نسخ خطی کهن؛ میراث ملی الجزایر
نسخ خطی کهن، بخشی از میراث خانواده‌های بسیار قدیمی شهر قسنطینه الجزایر است و یک سند هویت ملی با اهمیت تاریخی، فرهنگی و علمی به شمار می‌رود.
به گزارش ایکنا به نقل از النصر، نسخه‌های خطی کهن، بخشی از میراث خانواده‌های بسیار قدیمی شهر قسنطینه الجزایر است و همانطور که واسینی الاعرج در کتاب «خانه اندلسی» توصیف کرده است، این نسخه‌های خطی یک سند هویت ملی با اهمیت تاریخی، فرهنگی و علمی و گنجینه‌ای هستند که جز در مزایده‌ها نمی‌توان بر روی آنها قیمت گذاشت. این منابع تاریخی در طول سال‌ها مورد سرقت قرار گرفته‌اند.
در شهر قسنطینه الجزایر نسخه‌های خطی مهمی از علمای بزرگ این شهر وجود دارد که به خانواده‌هایشان به ارث رسیده و سپس به عنوان هدیه به کتابخانه‌های دانشگاه‌ها تقدیم شده‌اند، به این امید که خزانه تاریخ و قفسه‌های دانش را غنی‌تر کنند راه حلی برای حفظ این میراث مادی و معنوی از آسیب و سرقت باشند.
بیشتر بخوانید:
بخش دیگری از این نسخه‌های خطی که در آرشیو این کتابخانه‌ها و دیگر مؤسسات نگهداری می‌شوند، طی عملیات ساخت و سازهای تاریخی کشف شده‌اند و این اسناد قدیمی از اهمیت بسزایی برخوردار هستند. پژوهشگران و دانشگاهیان در تلاش هستند تا آنها را بازیابی و گردآوری کرده و به صورت دیجیتالی درآورند تا در تحقیقات علمی و تاریخ‌نویسی مورد استفاده قرار گیرند، چراکه این نسخه‌های خطی یکی از عناصر فرهنگی با اهمیت شمرده می‌شوند.
نسخه‌های خطی به قدمت تاریخ
در بسیاری از کشورهای جهان نسخه‌های خطی، بخش مهمی از میراث تمدن‌های مختلف بوده‌اند. این آثار نتیجه افکار، تجربیات و ابتکارات دانشمندان است و نسخه خطی از منظر اندیشه توسعه یافته، ثمره آن تمدنی است که جهان شاهد عظمت و جایگاه بالای آن بوده است.
شهر سیرتا (قسنطینه) همچون تمام شهرهای بزرگ، حاوی نسخه‌های خطی مهمی است که عمر برخی از آنها به بیش از 14 قرن می‌رسد. این نسخه‌های خطی در موضوعات مختلف مانند پزشکی، هنر، فقه، نحو عربی، تفسیر قرآن و نسخه‌های خطی دینی است که در مساجد، دانشگاه‌ها، مؤسسات فرهنگی و تحقیقاتی نگهداری می‌شوند. این کتاب‌ها یا اهدا شده‌اند و یا از خانواده‌هایی که آنها را طی دهه‌های گذشته به ارث برده‌اند خریداری شده‌اند.
دانشگاه امیر عبدالقادر در خدمت میراث خطی
دانشگاه علوم انسانی امیر عبدالقادر یکی از مؤسساتی است که اهمیت بسیاری برای نسخه‌های خطی قائل است. کتابخانه این دانشگاه از سال 1984 میلادی تأسیس شد و حاوی نزدیک به 100 نسخه خطی درباره علوم و تخصص‌های مختلف است که به این کتابخانه اهدا شده‌اند.
این دانشگاه در دسامبر 2011 نیز آزمایشگاهی را برای بایگانی و دیجیتالی کردن نسخه‌های خطی تأسیس کرد تا این کتاب‌ها همچنان به عنوان منبعی برای تحقیقات علمی مورد استفاده قرار گیرند.
