سیاست‌های مالیاتی منطبق با اقتصاد مقاومتی نیست

محمدجواد توکلی، استاد تمام اقتصاد و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در گفت‌وگو با ایکنا، درباره چالش‌ها و موانع اجرا و تحقق سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی اظهار کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی طی دو دهه اخیر دو اقدام خیلی مهم را در حوزه‌های علمی و جهت‌گیری اقتصادی انجام دادند؛ اول اینکه در دهه 90 بحث الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را مطرح کردند و حتی مرکزی هم با این عنوان ایجاد شد تا سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نوشته و براساس آن برنامه‌ها و بودجه‌ها تدوین شوند و دومین اقدام هم مربوط به ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی در 1392 است.

وی افزود: از زمان ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی تاکنون 11 سال سپری شده و باید این دو اقدام مهم را مکمل هم دانست. اقتصاد مقاومتی را باید الگویی برخاسته از نظام اقتصادی اسلام مدنظر قرار داد و هدفش آن است که اقتصاد را در شرایط تحریم مقاوم و متکی بر خود کند تا بتواند در برابر تکانه‌های بین‌المللی و داخلی سطح مقاومت و پایداری خود را حفظ سازد. 

اقتصاد مقاومتی؛ درون‌زا و برون‌گرا

این استاد دانشگاه ادامه داد: اقتصاد درون‌زا و برون‌گرا در اقتصاد مقاومتی به جد مورد تأکید قرار گرفته‌اند تا از این طریق هم تولیدمان را حفظ کنیم و هم صادرات و هم اینکه عدالت‌بنیان، مردمی و دانش‌بنیان عمل شود. برای ارزیابی اقتصاد مقاومتی و عمل به سیاست‌های ابلاغ باید گفت متأسفانه تا به امروز شاخص‌های خوبی در این رابطه طراحی نشده‌اند و به همین دلیل نمی‌توان مستند از موفقیت‌ها و عدم موفقیت‌ها سخن گفت.

توکلی بیان کرد: ولی اگر به 11 سال گذشته نگاهی کلی داشته باشیم شاید بتوان گفت سیاست‌های اجراشده خیلی با رویکرد اقتصاد مقاومتی سازگار نبوده‌اند به خصوص در حوزه سیاست‌های ارزی طوری عمل شده که ارزش پول ملی کاهش پیدا کرده و عملاً به واسطه کوچک شدن سفره مردم، تاب‌آوری اقتصاد کمتر شده است و لذا از این جهت موفقیتی حاصل نشده است.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ادامه داد: علاوه بر سیاست‌های ارزی، در سیاست‌های پولی هم خیلی عملکرد موفقیت‌آمیزی را شاهد نیستم؛ در صورتی که در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی تأکید شده باید به سمت اصلاح نظام بانکی حرکت شود و نظام بانکی در خدمت بخش تولید قرار گیرد. با وجود اینکه بخش بانکی پول زیادی را خلق کرده اما این پول به سمت تولید هدایت نشده چون اگر هدایت می‌شد حداقل باید شاهد رشد اقتصادی هشت درصدی می‌بودیم نه اینکه با آن فاصله وجود داشته باشد.

جای خالی چند نوع مالیات در بودجه

توکلی درباره سیاست‌های مالی گفت: سیاست‌های مالی هم در راستای تقویت توان اقتصادی نبوده‌اند البته هرچند سهم مالیات‌ها در بودجه افزایش یافته اما جای خالی مالیات‌هایی چون مالیات بر ثروت و مالیات‌های تنظیمی در بودجه احساس می‌شوند. به هر حال یکی از محورهای اقتصاد مقاومتی بحث عدالت‌‎بنیانی است اما وقتی هنور تکلیف مالیات بر عایدی سرمایه، مالیات بر خانه‌های خالی و غیره مشخص نیستند قطعاً سیاست‌های مالی دلچسب نخواهند بود.

