سوگواری اباعبدالله(ع)؛ میراث نبوی و علوی برای هدایت امت

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا مطهری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم شامگاه دوشنبه ۲۳ تیرماه در ادامه سلسله نشست‌های عاشورایی با موضوع «سوگواری عاشورا بایسته‌ها و آسیب‌ها» که در این پژوهشگاه برگزار شد، اظهار کرد: درباره عزاداری و سوگواری بر اباعبدالله الحسین(ع)، پیش از اشاره به سیره ائمه(ع) باید به این نکته توجه کرد که ما دو دسته از روایات را در این باره در اختیار داریم که هر دو، اهمیت این موضوع را تبیین می‌کنند.

استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: دسته نخست، روایاتی هستند که فضیلت عزاداری و سوگواری و اشک‌ریختن بر امام حسین (ع) و اصحاب و یاران باوفای ایشان و فجایع رخ‌داده در کربلا را بیان می‌کنند که این دسته از احادیث، بسیار گسترده‌اند و جایگاه والایی برای سوگواری بر سیدالشهدا(ع) و ثواب فراوانی برای اشک‌ریختن در این مسیر ذکر کرده‌اند.

حجت الاسلام والمسلمین مطهری افزود: دسته دوم، روایاتی هستند که به سوگواری و اشک‌ریختن معصومان (ع) پیش از شهادت امام حسین(ع) اشاره دارند و برخی از این احادیث از پیامبر اکرم(ص) روایت شده است که در مناسبت‌های مختلف، چه خطاب به امیرالمومنین امام علی(ع)، چه خطاب به حضرت زهرا(س) و یا خطاب به برخی اصحاب خود، نسبت به مصیبتی که بر حسین(ع) وارد خواهد شد، اندوه خود را بیان کردند. از جمله، روایت معروفی است که پیامبر(ص) درباره مسلمه فرمودند.

وی افزود: امیرالمومنین علی(ع) نیز در این باره روایات متعددی دارند، از جمله مشهورترین آنها گزارشی است که در اخبار مربوط به جنگ صفین آمده است؛ زمانی که امیرالمومنین علی(ع)، اصحاب و یاران خود را از شهادت فرزندشان حسین(ع) باخبر کردند و این اخبار متنوع است و شاید دو نمونه از آنها روشنگر باشد؛ یکی زمانی که سپاهیان معاویه بر آب مسلط شده بودند و امام حسین (ع) به دستور پدرشان آنان را کنار زدند، امیرالمومنین در این لحظه فجایع آینده را یادآور شدند و نمونه دوم نیز مربوط به عبور امام از سرزمین نینوا در مسیر صفین است که دوباره یادآور این فاجعه شدند و گریه کردند.

حجت‌الاسلام والمسلمین مطهری تصریح کرد: حضرت زهرا(س) نیز روایاتی از پیامبرشان شنیدند و گزارش‌هایی وجود دارد که ایشان پس از شنیدن این اخبار متأثر شدند و البته با بشارتی که پیامبر صلی‌الله علیه و آله به ایشان دادند، صبر بر این مصیبت را پذیرفتند و امام حسن مجتبی (ع) نیز هنگامی که اندوه برادرشان حسین (ع) را دیدند، به واقعه‌ای که در کربلا اتفاق خواهد افتاد، اشاره کردند.

وی ادامه داد: این نمونه‌ها نشان‌دهنده‌ اندوه عمیق ائمه ازهار (ع) پیش از وقوع واقعه عاشورا است، البته این روایات باید به‌طور دقیق بررسی شوند اما وجود چنین شواهدی در منابع، گویای اهمیت این سنت مقدس است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: هم روایات گسترده در بیان ثواب عزاداری و هم نمونه‌های متعدد از اشک‌ریختن معصومان، برای ما سرمشق و الگوی ارزشمندی هستند تا بدانیم سوگواری بر اباعبدالله الحسین(ع) چگونه باید در جامعه تبیین و نهادینه شود و اگر جامعه اسلامی بخواهد مسیر درست عزاداری را طی کند، باید این روایات را چراغ راه خود قرار دهد تا هم حیات معنوی جامعه تضمین شود و هم پیام عاشورا به‌عنوان میراثی زنده و بیدارگر، نسل‌به‌نسل استمرار یابد!

