تحقق بومی دانشگاه نسل سوم از سوی جهاددانشگاهی

محمدمحسن غفوریان نادرنژاد، معاون آموزش و کارآفرینی جهاددانشگاهی، در آستانه چهل و چهارمین سالروز تأسیس جهاددانشگاهی در گفت‌وگو با ایکنا به بیان تحولاتی که فعالیت جهاددانشگاهی طی چهار دهه در کشور ایجاد کرده است و تأثیر این نهاد در پیشرفت کشور پرداخت و گفت: جهاددانشگاهی به تعبیر دقیق و صحیح، مولود انقلاب فرهنگی است و بنا بود به حرکتی که به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی در کشور ایجاد شد، کمک کند و مجموعه نظام علمی کشور را که مصداق بزرگ آن دانشگاه‌ها هستند اصلاح و به سمت آرمان‌های انقلاب اسلامی هدایت کند.

وی ادامه داد: براساس بیانات امام راحل «دانشگاه در خدمت جامعه» یکی از بارزترین مصادیق دانشگاه اسلامی است. بر همین اساس جهاددانشگاهی به سهم خود از سال‌های اولیه فعالیت در همین مسیر وارد شد. البته تحولات تاریخی که طی این چهار دهه اتفاق افتاد موجب شد گاه جهاددانشگاهی از مأموریت اصلی و اولیه خود کمی فاصله بگیرد. البته بخش‌هایی از خدمتی را که جهاد باید ارائه می‌کرد انجام شد و جهاد خود را به آن متعهد می‌دانست.

غفوریان تشریح کرد: جهاددانشگاهی طی چهار دهه فعالیت، برخی از حرکت‌های جهت‌دهنده  را بنیان‌گذاری کرد. اعتماد به توانمندی دانشمندان ایرانی و ظرفیت‌های علمی داخلی جزو پرچم‌هایی بود که جهاددانشگاهی بلند کرد و در همه این سال‌ها تلاش کرد برافراشته بماند. در حوزه آموزش عالی و رسمی دانشگاهی هم تلاش شد که بتواند از ظرفیت‌های پژوهشی و فناورانه‌ای که در مجموعه جهاددانشگاهی از ابتدا وجود داشت و در این سال‌های توسعه پیدا کرد، برای توسعه و تکمیل آموزش‌ عالی خدمت بگیرد.

وی به تقسیم‌بندی که در ادبیات رایج آموزش‌های دانشگاهی مطرح و دانشگاه‌ها را به نسل اول، دوم و سوم تقسیم‌بندی می‌کنند نیز اشاره کرد و گفت: جهاددانشگاهی بدون اینکه بخواهد وارد این مدل از تقسیم‌بندی‌ شود، در عمل تلاش کرد دانشگاه نسل سوم را محقق کند و در حد مقدورات خود موفق نیز شد. اضافه کردن پژوهش به آموزش، توجه به نیازهای کشور و توجه به اشتغال و کارآفرینی در واقع عناصری است که در نسل‌های بعدی دانشگاهی در دنیا می‌بینیم و تجربه داخلی و تشخیص ملی جهاددانشگاهی آن را محقق کرد و توانست تأثیر قابل اعتنایی را در توسعه آموزش‌های عالی به لحاظ کمی و کیفی در کشور بگذارد.

تحقق بومی دانشگاه نسل سوم

وی در پاسخ به این سؤال که در کدام دهه جهاددانشگاهی موفق به تحقق عملی نسل سوم دانشگاه‌ها شد؟ گفت: این مسئله را نمی‌توان به دوره زمانی خاصی محدود کرد. سیر تحولات و مسیری که طی بیش از چهار دهه رخ داده است، تقریباً روندی ثابت و کم و بیش مستمر را در این زمینه نشان می‌دهد. البته ورود جدی‌تر جهاددانشگاهی در حوزه فعالیت‌های آموزشی و به خصوص آموزش عالی از اوایل دهه هفتاد آغاز شد و ظرفیت‌های نظری و انگیزه‌هایی برای خدمت به مجموعه حاکمیت از ابتدای فعالیت جهاد وجود داشت ولی از ابتدای دهه 60 به دلیل شرایط خاص کشور که درگیر جنگ تحمیلی بودیم، بیشتر ظرفیت‌های جهاددانشگاهی صرف کمک به مجموعه حاکمیت در حوزه فناوری‌های مورد نیاز در دوران دفاع مقدس شد. بعد از خاتمه جنگ از اوایل دهه 70 بود که فعالیت در دانشگاه‌ها در قالب تحقق بومی دانشگاه نسل سوم نمود بیشتری در مجموعه فعالیت‌های جهاددانشگاهی دارد و طبیعتاً در دو دهه 70 و 80 مصادیق بیشتری را برای آن می‌توان پیدا کرد.

