ضرورت انجام ترجمه‌های گروهی قرآن/9
مروری بر فراز و نشیب ترجمه‌های گروهی قرآن
گروه ادب: ترجمه‌های گروهی قرآن دارای آفت‌هایی مانند سلطه علمی یک فرد، زمان‌بر بودن، هم‌هدف نبودن، فراز و نشیب‌های محتوایی و ... است که باید برای موفقیت در این کار از آنها پرهیز کرد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، ترجمه قرآن در راستای انتقال مفاهیم و معارف این کتاب آسمانی امری ضروری است، هر چند مدت‌ها اجازه ترجمه قرآن از سوی علمای دین صادر نمی‌شد، اما در زمان حاضر برگردان‌های گوناگونی برای مخاطبان مختلف انجام می‌شود و اخیراً نیز باب جدیدی برای ترجمه‌های گروهی باز شده است. در این راستا برای بررسی ضرورت انجام این نوع ترجمه‌ها به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا صفوی، مترجم قرآن رفته و با وی به گفت‌وگو نشسته‌ایم. مشروح این مصاحبه را در ادامه می‌خوانید.
- تاکنون ترجمه‌های فردی بسیاری از قرآن به زبان فارسی انجام شده است و اخیراً هم ترجمه گروهی رواج یافته، به نظرتان انجام این نوع ترجمه‌ها چه ضرورتی دارد؟
هر کاری که گروهی باشد، کاستی‌ها، نقایص و ایرادهای کمتری خواهد داشت؛ چرا که یک فرد به تنهایی می‌تواند به بخش‌هایی از قرآن و زوایایی از موضوع مورد نظر توجه کند و از برخی بخش‌های دیگر غافل خواهد ماند؛ از این رو کار گروهی کم‌نقص‌تر است.
- آیا کار گروهی در ترجمه امکان‌پذیر است؟
بلی، البته ترجمه‌هایی که اخیراً انجام شده است را می‌توان گروهی نامید، هر چند ممکن است این گروه ناپیدا باشد. در میان مترجمان ممکن است کسی اهل ترجمه نباشد و بخواهد کاری را از روی قربة الی‌الله و یا نیت‌های دیگر انجام دهد که کاری به این ترجمه‌ها نداریم، اما کسی که می‌خواهد خدمتی به قرآن‌پژوهان و مخاطبان قرآن کند و ترجمه‌ای خوب از قرآن ارائه دهد، چندین ترجمه و تفسیر قرآن را بررسی می‌کند و نقدهای انجام شده بر ترجمه‌ها را نیز می‌بیند که می‌توان این کار را گروهی نامید؛ چرا که از افکار دیگران نیز استفاده می‌کند، عیب‌های دیگران را پیش روی خود دارد و سعی می‌کند کاستی‌ها و عیب‌های موجود در ترجمه‌های دیگر را در ترجمه خود رفع کند.
ترجمه‌هایی که اخیراً از قرآن ارائه شده، نسبت به ترجمه‌های 150، 160 سال گذشته بهتر شده، مخاطبان می‌توانند با آنها ارتباط برقرار کنند و از جهات مختلف متین‌تر شده‌اند.
- کار گروهی در ترجمه قرآن چه آفت‌ها و محسناتی دارد؟
ترجمه‌های گروهی آفت‌ها و محسناتی دارد که اگر از این آفت‌ها پرهیز شود، ترجمه‌های گروهی را به فردی ترجیح می‌دهم. وقتی گروهی شکل می‌گیرد، ممکن است یک نفر به دلایلی مختلف سلطه‌ای بر افراد دیگر داشته باشد که این سلطه سبب می‌شود این ترجمه، فردی به شمار آید. در کارهای علمی اگر کسی به نوعی از نظر سازمانی، علمی و ... از دیگران سرتر باشد، خواه یا ناخواه دیگران از وی تبعیت می‌کنند که در این صورت کار گروهی شکل نگرفته است؛ از این رو همه باید در یک سطح باشند و آزادانه نظر دهند.
