بررسی فقهی و شرعی معاملات نوسانی

نوسان‌گیری یکی از استراتژی‌های رایج در بازار‌های مالی است که با خرید و فروش مداوم دارایی‌ها به منظور کسب سود از نوسانات قیمتی انجام می‌شود. این روش به‌ویژه در بازار‌های بورس، فارکس و ارز‌های دیجیتال رایج است. اما از منظر فقه اسلامی، نوسان‌گیری چه حکمی دارد؟ آیا این نوع معامله حلال است یا مصداق ربا و قمار محسوب می‌شود؟ در ادامه، به بررسی دقیق حکم شرعی نوسان‌گیری بر اساس مبانی فقهی و اصول اسلامی خواهیم پرداخت.

نوسان‌گیری طلا چیست و چگونه انجام می‌شود؟

نوسان‌گیری (Scalping یا Swing Trading) نوسان گیری طلا یک روش معاملاتی است که بر اساس خرید و فروش مکرر دارایی‌ها در بازه‌های زمانی کوتاه انجام می‌شود. هدف اصلی در این روش، کسب سود از تغییرات جزئی قیمت‌ها است. به‌طور کلی، نوسان‌گیری در دو نوع زیر دسته‌بندی می‌شود:

نوسان‌گیری کوتاه‌مدت (Scalping): در این روش، معامله‌گر در بازه‌های زمانی کوتاه (چند دقیقه تا چند ساعت) خرید و فروش انجام می‌دهد.

نوسان‌گیری میان‌مدت (Swing Trading): در این روش، معامله‌گر موقعیت‌های خرید یا فروش را برای چند روز یا حتی چند هفته نگه می‌دارد.

نوسان‌گیران معمولاً از تحلیل تکنیکال، شاخص‌های قیمتی و ابزار‌های معاملاتی مختلف برای پیش‌بینی حرکت قیمت‌ها استفاده می‌کنند.

بررسی فقهی نوسان‌گیری

در فقه اسلامی، معاملات مالی باید دارای اصول و ضوابطی باشند تا از مصادیق حرام مانند ربا، قمار، غرر (عدم شفافیت)، و ضرر به دیگران خارج شوند. برای بررسی حکم نوسان‌گیری، ابتدا باید این چهار اصل را بررسی کنیم:

ربا (بهره غیرشرعی)

نوسان‌گیری در ذات خود ارتباطی با قرض و بهره ندارد، بنابراین به‌طور کلی از مصادیق ربا محسوب نمی‌شود. اما اگر معامله‌ای مبتنی بر دریافت بهره باشد (مثلاً در معاملات اهرمی یا مارجین که بهره شبانه دریافت می‌شود)، ممکن است مشمول ربا باشد.

قمار (میسر)

قمار در فقه اسلامی به معنای معامله‌ای است که در آن برد و باخت صرفاً بر اساس شانس و احتمال باشد. ازآنجایی‌که نوسان‌گیری بر اساس تحلیل‌های تکنیکال و بنیادی انجام می‌شود، نمی‌توان آن را به‌طور مطلق قمار دانست. اما اگر فردی بدون دانش کافی و صرفاً با حدس و گمان وارد این معاملات شود، ممکن است این کار به قمار شباهت پیدا کند.

غرر (عدم شفافیت و ابهام در معامله)

معاملات غرری در اسلام حرام هستند؛ یعنی معاملاتی که در آن اطلاعات کافی درباره دارایی یا آینده قیمت وجود نداشته باشد. اگر نوسان‌گیر بدون تحلیل و آگاهی کافی اقدام به خریدوفروش کند، ممکن است مصداق معامله غرری شود. اما اگر معامله بر اساس اصول علمی و اطلاعات معتبر انجام شود، از این قاعده خارج خواهد شد.

ضرر به دیگران و اقتصاد جامعه

برخی علما معتقدند که نوسان‌گیری می‌تواند به بی‌ثباتی بازار و ضرر سایر معامله‌گران منجر شود. ازاین‌رو، اگر نوسان‌گیری باعث افزایش نوسانات غیرواقعی و متضرر شدن افراد حقیقی شود، ممکن است از نظر اخلاقی و فقهی محل اشکال باشد.