به گفته مسئولین، این آزمایشگاه حاوی تعداد قابل توجهی از نسخه‌های خطی است که توسط دانشمندان الجزایری در رشته‌های مختلف نوشته شده‌اند.
مخزن کتابخانه شرایط لازم در سطح بین‌المللی از جمله نور، تهویه و رطوبت لازم را برای حفظ و نگهداری مطلوب این نسخه‌های خطی فراهم می‌کند. این مکان گنجایش بیش از 1082 جلد نسخه خطی را دارد که برای جلوگیری از آسیب دیدن، در قفسه‌های آهنی چیده شده‌اند.
این نسخه‌های خطی که در آزمایشگاه کتابخانه نگهداری می‌شوند در موضوعات مختلفی چون فلسفه، طب، تاریخ، زبان و ادبیات عربی، شعر و فرهنگ و همچنین فقه مالکی، احادیث و سیره نبوی هستند و تاریخ قدیمی‌ترین نسخه خطی این مجموعه به سال 595 هجری قمری می‌رسد که یک نسخه خطی درباره شرح «الفیه بن المعطی» اثر ابن الخباز، شمس‌الدین احمد الحسین ابوعبدالله است.
کتب اهدایی خانواده‌های دانشمندان
همه نسخه‌های خطی کتابخانه دانشگاه امیر عبدالقادر اهدایی از خانواده‌های علمای برجسته الجزایری است. برخی از آنها از کتابخانه خاص شیخ نعیم النعیمی، از اعضای جمعیت علمای مسلمان الجزایر اهدا شده است. برخی دیگر از سوی کتابخانه شیخ حسین بسیدی، خلیفه شهر میله و تعدادی دیگر از کتابخانه شیخ محمد الطاهر تلیلی، کتابخانه شیخ محمد خیرالدین، کتابخانه شیخ مرزوق ابراهیم و سایر کسانی که تمایل به حفظ این میراث گرانبها داشتند، اهدا شده‌اند.
گنجی که در اثر اهمال‌کاری مدفون شده است
مدیر این کتابخانه توضیح داد که بسیاری از مخازن نسخ خطی این کتابخانه محرمانه هستند و درهای آن به روی محققان و علاقه‌مندان به میراث فرهنگی باز نمی‌شود. زیرا برخی از خانواده‌ها، علی‌رغم اهمیت علمی و مذهبی این نسخ خطی، از به اشتراک گذاشتن آنها خودداری می‌کنند و نمی‌خواهند این میراث فرهنگی در دسترس عموم قرار گیرد و ترجیح می‌دهند این اسناد را در جعبه‌های کاغذی، در معرض رطوبت و حشرات، رها کنند بجای اینکه آنها را به‌صورت رایگان به مؤسسات تخصصی اهدا کنند.
سدوس توضیح داد که هدف او جمع‌آوری بیشترین تعداد ممکن از نسخه‌های خطی است که در محافظت از آنها غفلت شده است، از این رو هر بار در رسانه‌های اجتماعی اعلام می‌کند که از نسخ خطی اهدایی استقبال می‌کند و از کسانی که چنین اسنادی دارند دعوت می‌کند تا آنها را به آزمایشگاه دانشگاه تحویل دهند تا دیجیتالی شده و در مکانی امن نگهداری شوند.
عادل سعید تومی، یکی از مسئولان کتابخانه مرکزی دانشگاه امیر عبدالقادر قسنطینه تأکید کرد که آزمایشگاه این کتابخانه شامل مجموعه‌ای غنی از نسخ خطی کمیاب و ارزشمند است که محققان و کسانی که در زمینه تاریخ مطالعه می‌کنند و به این میراث کهن اهتمام می‌ورزند می‌توانند از طریق کتایخانه مجازی به محتویات آن دست پیدا کنند.
وی تأکید کرد که کارکنان آزمایشگاه توجه ویژه‌ای به فهرست‌بندی و پژوهش نسخ خطی دارند و از این رو تلاش می‌کنند این میراث را برای نسل‌های آینده حفظ و نگهداری کنند.
