اِشراف به مِلک دیگری؛ مصداق غصب

«حق‌الناس» مهم‌ترین و پربسامدترین موضوع در دین اسلام است تا جایی که طولانی‌ترین آیه قرآن (سوره بقره آیه ۲۸۲) نیز به همین موضوع اختصاص دارد و امیرالمؤمنین امام علی(ع) نیز می‌فرمایند: «خدای متعال رعایت حقوق بندگانش را مقدمه‌ای بر رعایت حقوق خودش قرار داده است.»

اوج جلوه‌گاه توجه به حق‌الناس در مکتب اسلام و اهل‌بیت (ع) را می‌توان در شب عاشورا مشاهده کرد؛ هنگامی که امام حسین (ع) شرط پیکار با ظلم و همراهی با خود را بدهکار نبودن گذاشت و بیعت خود را از افرادی که حقی بر گردن دارند، برداشت، چراکه پرداخت حق مردم را مقدم بر حضور در جهاد با طاغوت می‌دانستند.

همین رویداد مهم و درس‌آموز از واقعه کربلا سبب شد تا ایکنا با آغاز ماه محرم امسال به موضوع مهم «حق‌الناس» بپردازد و بخش‌هایی از کتاب «حق‌الناس، ارتباط متقابل حقوق مردم و اخلاق اسلامی» نوشته آیت‌الله مظاهری را به نظر مخاطبان خود برساند که در ادامه، انواع دیگری از غصب بیان شده که مشروح بخش پنجاه و پنجم با عنوان «اِشراف» را می‌خوانید.

نوع دیگر از غصب، اشراف راجع به ملک یا خانه دیگران است. اشراف به این معناست که انسان با ارتفاع غیرمتعارف در ساختمان، مانع رسیدن نور یا آفتاب به املاک مجاور شود و درون آن املاک را در معرض دید قرار دهد، یعنی علاوه بر اینکه نور خانه همسایه را می‌گیرد، نگاه از بالا به درون آن خانه را ممکن می‌سازد و امنیت اهل خانه را نیز سلب‌ می‌نماید. متأسفانه شهرداری‌ها اجازه انبوه‌سازی و ساخت خانه‌های چندین طبقه را در محله‌ها و در میان خانه‌ها می‌دهند و با این کار محله را از بین می‌برند، معضلاتی نظیر ترافیک نیز ضمیمه آن است.

ساکنان محله حق دارند از نور خورشید و از هوای سالم استفاده کنند، اما یک ساختمان بلند در بین خانه‌ها بنا می‌شود و حق آنها را غصب می‌کند. همچنین هر انسانی حق دارد، امنیت داشته باشد و درون خانه‌اش از جایی دیده نشود. از این جهت وقوف یا اشراف به خانه دیگران ظلم و حق‌الناس است. حتی اگر کسی بتواند مجوز قانونی برای ساخت بنای مرتفع و مشرف به خانه‌های کوچک اخذ کند یا براساس یک فتوای فقهی، کار خود را حلال بداند، باز هم سزاوار است از اشراف خودداری کند. 

همان طور که قبلاً بیان شد، این گونه مسائل صرفاً با قانون یا فقه قابل حل نیست، بلکه باید فضائل اخلاقی، به خصوص انصاف حاکم شود. در قضیه اشراف نیز اکتفا به فقه و قانون، حلال مسئله نیست، بنابراین انبوه‌سازی باید در جایگاه خود و در محل یا زمین مناسب باشد تا با سلب حق مردم همراه نشود. دنیا و منافع زودگذر آن ارزش این گونه کار‌ها و اذیت‌ها را ندارد. ظلم به دیگران و آزار رساندن علاوه بر آخرت، دنیای انسان را نیز تباه می‌سازد.

به تعبیر قرآن کریم، ظلم انسان در همین دنیا دست و پا پیچ او خواهد شد، «یا أیهَا النَّاسُ إِنَّما بَغَیْکُمْ عَلَى أَنْفُسِکُمْ»، جمع مال با تضییع حق مردم، برکت ندارد. گاهی ورشکستگی افراد، آبروریزی، گره افتادن در زندگی، لاابالی و نااهل شدن فرزندان و معضلاتی از این قبیل، ناشی از حق‌الناس است.