یکی از آفت‌های دیگر ترجمه‌های گروهی این است که زمان‌بر هستند و این زمان در ترجمه فردی حدود چهار سال به طول می‌انجامد، در حالی که به نظر می‌رسد زمان مورد نیاز برای ترجمه گروهی حدود 10 سال باشد که با طولانی شدن کار آفت‌هایی متوجه آن خواهد شد. به عنوان مثال در کار گروهی با طولانی شدن زمان نظرات متفاوت می‌شود و زمان در اینکه چه واژه‌ای انتخاب شود، اثرگذار خواهد بود و ناهماهنگی‌هایی به وجود می‌آید.
با تو جه اینکه یک فرد به تنهایی نمی‌تواند همه تخصص‌های لازم برای ترجمه قرآن را داشته باشد؛ از این رو ترجمه گروهی این مشکل را حل می‌کند و این از محسنات این نوع ترجمه است.
- برای موفقیت ترجمه‌های گروهی چه راهکاری پیشنهاد می‌دهید؟
اگر شرایط کار گروهی در همه افراد وجود داشته باشد و سلطه‌ای در کار نباشد و همه افراد بتوانند نظرات خود را به صورت آزادانه مطرح کنند و از همه تخصص‌های لازم مانند صرف و نحو، ادبیات عرب، معانی بیان، لغت‌شناسی و ... در یک گروه وجود داشته باشد، ترجمه گروهی کارآمدتر خواهد بود.
یکی بودن هدف افراد یک گروه نیز حائز اهمیت است؛ چرا که ممکن است یک فرد مبنایش این باشد که ترجمه قرآن باید مورد فهم مخاطبان باشد، یا فرد دیگر مبنایش این باشد که کاری به مخاطب ندارد و هدفش انتقال درست مفهوم آیه است و یا ممکن است فردی دیگر از میان دقت و روانی یکی را ترجیح دهد؛ چرا که معتقد است اگر بر دقیق بودن تأکید کنیم، ممکن است مخاطب در فهم آن دچار مشکل شود؛ از این رو مقداری از دقت کوتاه می‌آییم تا قابل فهم باشد که در هر یک از این موارد اگر گروه هم‌هدف نباشند کار به نتیجه نخواهد رسید.
در گذشته یک کار گروهی در ترجمه انجام شده است که به نظر می‌رسد باید بهتر از این می‌شد، اما نتوانست برتری لازم نسبت به ترجمه‌های موجود داشته باشد و شاید یکی از علت‌ها این باشد که همه افراد در یک سطح نبودند.
- به نظر شما میان دقت یا روانی در ترجمه‌های قرآن، کدامیک مورد نیاز مخاطبان امروز است؟
مخاطبان متفاوت هستند، اگر این ترجمه برای عموم مردم باشد روانی ترجمه، ارجح است، البته دقت نیز با صحت متفاوت است، چرا که صحت ترجمه از بایدهای آن به شمار می‌رود؛ از این رو اگر این ترجمه برای طلاب حوزه‌های علمیه باشد دقت بر روانی مقدم است. به عنوان مثال در ترجمه حدادعادل برخی دقت‌ها وجود ندارد و این مترجم هم کسی نیست که این دقت را نداشته باشد، بلکه روانی را بر دقت مقدم دانسته است.
-برای اینکه ترجمه دارای فراز و نشیب نباشد، بهتر نیست در نهایت این ترجمه از نظر یک فرد بگذرد تا ترجمه‌ای یک دست ارائه شود؟
یک سری تفسیرها و ترجمه‌های گروهی وجود دارد که به دلیل گروهی بودن کار، دارای فراز و نشیب‌های بسیاری هستند، به عنوان مثال در تفسیر نمونه این فراز و نشیب‌ها مشهود است و به نظر می‌رسد آیت‌الله العظمی مکارم‌شیرازی نتوانسته‌اند همه آن را با دقت کامل ببینند و یا اگر هم دیده‌اند، نمی‌توانستند کاری بکنند و اگر خودشان اقدام به اصلاح همه آنها می‌کردند کار از شکل گروهی خارج می‌شد. در تفسیر راهنما نیز به همین صورت است و با وجود محسنات آن، فراز و نشیب‌ها در آن زیاد است؛ از این رو سرانجام کار باید از نظر یک فرد بگذرد و هر کجا که نواقصی وجود دارد، آن را با گروه مطرح کرده تا به نظر واحدی برسند.
سمیه قربانی
مطالب مرتبط