معاون آموزش و کارآفرینی جهاددانشگاهی با خاطرنشان کردن این مسئله که اولین رشته‌های دانشگاهی که در اوایل دهه 70 در مجموعه آموزش عالی جهاد ایجاد شد مبتنی بر ظرفیت‌های علمی بود که خود ما داشتیم، گفت: اگر در منطقه‌ای، جهاد در حوزه کشاورزی توانمندی علمی داشت، رشته‌های علمی کشاورزی ایجاد شد، اگر در یک منطقه توانمندی فنی مهندسی بود به همین ترتیب رشته‌های فنی و مهندسی ایجاد می‌شد. منتها یکسری تحولات عمومی در کشور رخ داد که ما را بیشتر از ظرفیت‌مان ملزم کرد که برای توسعه آموزش عالی به دولت کمک کنیم و چون مبنای جهاد همیشه کمک به مجموعه دولت و حاکمیت بوده با افتخار این مسئولیت‌ها را پذیرفتیم و مقداری به لحاظ کمی گسترش پیدا کردیم، ولی در دو دهه 70 و 80 می‌توان مصادیق موفقی را در حوزه مشارکت مجموعه جهاددانشگاهی در توسعه کیفی آموزش عالی کشور پیدا کرد.

غفوریان در پاسخ به این سؤال که با توجه به روندی که مطرح کردید، برنامه آینده جهاد چه باید باشد و چه چشم‌اندازی را برای خود باید ترسیم کند؟ گفت: در تغییر مسیر فعالیت‌های جهاددانشگاهی تغییر شرایطی که در کشور رخ داده تعیین کننده است. مأموریت جهاددانشگاهی از بدو پیدایش تاکنون تغییری پیدا نکرده و همواره در پی آن بوده است که در حوزه ظرفیت‌های علمی به تحقق اهداف انقلاب اسلامی کمک کند. این یک مأموریت کلی است که همیشه برقرار بوده ولی ممکن است به تناسب شرایط کشور، منطقه و بین‌الملل جنس فعالیت‌ها متفاوت باشد. در دهه‌های 70 و 80 ورود جهاددانشگاهی به حوزه آموزش‌های دانشگاهی و رسمی بسیار بیشتر موضوعیت داشت؛ چون نیاز عمومی کشور بود و ظرفیت آموزشی کشور محدودیت داشت و لازم بود که جهاددانشگاهی وارد میدان شود و بازار و نیازهای جامعه می‌طلبید که اگر جهاد ظرفیتی دارد به جامعه ارائه کند.

تجدید نظر در فعالیت‌ها و ورود به حوزه‌های خاص

غفوریان ادامه داد: اکنون ممکن است این زمینه و نیاز در کشور برطرف شده باشد یا شکل دیگری داشته باشد. لذا اکنون جهاد می‌تواند در فعالیت‌های خود در حوزه آموزش عالی تجدید نظر کند؛ البته نمی‌گویم این فعالیت‌ها را متوقف کند اما می‌توان این شکل از خدمات آموزش عالی را که توسط جهاد ارائه می‌شد تغییر و در برخی حوزه‌های خاص متمرکز کرد؛ همین تجربه در حوزه‌های فرهنگی نیز وجود دارد.

وی افزود: در حوزه فرهنگی نیز به حدی شرایط محیطی به سرعت در حال تغییر است که اگر جهاددانشگاهی زمانی در حوزه تئاتر، فعالیت‌های قرآنی و ... در دانشگاه‌ها ورود می‌کرد، امروز ورود به حوزه‌هایی مثل فضای مجازی، هوش مصنوعی و موضوعات فرهنگی مرتبط با این حوزه‌ها بیش از قبل موضوعیت دارد. لذا به یک بازطراحی ساختارهای عملکردی نیاز داریم که مبتنی بر نیاز امروز در حوزه آموزش، فرهنگی، تجاری‌‌سازی و فعالیت‌های فناورانه باشد. جهاددانشگاهی باید خود را مهندسی مجدد و براساس نیاز امروز، فعالیت‌های فردا را برنامه‌ریزی کند.

حمایت دائم از دولت‌ها

وی در پاسخ به این سؤال که چه کمکی می‌توانیم به دولت جدید ارائه دهیم؟ گفت: جهاددانشگاهی یک سیاست ثابت و همیشگی در سال‌های گذشته داشته که خود را معین و مددکار دولت‌های وقت می‌داند. در واقع به لحاظ جایگاهی که در مجموعه حاکمیت به عنوان یک نهاد انقلاب اسلامی قائل هستیم، خودمان را موظف می‌دانیم در حد بضاعتی که داریم به تحقق اهداف مجموعه دولت در هر دوره کمک کنیم. 

غفوریان تصریح کرد: نیازی به شعار نیست؛ حمایت از دولت‌ها را در همه این سال‌ها در عمل نشان داده‌ایم. در همه زمان‌ها جهاددانشگاهی خود را کنار دولت‌های مختلفی که با گرایش‌های متفاوت طی این سال‌ها حاکم بودند، دانسته و در حد مقدورات خود به آنها کمک کرده است. اکنون نیز همین‌طور است کما اینکه رئیس‌جمهور نیز مطرح کردند که ما مبنایی جز سیاست‌های کلی ابلاغ شده توسط رهبر انقلاب و برنامه توسعه در کشور نداریم که اینها هم اسناد مورد وفاق همه بدنه کارشناسی و صاحب‌نظران و سیا‌ست‌گذاران کشورند و تلاش می‌کنیم که در همه عرصه‌هایی که ظرفیت داریم به دولت کمک کنیم تا موفقیت مجموعه حاکمیت محقق شود.