امام خمینی(ره) فقیهی نص‌گرا است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین امیر مهاجرمیلانی، استاد حوزه علمیه، 23 بهمن ماه در نشست علمی «رویکرد فقهی امام خمینی(ره) و تحولات مسائل زن و خانواده» با اشاره به روش تفسیری امام خمینی(ره) با بیان اینکه ما چند مکتب تفسیری در فقه داریم، گفت: ظاهرگرایی، نص‌گرایی نونص‌گرایی، هدف‌گرایی یا مقاصدی و مکتب عمل‌گرایی انواع روش تفسیری در فقه است و مرحوم امام به نص‌گرایی تعلق دارند؛ یعنی مکتب ایشان، مکتبی است که صاحب جواهر و علامه حلی هم آن را نمایندگی می‌کنند، برخلاف مکتب آیت‌الله خویی.

 

مهاجرمیلانی با بیان اینکه چند المان فقهی در مکتب تفسیری فقهی امام وجود دارد، تصریح کرد: اولین ویژگی محوریت معنای عرفی است؛ دوم تمایل به تفسیر تاریخی، سوم عدم توجه به پیامدهای تفسیر و ویژگی آخر نوعی هدف‌گرایی. ایشان تأکید ویژه بر معنای عرفی دارند برخلاف آیت‌الله خویی که در معنای روایات به معنای تحت‌اللفظی توجه دارند مثلاً در تفسیر روایت «اجرای حد نیست مگر به وسیله شمشیر»؛ فقیهی مانند آیت‌الله خویی فرموده است که قصاص فقط با شمشیر ممکن است نه اعدام و رگبار و ...  ولی امام خمینی(ره)، شمشیر را دارای موضوعیت نمی‌دانند بلکه از لحاظ عرفی اعدام و ... هم قابل پذیرش است بنابراین امام به جای تأکید بر معنای لفظی در تفسیر روایات فقهی بر معای عرفی تأکید دارند و این موضوع در سرتاسر تفسیر امام دیده می‌شود.  

 

استاد و پژوهشگر حوزه علمیه با بیان اینکه ویژگی دوم مکتب تفسیری ایشان تمایل به تفسیر تاریخی بود، ادامه داد: برخی فقها که در ادبیات عمومی ما آنان را روشنفکر و تحول‌خواه و نواندیش می‌دانیم تمایل ویژه به تفسیر تاریخی دارند یعنی فقیه هنگام تفسیر متن شرایط و اوصافی را از عصر صدور و زمان صادرشدن روایت توصیف می‌کند و بعد علقه شدیدی بین متن و آن بافت ایجاد می‌کند و اجازه نمی‌دهد متن از آن زمان به عصر ما بیاید؛ مثلاً در مورد روایت ضمان عاقله داریم که اگر شخصی مرتکب قتل خطئی شود عاقله آن شخص باید دیه فرد را بپردازند و به شرایط کنونی توجهی نمی‌کنند و همین کار را هم با روایت دیه و حبس المراه و ... انجام می‌دهند و هیچ مقتضی برای این روایات نمی‌دانند. 

 

وی افزود: مرحوم امام خمینی(ره) در هیچ سطحی تمایل به این نوع تفسیر ندارند برخلاف برخی استادان دیگر و مراجع. البته مرحوم امام با اینکه تأکید بر مقوله زمان و مکان دارند ولی تقریر ایشان در بافت سنتی است در  حالی که فقیهی نواندیش مانند آیت‌الله مکارم شیرازی بافت تاریخی را مطرح نمی‌کنند؛ امام فقها را به این مسئله توجه ویژه می‌دهند که تغییر زمان و مکان باعث تبدل موضوع می‌شود. 

 

مهاجر میلانی با بیان اینکه مثلاً زمانی بیع دم منفعت عقلایی نداشت ولی الان این منفعت وجود دارد، تصریح کرد: ویژگی سوم در تفاسیر مرحوم امام خمینی(ره) این است که ایشان پیامدهای تفسیر را در نظر نمی‌گیرند یعنی اگر فقیه استنباط می‌کند و روش تفسیری او درست است نتیجه‌ای که از آن می‌گیرد مهم نیست به تعبیر دیگر فقیه فرایند استنباط را درست طی کرده است ولی فتوای او غیر عادلانه و غیرمنصفانه است؛ در این جا امام به این نتیجه توجهی ندارند در حالی که در فتوای کسی چون آیت‌الله مکارم اینطور نیست. مثلاً در استمتاع از صغیر، ایشان آن را غیر اخلاقی و ناعادلانه می‌داند.

 

وی با بیان اینکه غالب قضات آمریکایی و تقریباً جریان غالب فقهی هم به این رویکرد گرایش دارند یعنی اگر روش در فقه درست طی شده است نتیجه غیر اخلاقی اهمیتی ندارد، اضافه کرد: این روش تفسیری کاملاً با روش تفسیری آقای مکارم تفاوت دارد یا آیت‌الله محقق داماد هم وقتی نتیجه استنباط، غیر اخلاقی باشد در مقدمات تشکیک می‌کند؛ آقای مکارم در حبس المراه و روایات بهتان و تمتع از صغیره پیامدهای آن را غیر اخلاقی می‌داند لذا در فرایند استنباط شک می‌کنند. 

 

مهاجرمیلانی با بیان اینکه من به درستی روش امام غیر ایشان کاری ندارم ولی امام در تفاسیرشان پیامدهای اخلاقی و یا اجتماعی تفسیر را در نظر نمی‌گیرند، ادامه داد: ویژگی دیگر مکتب امام، گرایش به هدف‌گرایی است؛ آیت‌الله خویی و آیت‌الله صافی، معنای عرفی متن را آنچنان که هست استنباط می‌کنند ولی امام(ره) می‌گویند چون در سطح کلان برای شارع مسئله تبلیغ اسلام موضوعیت داشته است باید به این هدف توجه شود.