محرم در پاکستان؛ آشنایی با بانی آئین‌های عاشورایی و مناسک پشتون‌ها
اورکزی‌ها که در مناطق قبیله‌ای تیراه پاکستان زندگی میکنند سیدمیر انور شاه، عالم و عارف وقت را بنیانگذار عزاداری امام حسین(ع) در این منطقه دانسته و خیلی از سنت‌های سوگواری محرم را به او نسبت می‌دهند.
به گزارش ایکنا به نقل از تارنمای پایگاه تحلیلی جامعه و فرهنگ ملل، هر ساله میلیون‌ها نفر از مردم مسلمان پاکستان به‌ویژه شیعیان با حضور پرشکوه و خودجوش در مجالس عزاداری در مساجد و حسینه‌ها و همچنین آیین‌های مختلف در سطح شهر، عشق و ارادت خود را به امام حسین(ع) و یاران با وفای آن حضرت ابراز میکنند. در پاکستان با جمعیت 250 میلیون نفر که 80 درصد آن را اهل تسنن تشکیل می‌دهند مسلمانان این کشور اهتمام خاصی برای برگزاری هر چه باشکوه‌تر و بهتر مراسم عزاداری دهه اول ماه محرم دارند.
افسران بلند‌پایه کلانتری‌های همه شهرهای کوچک و بزرگ در سراسر این کشور چند روز مانده به محرم طرح‌های امنیتی را برای حفاظت از عزاداران بازبینی و مورد بررسی قرار می‌دهند. علمای اهل تسنن نیز در یک رسم نانوشته چند روز مانده به محرم از مساجد و حسینیه‌های شیعیان بازدید کرده و با علمای شیعه به گفت‌وگو می‌نشینند.
در این ایام شیعیان با سخنرانی علما، سینه‌زنی، نوحه‌خوانی، چاقو زنی و زنجیر زنی عزاداری میکنند اما در مساجد و مدارس اهل تسنن نیز در ایام تاسوعا و عاشورا مراسم سخنرانی، و پخت غذاهای نذری برای توزیع در راهپیمایی‌های سینه زنی، عزاداران، محله‌ها و میان افراد فقیر را در برنامه‌های خود دارند. بازاریان سنی نیز در هنگام روز تاسوعا و عاشورا روبروی فروشگاه‌ها و مکان‌های تجاری خود ایستگاه صلواتی دایر کرده آب خنک، شربت و چای به عزاداران و مردم عادی می‌دهند.
شبکه‌های تلویزیونی به‌ویژه شبکه ملی پاکستان نیز از اول تا ۱۱ محرم مراسم عزاداری و سخنرانی علمای شیعه و سنی در قبال فلسفه شهادت امام حسین، اهل بیت(ع) و یارانش را پخش میکنند. پخش موسیقی در همه شبکه‌های دولتی و خصوصی در ایام تاسوعا و عاشورا قطع و فضای معنوی خاصی در جامعه پاکستان حاکم می‌شود.
هندو مذهب‌ها و مسیحی‌ها نیز در پاکستان خود را به قافله مناسک عاشورایی و عزای حسینی می‌رسانند و حتی در روز عاشورا راهپیمایی سینه‌زنی و با برپایی ایستگاه‌های توزیع نذری از عزاداران حسینی پذیرایی میکنند. در شهرهای بزرگی مانند اسلام‌آباد، کراچی، لاهور، پیشاور، پاراچنار و... مسیرهای عزاداری از قبل مشخص است و نیروهای انتظامی نیز از مدت‌ها قبل مسیر را پاکسازی میکنند تا مشکلی برای عزاداران به وقوع نپیوندد.
گفتنی است طبق قانون اساسی پاکستان روز تاسوعا و عاشورا تعطیل رسمی است و تمام مردم کشور خود را در عزای فرزند رسول الله(ص) شریک می‌دانند.
آیین‌های عزاداری شیعیان در پاکستان
عزاداری امام حسین(ع) در محرم در بین اقوام مقیم در ایالت خیبرپختونخوا، پیشاور و اطراف آن که بیشتر قبیله‌های پشتون اهل تسنن هستند، برگزار می‌شود. هرچند اقلیت‌‌های شیعه نیز در بین آنها وجود دارند. برخی از این قبایل و گروه‌ها از جمله:
1. توری (Turi)
قبیله توری یکی از شناخته‌شده‌ترین قبایل شیعه پشتون است. آنها عمدتاً در منطقه «کرم ایجنسی» واقع در مناطق قبیله‌ای زندگی میکنند. منطقه پاراچنار در کرم ایجنسی به عنوان مرکز اصلی این قبیله شناخته می‌شود که این منطقه در مقایسه با سایر مناطق دارای بیشترین تعداد شیعیان است.
