم. چه بسیار اخباری که در هیچ رسانه رسمی منتشر نمی‌شوند، اما میلیون‌ها بار در شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شوند. نکته سوم توجه به کلید واژه‌ها است، مثلاً خبر «غیر رسمی» «خبر محرمانه» و امثالهم که هیچ اصالتی ندارند و اصولاً اگر خبر محرمانه بود، اینطور دست به دست نمی‌شد، اما ذات جستجوگر انسان به این اخبار علاقه‌مند است. نکته مهم، آن است که هیچ رسانه‌ای وجود ندارد که صد درصد اخبار غلط منتشر کند، اما در میان درج اخبار صحیح، اخبار مورد نظر را نیز جای خواهد داد. همه این موارد در مورد شبکه‌های اجتماعی چند برابر می‌شود. 

یکی از محصولات مهم خبری که در دنیا مورد اهمیت است، فیلم و عکس است که با رشد و توسعه هوش مصنوعی به شدت موجب انحراف شده است. در این موارد حتماً از ابزار‌های جستجوی عکس استفاده کنید و به سادگی می‌توان دید، عکسی که در خبر استفاده شده، درست است یا خیر.  

ایکنا ـ برای مقابله با اخبار جعلی چه باید کرد؟

موضوع اخبار جعلی یا فیک‌نیوز‌ها موضوع همه‌گیری است و همه دنیا با آن درگیر هستند و برای مقابله با آن هم راه‌های بسیاری وجود دارد. یکی از آنها ترویج سواد رسانه‌ای است که عموم جامعه را در برابر این اخبار واکسینه کند؛ دقت کنید که واکسن زدن به معنای عدم ابتلا نیست، بلکه به معنای مقاوم کردن دستگاه ایمنی بدن است. موضوع دیگر استفاده از رسانه‌هایی برای احصا صحت و سقم اخبار است که نمونه‌هایی در ایران هم وجود دارد، مثل سایت فکت‌یاب که برای اخبار فضای مجازی به دنبال مدرک می‌گردد و درستی یا نادرستی خبر را تشخیص می‌دهد. این سیستم‌ها در حال رشد سریع به وسیله هوش مصنوعی هستند. نکته دیگر تقویت رسانه‌های رسمی است که هرچه این رسانه‌ها قدرتمند‌تر و متنوع‌تر باشند، نیاز مخاطب را بهتر پاسخ خواهند داد.  

ایکنا ـ رسانه‌های معاند در این برهه چه خط خبری را دنبال می‌کنند؟

یکی از خطوط خبری رسانه‌ها در ایام انتخابات، انتشار وسیع اخبار درست و غلط در باب انتخابات و نامزد‌هاست تا با بمباران خبری اجازه تحلیل را از مخاطب سلب کنند. در این موارد مخاطبان در مقایسه اخبار و حجم اخبار منتشر شده، رسانه‌ها را با هم مقایسه می‌کنند و از رسانه‌ای که بیشتر خبر تولید می‌کند، استقبال می‌کنند، اما واقعیت آن است که در مواجه با برخی پدیده‌ها، سکوت، احترام به مخاطب است و تا کسب اطلاع دقیق نباید ذهن جامعه را متلاطم کرد. 

مهم‌تر از هر مسئله‌ای، پخش ناامیدی در بستر جامعه است. جامعه ناامید برای اصلاح خود هیچ حرکتی نخواهد کرد و واقعیت این است که رسانه‌های معاند با پاشیدن بذر ناامیدی در جامعه به دنبال گرفتن نشاط و تحرک جامعه هستند.

گفت‌وگو از سمیه قربانی