اسلام راهبر زندگی

اسلام براى آزادى انسان كارش را از درون خود انسان آغاز می‌كند؛ زيرا چنين مى‌‏انديشد كه دادن آزادى به اين نيست كه به او گفته شود: راه اين است و ما آن‌را براى تو باز كرده‌‏ايم پس به سلامت حركت كن. انسان وقتى به‌طور حقيقى آزاد قلمداد مى‏‌شود كه با اراده خود در راهش حركت كند و با انتخاب راه و ترسيم شاخصه‌ها و جهت‌‏گيرى‏‌هاى آن، انسانيت خود را حفظ كند و اين بستگى به اين دارد كه انسان قبل از هر چيزى از بندگى شهواتى كه در درونش سركشى می‌كنند، آزاد شود.[شهید محمدباقر صدر؛ کتاب اسلام راهبر زندگی ، صفحه ۳۵۶]

همان‏گونه كه اسلام وارد نبرد آزادی‌بخش در عرصه داخلى انسان می‌شود، براى آزادى انسان در عرصه اجتماعى نيز وارد نبردى ديگر می‌شود. اسلام در عرصه داخلى انسان، بت‌های تمايلات و شهواتى كه آزادى انسانى او را سلب می‌كند و در عرصه روابط متقابل افراد، بت‌هاى اجتماعى را درهم می‌شكند و انسان را از عبوديت و بندگى آن‌ها آزاد می‌سازد و به بندگى انسان نسبت به انسان ديگر پايان می‌دهد. [...] بندگى انسان نسبت به خدا موجب می‌شود انسان‌ها همگى در سطحى واحد در مقابل معبودى كه خالق هستى است، قرار بگيرند. بنابراين هيچ امتى حق استعمار و به بردگی كشاندن ديگر امت‌ها را ندارد. [شهید محمدباقر صدر، کتاب اسلام راهبر زندگی ، ص۳۶۰-۳۶۱]

دستاورد مفهوم انسانى خلافت در اسلام اين است كه خداوند متعال، حكومت كردن بر افراد و اداره جامعه و رهبرى هستى و آبادانى طبيعى و اجتماعى آن را به جماعت بشرى واگذار كرده است و حكومت مردم بر مردم و مشروعيت عهده‌دارى حكومت از سوى مردم، به‌ عنوان جانشين خدا روى زمين، بر همين شالوده استوار است. [شهید سیدمحمدباقر صدر، اسلام راهبر زندگی ، صفحه ۱۵۰]

اسلام، هم به حقايق روحانى اذعان دارد و هم به حقايق مادى، و تنها تمامى اين حقايق را به يک علت مشترک نسبت می‌‏دهد كه خداوند متعال باشد. بنابراين گوهر نگاه روحانى به هستى عبارت است از فهم پيوند زندگى و هستى به خداوند و نشأت گرفتن آن از قدرت و تقدير او. مطابق اين تفسير، می‌توان هستى را به‌طوركلى، امرى روحانى دانست؛ زيرا چنين رابطه‌اى با آفريدگار، يعنى رابطه آفرينش و ابداع، شامل ماده هم می‌‏شود، چنان‌كه شامل روح نيز می‌‏شود و تدبير آن، تمامى موجودات و حقايق هستى را زير نفوذ خود دارد. [شهید سیدمحمدباقر صدر، اسلام راهبر زندگى، صفحه ۴۵٢]

حكومت اسلام تنها يک ضرورت دينى نيست، بلكه علاوه بر آن، ضرورتى تمدنى است؛ زيرا حكومت اسلامى تنها راهى است كه مى‌‏تواند استعدادهاى انسان را در جهان اسلامى شكوفا كند، او را تا كانون طبيعى‌‏اش در عرصه تمدن انسانى بالا برد و آن را از هرگونه تفرقه، وابستگى و سردرگمى كه از آن رنج مى‌‏برد، نجات دهد. [علامه محمدباقر صدر، کتاب اسلام راهبر زندگی ، صفحه ١٩۶]