سیره اهل‌بیت (ع)؛ راهبردی برای پاسداشت یاد عاشورا در عصر جور

حجت‌الاسلام والمسلمین مطهری اظهار کرد: اگر بناست که بایسته‌های سوگواری بر امام حسین(ع) را بدانیم و از آسیب‌ها دوری کنیم، باید بیش از هر چیز به سیره اهل‌بیت(ع) در این زمینه توجه داشته باشیم.

وی تصریح کرد: یک نکته اساسی که پیش از ورود به چگونگی سوگواری اهل‌بیت(ع) باید مورد توجه قرار گیرد، این است که اهل‌بیت(ع) همواره بر زنده نگه داشتن نام امام حسین(ع)، یاد عاشورا و فجایعی که در آن اتفاق افتاد، تأکید داشتند تا این رویداد عظیم هرگز به فراموشی سپرده نشود.

حجت‌الاسلام والمسلمین مطهری افزود: در کنار این اصل مهم، توجه به عصر و زمانه ائمه(ع) ضروری است؛ اینکه در چه فضایی و با چه محدودیت‌هایی یاد و خاطره عاشورا را زنده نگه داشتند و این پیام را به نسل‌های بعد منتقل کردند.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: می‌دانیم که اهل‌بیت(ع) در عصر حضور خود با دو حاکمیت جور یعنی امویان و عباسیان مواجه بودند. طبیعی بود که امویان نمی‌خواستند قیام عاشورا و نام امام حسین (ع) زنده بماند و نکته جالب این است که حتی برخی از شخصیت‌های خاندان اموی، عمق این فاجعه را درک کرده بودند و به‌روشنی تصریح داشتند که درافتادن با اهل‌بیت (ع) عامل سقوط سفیانیان شد.

وی ادامه داد: از جمله اسناد تاریخی در این‌باره، گزارشی از عبدالملک بن مروان است که پس از تثبیت قدرت در شام و عراق، وقتی تصمیم به براندازی عبدالله بن زبیر در حجاز گرفت، شخصاً صلاح ندید که لشکرکشی کند و وی حجاج بن یوسف ثقفی را مأمور این کار کرد و هنگام اعزام، دو دستور به او داد: یکی تخریب خانه‌هایی که ارتفاعشان از کعبه بلندتر بود و دیگری سفارش به مدارا با اهل‌بیت(ع) و عبدالملک تأکید کرد که سفیانیان به‌خاطر درافتادن با اهل‌بیت(ع) سقوط کردند، اگرچه در عمل، حجاج به این توصیه پایبند نماند و فشار‌ها و مصائب اهل‌بیت(ع) در دوره او ادامه یافت.

سیاست امویان برای تحریف و مسخ عاشورا

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: نکته مهم این است که با وجود این آگاهی، امویان هرگز اجازه ندادند نام امام حسین(ع) آن‌چنان که باید در جامعه مطرح شود. آنان با سانسور اخبار عاشورا و تلاش گسترده برای فراموشی این فاجعه، حتی روز عاشورا را به‌عنوان روز جشن و سرور در تقویم خود جای دادند؛ چنان‌که منابع معتبر تاریخی از این سنت تحمیلی در سراسر قلمرو امویان، حتی در غربی‌ترین سرزمین‌های اسلامی یعنی اندلس، شواهد فراوان ارائه می‌کنند.

وی افزود: به‌عنوان نمونه، عبدالملک بن حبیب مورخ اندلسی، در دوره امویان اندلس، به عبدالرحمن اموی ـ که حاکمیت از دست‌رفته امویان شام را در اندلس احیا کرده بود ـ توصیه می‌کند که برگزاری جشن در عاشورا را فراموش نکند و این نشان می‌دهد که سیاست تحریف و مسخ عاشورا حتی قرن‌ها پس از کربلا، بخشی از راهبرد بقای حاکمان جور بوده است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تأکید کرد: بنابراین اگر امروز سخن از الگوی صحیح عزاداری و پاسداشت فرهنگ عاشورا داریم، باید بدانیم که این میراث در فضایی سرشار از سرکوب و تحریف، با هدایت اهل‌بیت (ع) و با هوشمندی تمام به نسل‌های بعد رسید و این حقیقت، وظیفه ما را در حفظ اصالت عزاداری و جلوگیری از تحریف آن دوچندان می‌کند.