توری‌‌ها به دلیل موقعیت جغرافیایی استراتژیک خود، با بیشترین نرخ با سوادی در میان دیگر قبایل و نقش فعال در تاریخ و سیاست منطقه، شناخته شدهاند.
2. بنگش (Bangash)
قبیله بنگش نیز یکی از قبایل شیعه پشتون است. بنگش‌‌ها عمدتاً در مناطق هنگو و کوهات در پاکستان زندگی میکنند.
آنان به دلیل نقش فعال در تاریخ، سیاست محلی و منطقه‌ای، حفظ هویت فرهنگی و مذهبی خود شناخته شده و حایز اهمیت هستند.
3. اورکزی (Orakzai)
اورکزی‌ها قبیله‌ای هستند که عمدتاً در منطقه اورکزی ایجنسی در مناطق قبیله‌ای تیراه زندگی میکنند. بخشی از این قبیله به مذهب شیعه تعلق دارند. که توسط سید میر انور شاه مذهب حقه را قبول کرده‌اند. نا گفته نماند، سید میر انور شاه، عالم و عارف زمان بود. درباره وی مشهور است که شبی امام رئوف حضرت علی بن موسی الرضا(ع) را در خواب دید که به وی فرمود «در مشهد نزد من بیا». با فرا رسیدن صبح، سیدمیرانور شاه مقدمات سفر را آغاز و وسایل سفر را جمع کرد و از روستای کلایه تیره از طریق ننگرهار (افغانستان) راهی مشهد شد. هنگامی که به مشهد حرم مطهر رسید، غسل کرد و لباس پاکیزه پوشید و به زیارت آن حضرت رفت. با کمال ادب و احترام وارد حرم مطهر شد. دید حضرت علی بن موسی الرضا(ع) روی قبر مطهر خود نشسته‌اند، امام(ع) از سیدمیر انور شاه استقبال کرد و سید سرش را روی پای امام گذاشت. امام(ع) سید را بلند کرد و وی را در آغوش گرفت و دقایقی وی را بر سینه مبارک نگه داشت. این سید بزرگوار این افتخار بزرگ را داشت که امام(ع) با وی برخی از اسرار را در میان گذاشت و امام رئوف درباره وی سخاوت زیادی نشان داد.
اورکزی‌ها این سید بزرگوار را بنیانگذار عزاداری امام حسین(ع) در این منطقه دانسته و خیلی از سنت‌های عزاداری را به ایشان نسبت می‌دهند.
قوم اورکزی امروز نیز اولاد این سید را محترم شمرده و برای احترام اجازه نشستن در مقابل آنان را حرام دانسته و آنان را به عنوان پیر و مرشد کامل پس از معصومین(ع) می‌شناسند.
سوء استفاده برخی از اولاد این سید بزرگوار در پاراچنار و این منطقه باعث ایجاد بدعت‌های گوناگون شده، که برخی از آن: روشن نمودن آتش در عزاداری امام حسین(ع)، گذاشتن زغال روشن و راه رفتن بر آتش از جمله بدعت‌هایی است که در این جامعه رایج شدهاند.
4. هزاره پشتون‌ها
هزاره‌ها عمدتاً شیعه هستند و به عنوان یکی از اقوام اصلی افغانستان شناخته می‌شوند. هرچند که هزاره‌ها عمدتاً به زبان دری صحبت میکنند، اما برخی از آنها به زبان پشتو نیز تسلط دارند و در مناطق پشتون‌‌نشین زندگی میکنند.
پس از دهه اول ماه محرم، روزهای دیگر این ماه و ماه بعدی در اکثر خانه‌های شیعیان مراسم روضه و سینه زنی برگزار می‌شود که به آن «عزا در خانه» نیز گفته می‌شود. در این مراسم بیشتر پس از تلاوت حدیث کساء مرثیه‌خوانی و نوحه هیئت‌های سینه‌زنی به ماتم و سینه‌زنی می‌پردازند.