وی با بیان اینکه از دهه 90 دسیسه‌های اقتصادی دشمنان افزایش پیدا کرده است، گفت: البته در این شرایط اقتصاد ایران توانسته روی پای خود بایستد ولی از سیاستگذار انتظار می‌رود اقداماتی را انجام دهد که تاب‌آوری اقتصادی افزایش یابد ولی در اصل سیاستگذار برخلاف سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به ویژه در حوزه سیاست‌های ارزی عمل می‌کند. اگر در سیاست‌های ارزی، پولی و مالی بازنگری و براساس سیاست‌های اقتصاد مقاومتی پیش برده شوند، می‌توان خیلی راحت‌تر از بحران‌ها عبور کرد و اقتصادی پابرجا و مستحکمی را رقم زد که حداقل در آن معیشت مردم تأمین شود.

هدفمندی یارانه‌ها؛ سیاستی اشتباه

این استاد اقتصاد اسلامی با بیان اینکه اقتصاد مقاومتی رویکردی است که ایران از طریق آن می‌تواند در برابر تحریم‌ها قد علم کند، گفت: تجربه نشان داده با عدول از این سیاست‌ها، اقتصاد ایران شکننده‌‎تر شده است. مثلاً در دهه 90 به واسطه اجرای سیاست اشتباهی به نام هدفمندی یارانه‌ها و دلاری کردن مشتقات نفتی، شوک بزرگی به اقتصاد وارد شد و عملاً اقتصاد داخلی و حوزه‌های انرژی به دلار وابسته شدند و همین رویه سبب شد تا آمریکا بر اقتصاد ایران به خصوص در حوزه‌های نفت، گاز و بنزین فشار و تحریم‌هایی را اعمال کند که البته با ورود پتروشیمی‌ها به عرصه تولید بنزین تا حدودی تحریم‌های آمریکا در حوزه سوخت خنثی شدند.

توکلی ادامه داد: اگر اقتصاد درون‌زا باشد شاهد عدم وابستگی آن هستیم اما وقتی به عنوان مثال در حوزه واردات نهاده‌های روغنی وابستگی وجود داشته باشد، این رویه با درون‌زایی خیلی سازگار نیست. به طور کلی باید تلاش کرد تا در حوزه‌های مهم و ضروری که با معیشت و جریان اصلی زندگی مردم در ارتباط هستند، مستقل و درون‌زا عمل شود تا تحریم‌ها اثرگذاری نداشته باشند اما آنهایی که می‌گویند با اقتصاد مقاومتی نمی‌توان کار کرد نوعی رویکرد انفعالی دارند. تجربه نشان داده کشورهای موفق اقتصادی ابتدا لنگر را بر آب انداخته‌اند و سپس از ظرفیت‌های اقتصاد بین‌الملل بهره برده‌اند. اینکه فکر کنیم با برداشته شدن تحریم‌ها شرایط بهتر می‌شود، تفکر اشتباهی است چون پایه‌های اقتصاد داخلی مستحکم نیستند.

وی بیان کرد: اقتصادی که به نفت و صادرات محصولات خام وابستگی دارد و ارزش محصولات صادراتی‌اش یک‌سوم مصحولات وارداتی است قطعاً تحریم‌پذیر است. با اقتصاد مقاومتی و عمل به آن می‌توان لنگر را بر آب انداخت و سپس از ظرفیت‌های بین‌المللی بهره برد و اگر این اتفاق بیفتد قطعاً خنثی‌سازی تحریم‌ها اتفاق خواهد افتاد. به عنوان مثال همین کشور روسیه که تحت تحریم‌های شدید قرار گرفته به سمت مقاوم‌سازی اقتصادش روی آورده و گزارش‌ها نشان می‌دهند روس‌ها درصدد تکمیل برخی از زنجیره‌های ناقص تولید برآمده‌اند تا از این طریق وابستگی به اقصاد جهانی را به حداقل برسانند. کره جنوبی یا حتی آمریکا و آلمان قرن 18 و 19 هم همین مدل اقتصادی را در پیش گرفتند.

 گفت‌وگو از سعید امینی