چگونه مبلغان دینی می‌توانند اثرگذاری خود را بهبود بخشند

حجت‌الاسلام محمدتقی فاضل، کارشناس و مبلغ دین و عضو هیئت مؤسس مؤسسه توسعه محتوای آموزشی دینی(متمادی) در گفت‌وگو با ایکنا در پاسخ به این سؤال که روحانیون و مبلغان دینی چگونه عملکرد خود را اثرسنجی کنند تا بتوانند تبلیغ دینی اثرگذارتری برای نوجوان داشته باشند؟ گفت: هر مبلغ باید نسبت به ارزیابی تأثیر کار خود حساس باشد و با دقت این موضوع را پیگیری کند. در این زمینه چند نکته اساسی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. اول اینکه هر فردی که به نوعی در مقام تبلیغ دین فعالیت می‌کند، چه روحانی باشد چه غیرروحانی، چه معلم باشد یا استاد دانشگاه یا مربی، باید بداند که تبلیغ دین یک رسالت عمومی است و هر کس به سهم خود باید بتواند تبلیغ کند و بر مخاطبان اثر بگذارد.

وی تشریح کرد: در این راستا، بهترین روش همان شیوه‌ای است که پیامبران و جانشینان آنان، به ویژه اهل بیت علیهم السلام، در پیش گرفته بودند. وقتی این بزرگواران می‌خواستند آموزه‌های دینی و تعالیم الهی را به مردم منتقل کنند، معیارهای خاصی را رعایت می‌کردند که برای هر مبلغ، معلم یا مربی که می‌خواهد پیام دین را به گونه‌ای مؤثر ارائه دهد و نتایج ملموس آن را ببیند، بسیار حائز اهمیت است.

اهمیت لذت بردن مخاطب از پیام دینی

حجت‌الاسلام فاضل تصریح کرد: بهترین راه این است که ابتدا ببینیم پیامبران و جانشینان آنها که رهبران واقعی هدایت بشر هستند چگونه عمل می‌کردند. پیامبران و جانشینانشان مؤلفه‌های مختلفی در کار تبلیغ دین داشتند؛ از جمله این ویژگی‌ها جامعیت پیامبران، اتقان محتوایی و استحکام مطالب بود. مطالب پیامبران با توجه به اینکه منابع را از سرچشمه وحی دریافت می‌کردند و به مردم می‌رساندند، از استحکام و ارزش والایی برخوردار بود. ویژگی دیگر، اخلاق نیکو و رفتار پسندیده آنان بود. اخلاق پیامبران و اهل بیت علیهم السلام به گونه‌ای بود که مخاطب از شنیدن و دریافت مطالب دینی لذت می‌برد.

وی یکی از ایرادات مبلغان دینی را ارائه مطالب دینی به نحوی که مخاطب از آن لذت نبرد دانست و گفت: متأسفانه یکی از اشکالاتی که ممکن است ما مبلّغان داشته باشیم این است که گاهی مطالب دینی را به گونه‌ای ارائه می‌دهیم که مخاطب نه تنها از آن لذت نمی‌برد، بلکه احساس می‌کند تحت فشار و اجبار قرار گرفته است و در نتیجه موضع‌گیری می‌کند. این در حالی است که روش پیامبران چنین نبود. آنان آموزه‌های دینی را در کمال اخلاق، لطافت و جذابیت ارائه می‌کردند.

مبلغ باید شنونده خوبی باشد

این عضو هیئت مؤسس مؤسسه متمادی ادامه داد: نکته مهم دیگر این است که آن بزرگواران شنوندگان خوبی بودند. وقتی مطلبی را بیان می‌کردند، با صبر و حوصله منتظر می‌ماندند تا اگر مخاطب سؤالی دارد یا شبهه‌ای برایش پیش آمده است، آن را مطرح کند و آنان گوش شنوا برای صحبت‌های مردم بودند، حتی وقتی سؤال‌ها زیاد و پرتکرار بود.

وی به رفتار حضرت علی(ع) در واکنش به سؤال‌ها و شبهات مردم اشاره کرد و گفت: نمونه بارز این رفتار را در زندگی امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌بینیم که در بحبوحه جنگ، وقتی فردی سؤالی درباره مسائل توحیدی پرسید، با وجود اعتراض اصحاب که شرایط جنگ را برای چنین بحثی مناسب نمی‌دانستند، حضرت با آرامش پاسخ دادند و فرمودند: «ما برای همین می‌جنگیم». شرایطی پیش آمده و اکنون مجبور به جهاد هستیم که کلمه توحید را به مردم برسانیم؛ مانع را برداریم  تا مردم متوجه کلمه توحید و معارف دین شوند. یک مبلغ و مربی نیز باید همین کارها را انجام دهد.

حجت‌الاسلام فاضل با تأکید بر اینکه یک مبلغ، چه معلم دینی باشد چه مربی، اگر بخواهد آموزه‌های دینی را به درستی منتقل کند و تأثیر آن را ببیند، باید از این روش‌ها الگو گیرد و دریابد کدام بخش از فعالیت او تأثیر بیشتری داشته تا آن را تقویت کند، گفت: در روایات اسلامی، حدیث شریف ثقلین از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ: کِتَابَ اللهِ وَ عِتْرَتِی، مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا أَبَداً». این بیان نورانی دو امانت گران‌بها را معرفی می‌کند: ثقل اکبر که قرآن کریم، کلام الهی است و ثقل اصغر که عترت و اهل بیت پیامبر(ع) هستند. پیامبر(ص) می‌فرمایند تا زمانی که این دو را باهم دارید سنگ محک شماست و هیچگاه گمراه نمی‌شوید و هیچ کسی را گمران نمی‌کنید. در آموزش دین بسیار مهم است که عقاید خود مبلغ درست باشد و مراقب باشد کسی را به مسیر انحراف راهنمایی نکند.

این عضو هیئت مؤسس مؤسسه متمادی در ادامه گفت: بنابراین مربی باید خود را به محک قرآن و حدیث اهل بیت(ع) بیاورد و ببینند آنچه منتقل کرده، صحیح بوده است یا خیر؟ اگر خودش به جای مخاطب بود، آیا این آموزش‌ها می‌توانست نیازهای فکری و روحی او را برطرف کند؟ و گمشده‌ای که مخاطب به دنبال آن است را به او می‌دهد؟

وی با تأکید بر اینکه مبلغ همیشه باید خود را به جای مخاطب قرار دهد و سخنی که گفته را بسنجد، گفت: چون خداوند منشأ آموزه‌های وحیانی است و این آموزه‌ها به واسطه پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) منتقل شده است، ما برای ملاک اثر، یک عقیده معنوی داریم که خود آن بزرگواران هستند و معتقدیم در عالم حقیقت و واقع، اثر به امر خدا و به واسطه پیامبر(ع) و امام هر عصر و زمان در مخاطب ایجاد می‌شود. اگر در آن مسیر باشیم، خداوند به ما نیز کمک می‌کند و حرف ما تأثیرگذار خواهد بود.