تربيت اسلامى فرد در جامعه اسلامى بر اساس احسان، ايثار، طرحِ منطقى جديد براى مبادله و متفاوت از منطق معامله مالى و مادى (كه در اصطلاح قرآنى تجارتى زوال‏‌‌ناپذير است)، تشويق مؤكد بر يارى مستضعفان، قرض دادن به نيازمندان همراه با روح محبت و برادرى و به‌خاطر پاداش و آمرزش گناهان [است]. تمامى اين موارد بستر معنوى و روانى بى‏‌نظيرى فراهم مى‏‌كند كه در فضاى خاص آن، انگيزه‌‏هاى كار خير رشد مى‏‌كند و بسيارى از مردم، با علاقه و رغبت به اعطاى قرض خيرخواهانه اقدام می‌ورزند.[شهید محمدباقر صدر، کتاب اسلام راهبر زندگی ، صفحه ٢۴۵-٢۴۶]

آزادی در اسلام، حافظ ابعاد انقلابی آزادی انسان است و نقش آن رهاسازی انسان از سیطره تمامی بت‌هایی است که انسان را در طول تاریخ در قید عبودیت خود از پای درآورده‌اند. اما فرآیند این آزادسازی بزرگ بر اساس ایمان به عبودیت خالصانه در مقابل خداوند، آری تنها خداوند، انجام می‎‌گیرد. بنابراین بندگی و عبودیت انسان در مقابل خداوند در اسلام _به‌جای مالک خود بودن در سرمایه‌داری_ همان ابزاری است که انسان با آن هر سلطه و هر بندگی دیگری را درهم می‌شکند؛ زیرا مفهوم بلند این عبودیت چنین احساسی در انسان به‌وجود می‌آورد که او و سایر نیروهایی که با او زندگی می‎‌کنند در یک سطح در مقابل پروردگار هستند. پس هیچ نیرویی در هستی حق ندارد که در سرنوشت او دخالت و در هستی و زندگی او خودسرانه عمل کند. [شهید سید محمدباقر صدر؛ کتاب اسلام راهبر زندگى، صفحه ٣۴۶]

مقصود از امت اسلامی، تنها گردآمدن فیزیکی شماری از مسلمانان نیست، بلکه امت اسلامی به معنی تحمل مسئولیت الهی بر روی زمین، از سوی افراد آن امت است؛ بنابراین امت اسلامی مسئولیت دارد در بُعد داخلی مردم را به کار پسندیده فرمان دهد و از کار ناپسند بازدارد؛ یعنی عقیده خود را به فرایندی سازنده تبدیل کند: ﴿كُنتُمْ خَيْرَ أُمّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللهِ، شما بهترين امتى هستيد كه براى مردم پديدار شده‏‌ايد به كار پسنديده فرمان می‌دهيد، و از كار ناپسند بازمی‌داريد و به خدا ايمان داريد (سوره آل‌عمران 110)﴾. [شهید محمدباقر صدر؛ کتاب اسلام راهبر زندگی ، صفحه ۲۱۵]

از نظر اسلام آزادی یا سازندگی درونی انسان، سنگ بنای برپایی جامعه آزاد و سعادتمند است؛ بنابراین تا وقتی انسان هنوز مالک اراده خویش نیست و بر عرصه درونی‏‌اش حاکمیت ندارد و نتوانسته است با تصمیم‌گیری سنجیده در مرزبندی رفتار خود، انسانیت پاک خود را حفظ کند، نمی‏‌تواند در عرصه اجتماعی به طور حقیقی آزاد باشد و در مقابل وسوسه‏‌ها مقاومت کند و با بی‏‌باکی و شایستگی به نبرد آزادی‏‌بخش خارجی اقدام نماید. «إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ در حقيقت، خدا حال قومى را تغيير نمى‌دهد تا آنان حال خود را تغيير دهند. سوره رعد آیه ١١». [علامه صدر؛ کتاب اسلام راهبر زندگی ، صفحه ۳۵۸ ]

اسلام همزمان با آزادسازی انسان از بندگی زمین و لذت‏‌های فانی آن، او را به آسمان و بهشت و آرمان‌های آسمانی و رضوان الهی پیوند می‏‌دهد؛ زیرا از نظر اسلام، توحید پشتوانه انسان در آزادی درونی از همه بندگی‏‌هاست؛ چنان‌که پشتوانه آزادی او در عرصه‏‌های دیگر نیز است. [علامه محمدباقر صدر؛ کتاب اسلام راهبر زندگی ، صفحه ۳۵۸]