قبایل پشتون پاکستان و مناسک محرم
آیین‌های عزاداری در میان قبایل پشتون پاکستان نیز، مانند بسیاری از جوامع مسلمان، دارای ویژگی‌های خاص خود است که با توجه به سنت‌ها و باورهای فرهنگی و مذهبی آنها شکل گرفته است. برخی از این آیین‌ها عبارتند از:
محافل مذهبی و نوحه‌خوانی:
قرائت قرآن و دعا: در مراسم‌های عزاداری، معمولاً قرائت قرآن و دعاهای مخصوص برای اهل بیت(ع) و امام حسین(ع) انجام می‌شود.
نوحه‌خوانی و مرثیه‌سرایی: نوحه‌خوانان محلی در مراسم‌ها به خواندن نوحه‌ها و مرثیه‌های مربوط به واقعه کربلا می‌پردازند.
راهپیمایی‌های عزاداری:
دسته‌جات سینه‌زنی و زنجیرزنی: عزاداران در قالب دسته‌جات به سینه‌زنی و زنجیرزنی پرداخته و در خیابان‌ها راهپیمایی میکنند. این مراسم به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا بسیار پرشور است.
توزیع نذورات:
غذا و نوشیدنی: در طول ماه محرم، بسیاری از افراد به توزیع غذا و نوشیدنی در میان عزاداران و نیازمندان می‌پردازند. این نذورات شامل غذاهای محلی مانند پلو، خورشت و نوشیدنی‌هایی مانند شربت است.
پوشیدن لباس‌های سیاه:
عزاداران لباس‌های سیاه می‌پوشند و با این کار همبستگی و ارادت خود به امام حسین(ع) و اهل بیت(ع) را نشان می‌دهند.
برگزاری مراسم ویژه:
تعزیه‌خوانی: در برخی مناطق، مراسم تعزیه‌خوانی برگزار می‌شود که در آن صحنه‌های مختلف واقعه کربلا به نمایش گذاشته می‌شود.
سخنرانی‌های مذهبی: علما و مبلغان مذهبی در محافل عزاداری به سخنرانی‌های مذهبی پرداخته و درباره فلسفه عاشورا و پیام‌های آن صحبت میکنند.
آداب و رسوم محلی:
نصب نمادهای عزا: در برخی مناطق، مردم نمادهای عزا را بر سر در منازل و مساجد نصب میکنند. این نمادها شامل پرچم‌های سیاه و علائم دیگر است که نشان‌دهنده عزاداری هستند.
این آیین‌ها و سنت‌ها نشان‌دهنده ارادت و احترام عمیق پشتون‌های پاکستان به امام حسین(ع) و واقعه کربلا است و به نوعی پیوند فرهنگی و مذهبی آنان با تاریخ و میراث اسلامی را نمایان می‌سازد.
در شهر پیشاور که مرکز ایالت خیبرپختونخوا است، نیز از اول محرم تا 8 ربیع الاول مراسم عزاداری با طرق مختلف برگزار می‌شود که در آن شیعه و سنی‌های بریلوی شرکت میکنند و بر مصائب فرزند پیامبر خدا صلی الله علیه و آله اشک می‌ریزند.
با تلاش روحانیون محلی شیعه و اهل سنت بریلوی و همچنین خانه فرهنگ ایران در پیشاور از چند سال گذشته اتحاد و همبستگی در بین مسلمانان وجود آمده و در نتیجه آن روحانیون برجسته اهل سنت در مجالس عزاداری شیعیان از جمله در برنامه‌های محرم خانه فرهنگ ایران در پیشاور شرکت میکنند.
بیشتر گروه‌های مذهبی مربوط به علامه طاهر القادری و سلسله‌های صوفیه بریلوی با برگزاری برنامه‌ها و کنفرانس‌ها در خصوص فلسفه کربلا، فضایل امام حسین(ع)، تاریخ و علل وقوع کربلا این روزها را با عزا برپا میکنند. همچنین با تأکید بر وحدت مسلمانان در این مراسم و پرهیز از هرگونه ایراد سخنان افراطی و تحریک‌آمیز تلاش میکنند تا شبهاتی را که از سوی برخی گروه‌های تند افراطی و وهابیون در خصوص عزاداری و واقعه عاشورا مطرح می‌شود با استفاده از منابع اصیل اهل سنت پاسخ دهند.