وی افزود: بخش نسخ خطی کتابخانه شامل 3 کارگاه است: کارگاه اول مربوط به اقدامات فنی سنتی و فهرست‌بندی است. کارگاه دوم به دیجیتالی کردن نسخه خطی و نگهداری آن به صورت الکترونیکی اختصاص دارد و کارگاه سوم مربوط به نوسازی و نگهداری این نسخ خطی است.
فهرست‌بندی نسخه‌های خطی به هر دو صورت سنتی و دیجیتال و بر اساس فهرست‌بندی دیویی انجام می‌شود که شامل همه عناصر ارزشیابی یک اثر یعنی عنوان نسخه خطی، اسم مؤلف، سال وفات مؤلف، نام شخصی که نسخه‌برداری کرده است، تاریخ نسخه‌برداری، تعداد اوراق کتاب و ... می‌شود.
مشکلات فهرست‌بندی نسخ خطی
تومی تأکید کرد: مهمترین مشکلی که کارمندان آزمایشگاه در حین انجام عمل فهرست‌بندی با آن مواجه هستند، دشواری تعیین تاریخ نسخه خطی است و این مشکل بدین دلیل است که اکثر اسناد به دلیل رطوبت، ناقص یا آسیب دیده شده‌اند و یا واضح نیستند.
وی تصریح کرد که تکنولوژی نقش مهمی در محافظت از نسخه‌های خطی در برابر عوامل طبیعی و انسانی دارد و تنها درصد کمی از نسخه‌های خطی موجود به دلیل آسیب دیدگی و فرسایش کاغذها در اثر رطوبت یا عوامل دیگر، از دیجیتالی شدن بی‌بهره بوده‌اند.
به گفته تومی، هدف از دیجیتالی کردن نسخ خطی، تسهیل کار محققان و اساتید بدون آسیب‌رساندن به نسخه خطی، ارائه اطلاعات به تعداد زیادی از محققان، ترویج میراث فرهنگی در عین حفظ آن، توسعه آگاهی فرهنگی به ویژه در میان جوانان و افزایش علاقه به این منبع اطلاعاتی است.
وی توضیح داد که نسخه‌های خطی این کتابخانه به دلیل کمیاب و باارزش بودن، شمار زیادی از محققان از داخل و خارج از کشور الجزایر را به خود جذب کرده است.
نگهداری 50 نسخه خطی در مرکز قرائات
در کنار کتابخانه دانشگاه، مرکز قرائات شیخ عبدالحمید بن بادیس نیز حدود 50 نسخه خطی را که تاریخ آنها به بیش از 7 قرن می‌رسد، نگهداری می‌کند. این نسخه‌های خطی داخل محفظه‌های شیشه‌ای نگهداری می‌شوند و بسیار کمیاب و باارزش هستند.
اسناد بسیار کمیاب در کتابخانه دانشگاه منتوری
کتابخانه دانشگاه منتوری در قسنطینه نیز حاوی 18 نسخه خطی با موضوعات مختلفی چون ادبیات عرب، ادیان و ... است که به این کتابخانه اهدا شده است.
از میان عناوین این نسخ خطی که فهرست‌بندی شده است، می‌توان به کتاب‌هایی چون «الجواهر الحسان فی تفسیر القرآن»، «رونق التفاسیر»، «المیزان»، «شرح جمع الجوامع لنتاج الدین»، «شرح مختصر عن الفیة ابن مالک» و «شرح لامیة الافعال» اشاره کرد.
عثمان بلغیث، مدیر کتابخانه دانشگاه منتوری درباره دلیل جذب پژوهشگران به سمت این نسخه‌های خطی، ارزش علمی و هنری آنهاست و اینکه این نسخ خطی بخش مهمی از میراث ملی الجزایر هستند و حفاظت از آنها به معنای حفظ هویت ملی است.
ترجمه از فرشته صدیقی
انتهای پیام
مطالب مرتبط