نظرات علما درباره نوسان‌گیری

نظرات مراجع تقلید درباره نوسان‌گیری متفاوت است. برخی از علما آن را در صورت رعایت شرایط شرعی جایز می‌دانند، اما برخی دیگر آن را در شرایط خاصی حرام می‌شمارند. به عنوان مثال و به گفته سایت زرمینکس نظر آیت الله خامنه‌ای درباره نوسان گیری طلا به شرح زیر است:

آیت‌الله خامنه‌ای تأکید دارند که معاملات باید بر اساس اصول اسلامی و بدون شائبه‌ای از ربا یا قمار انجام شوند. اگر نوسان‌گیری طلا به قصد بهره‌گیری از فرصت‌های اقتصادی و بدون آسیب رساندن به دیگران باشد، مانعی ندارد. اما اگر این معاملات به گونه‌ای باشد که باعث ایجاد بی‌ثباتی در بازار شود یا شامل شرط‌بندی یا سفته‌بازی باشد، از نظر شرعی مشکل دارد.

نظر علمایی که نوسان‌گیری را جایز می‌دانند:

اگر معامله واقعی باشد و کالا یا سهام به‌طور شرعی خرید و فروش شود، نوسان‌گیری اشکالی ندارد.

در صورتی که در معاملات نوسانی از ابزار‌های غیرشرعی (مانند مارجین با بهره) استفاده نشود، جایز است.

نظر علمایی که نوسان‌گیری را حرام می‌دانند:

اگر نوسان‌گیری به ایجاد نوسانات مصنوعی و ضرر سایر سرمایه‌گذاران منجر شود، از مصادیق ضرر زدن به دیگران خواهد بود و اشکال شرعی دارد.

در صورتی که معامله‌گر بدون تحلیل و آگاهی، صرفاً با حدس و گمان معامله کند، این کار نوعی قمار محسوب می‌شود و جایز نیست.

شرایط شرعی نوسان‌گیری حلال

با توجه به مبانی فقهی، برای اینکه نوسان‌گیری حلال باشد، باید شرایط زیر رعایت شود:

معامله واقعی باشد: معامله‌گر باید مالک دارایی یا سهام باشد و صرفاً با قرارداد‌های صوری وارد معامله نشود.

عدم استفاده از معاملات ربوی: اگر نوسان‌گیری با اهرم مالی (Margin Trading) انجام شود که در آن کارگزار بهره دریافت می‌کند، معامله حرام خواهد بود.

عدم قمار و سفته‌بازی: نوسان‌گیری باید بر اساس تحلیل‌های منطقی و علمی انجام شود، نه صرفاً بر پایه شانس و حدس و گمان.

عدم ایجاد ضرر برای دیگران: نوسان‌گیری نباید باعث نوسانات غیرواقعی و ایجاد بی‌ثباتی در بازار شود.

جمع‌بندی: آیا نوسان‌گیری حلال است؟

با توجه به بررسی‌های فقهی، نوسان‌گیری در صورتی که شرایط شرعی را رعایت کند، می‌تواند حلال باشد. اما اگر شامل معاملات ربوی، قمارگونه، غرری یا مخل ثبات اقتصادی باشد، از نظر شرعی اشکال دارد.

بنابراین، توصیه می‌شود افرادی که قصد نوسان‌گیری دارند، ابتدا از مشروعیت روش معاملاتی خود اطمینان حاصل کنند و در صورت نیاز، از مرجع تقلید خود استفتاء بگیرند. اگر معامله‌گر قصد دارد در بازار‌های مالی فعالیت کند، بهتر است با روش‌های اصولی و علمی و بدون تخلف از موازین شرعی این کار را انجام دهد تا کسب‌وکار او از نظر فقهی نیز مشروع باشد.

منبع: https://zarminex.ir/blog/sharia-ruling-of-gold-fluctuations

*انتهای رپورتاژ‌ آگهی