راهبرد اهل‌بیت(ع) در مواجهه با حاکمان جور

حجت‌الاسلام والمسلمین مطهری با اشاره به شرایط دشوار عصر امویان گفت: امویان تلاش فراوانی کردند تا اخبار عاشورا را مخفی نگه دارند و حتی آن را به فراموشی بسپارند که این سیاست به‌قدری جدی بود که روز عاشورا را به عنوان روز جشن و شادمانی اعلام کردند تا حقیقت کربلا در سایه تبلیغات مسموم محو شود.

وی افزود: با این حال، ائمه اطهار (ع) از همان آغاز، تمام تلاش خود را به‌کار گرفتند تا هم واقعه عاشورا به‌درستی به دست شیعیان برسد و هم از تحریف آن جلوگیری شود. اوج این مقاومت را می‌توان در دوران عباسیان دید که هرچند از بنی‌هاشم بودند و حتی با شعار «الرضا من آل محمد» قدرت گرفتند، اما به محض تثبیت حاکمیت، فشار بر اهل‌بیت (ع) را شدت دادند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: در دوره عباسیان، برخی خلفا همچون متوکل عباسی حتی نام بردن از امام حسین (ع) و زیارت قبر مطهر ایشان را ممنوع کردند و فرمان تخریب قبر امام حسین (ع) را صادر کردند و به بیان روشن، عباسیان در محو نام علویان و امام حسین (ع) کاری کردند که ظلم امویان در برابر آن کم‌رنگ جلوه می‌کرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین مطهری با اشاره به نقش اهل‌بیت(ع) در حفظ پیام عاشورا بیان کرد: در چنین شرایطی، ائمه(ع) با راهبردی دقیق، سیره عزاداری را تثبیت کردند و نخستین عزاداری‌ها از همان ساعات ابتدایی پس از شهادت امام حسین(ع) و با سخنان حضرت زینب(س) آغاز شد. حضرت زینب(س) در برابر جد بزرگوارشان شکوه کردند که این امت با حسین (ع) چه کردند.

وی افزود: امام سجاد(ع) در جریان اسارت و در مجلس یزید، حقیقت عاشورا را بازگو و خود را معرفی کردند تا نقشه یزید برای تحریف عاشورا خنثی شود. روایت‌ها نشان می‌دهد امام سجاد(ع) تا پایان عمر خود هرگز یاد عاشورا را فراموش نکردند و ایشان را یکی از «بُکّائون» (بسیار گریه‌کنندگان) تاریخ می‌دانند. هرگاه آب می‌نوشیدند یا غذا می‌خوردند، اشک می‌ریختند و وقتی به ایشان گفتند تا کی می‌خواهید گریه کنید؟ به ماجرای یعقوب نبی(ع) اشاره کردند که برای یوسف(ع) در حالی که زنده بود چنان گریست که نابینا شد؛ حال آن‌که امام سجاد (ع) با چشم خود دیده بودند که خاندانشان چگونه به شهادت رسیده‌اند.

وی اضافه کرد: در دوره‌های بعد، این سیره با مجالس عزاداری خانگی گسترش یافت و در عصر امام باقر (ع) برخی شعرای متعهد همچون کمیت در محضر ایشان اشعار مرثیه‌ای در رثای امام حسین (ع) می‌خواندند. این جلسات غالباً در منازل و در جمع محدود اهل‌بیت (ع) و شیعیان شکل می‌گرفت و پایه‌گذار سنت مجالس عزاداری حسینی شد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تأکید کرد: اگر امروز شاهدیم که فرهنگ عاشورا زنده مانده و مجالس سوگواری در سراسر جهان اسلام برپا می‌شود، نتیجه تلاش‌های مستمر اهل‌بیت (ع) در تاریک‌ترین دوران‌های تاریخ اسلام است و ایشان با درایت، پیام کربلا را از تیغ سانسور و تحریف حاکمان جور عباسی و اموی گذراندند تا به دست ما برسد.