تمایزهای عالم‌نمایان با عالمان راستین در گفتار امام علی(ع)

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا یوسفی، استاد دانشگاه مفید، در ادامه سلسله مباحث شرح نهج‌البلاغه خود با اشاره به خطبه 87 نهج‌البلاغه، گفت: در این خطبه امام علی(ع) به عالمان راستین، عالم‌نمایان و به این موضوع که چرا مردم با وجود راه روشن و هادیانی مانند اهل بیت(ع) سراغ عالمان غیر راستین می‌روند اشاره کرده است.

وی افزود: همه افراد نیازمند به دانشمندانی هستند که در هر حوزه‌ای که تخصص دارند آگاهی‌های خود را در اختیار دیگران قرار دهند و این مسئله در حوزه دین از حساسیت بیشتری برخوردار است، زیرا حوزه دین مستقیماً با سعادت دنیا و آخرت انسان سر و کار دارد.

یوسفی با بیان اینکه حساسیت دین و نگاه دینی بسیار بالاست و زمینه انحراف هم در آن کم نیست، تصریح کرد: امام علی(ع) در اینجا بر نکته مهمی دست گذاشته و فرموده است که عالمان دین باید دست مردم را گرفته و آنان را هدایت کنند.

اصلاح نفس؛ مهم‌ترین ویژگی عالمان دین

استاد دانشگاه مفید تصریح کرد: امام فرموده است که عالمان دینی کسانی هستند که به اصلاح نفس خود توجه دارند و دنبال تهذیب نفس خویش‌اند و نگاه آخرتی به زندگی دارند؛ امام تعبیری دارد که این عالمان به خاطر خودسازی ویژگی‌هایی دارند، از جمله اینکه معنویت را در رفتار و گفتار آنان می‌توان دید. ایشان در نهان وقتی به گذشته خویش می‌نگرند غمگین می‌شوند، زیرا جاهایی می‌توانستند طاعت بیشتری داشته و استفاده بهتری از وقت در راه خدا داشته باشند و نداشته‌اند.

بیشتر بخوانید:

• دروغ و عهدشکنی سرمایه‌های اجتماعی را نابود می‌کند
• مؤمن‌نمایی برخی افراد اصل ایمان را زیر سؤال می‌برد

یوسفی با بیان اینکه این افراد در هر کاری دنبال رضایت خدا هستند، لذا برایشان مهم است که در هر کار و سخنی آیا رضایت الهی را جلب کنند و از این بابت خوف دارند، اظهار کرد: چنین فردی از منظر امام علی(ع)، عالمی است که نور هدایت دارد و در قیامت از او پذیرایی خواهد شد؛ به تعبیر امام(ع): «وَ أَعَدَّ الْقِرَى لِيَوْمِهِ النَّازِلِ بِهِ». از خصوصیات ویژه آنان این است که مرگ را از خود دور نمی‌بینند و این احساسی که دارند سبب می‌شود تا خیلی از شدائد و سختی‌ها برای آنان آسان شود؛ این دنیا، پول، مقام، ثروت و شهوت مرتباً به انسان چشمک زده و وسوسه می‌کند، لذا برخی حاضر می‌شوند برای رسیدن به این مسائل هر کاری کنند، ولی اگر کسی دائماً احساس کند که هر لحظه ممکن است از دنیا برود سختی مبارزه با نفس آسان‌تر و راحت‌تر می‌شود.

عالم دین دنبال خودنمایی نیست

استاد دانشگاه مفید تصریح کرد: یکی از خصوصیات این افراد آن است که سخنشان برای خودنمایی و جلوه دادن خود نیست، دنبال این نیستند که چند نفر دنبال آنان راه بیفتند، بلکه دنبال این هستند که حکم دینی، شبهات و سؤالات دینی را به درستی و به وضوح بیان کنند و دنبال خود نشان دادن نیستند.

یوسفی با بیان اینکه این افراد دلسوزانه کسانی را که در مسیر خطا می‌روند هدایت می‌کنند، اظهار کرد: این‌ها رسالت خود را تبیین درست دین، پاسخ به سؤالات فکری، تربیت افراد و مردم برای اخلاقی زندگی کردن می‌دانند و چون خودشان الگو هستند این مسئله در رفتار و عمل آن‌ها هم دیده می‌شود؛ خلوص این افراد به تعبیر امام علی(ع) در عمل آنان دیده می‌شود. امام تعبیر زیبایی دارد و فرموده که این‌ها معادن دینی، اوتاد و میخ زمین هستند.

وی افزود: این تعبیر نشان می‌دهد که عالمان واقعی دین چقدر در نزد خداوند مقام دارند؛ خصوصیات بارز آنان این است که با نفس خود مبارزه می‌کنند و در رفتار و گفتار آنان تناقض وجود ندارد؛ این افراد اگر متوجه شوند کاری خوب است حتماً دنبال آن می‌روند؛ یعنی دنبال خیر و درستی هستند و این عالمان راهنمای خود را قرآن قرار داده‌اند.

تفسیر به‌ رأی؛ ویژگی عالم‌نمایان

یوسفی با اشاره به ویژگی عالمان‌نمایان از دید امام(ع) بیان کرد: این افراد مطالعاتی دارند و حرف‌هایی جمع کرده‌اند، ولی هدف آنان هدایت نیست، بلکه صرفاً انباشت ذهنی از مطالب دارند و از آن به دنبال استفاده مادی هستند؛ این دسته به تعبیر امام(ع) هر کاری می‌کنند حتی قرآن را تفسیر به رأی می‌کنند تا به منافعشان دست یابند. گاهی جزء گروه‌هایی هستند که در مسیر تضاد و ضدیت با قرآن جلو می‌روند، ولی توجیهات باطلی انجام می‌دهند و اصل تأمین منافع خودشان است.

وی ابراز کرد: در حرف و عمل این افراد تضاد و تناقض وجود دارد؛ حرف از خدا می‌زنند، ولی در رفتار آنان خدا جایی ندارد؛ به تعبیر امام علی(ع)، این‌ها حیواناتی به شکل انسان هستند و برای جلب و جذب مردم، گناهان بزرگ را کوچک می‌شمارند تا مردم را جلب خود کنند، ولی عالم واقعی هم قبح گناه و هم لذت عبادت را بیان می‌کند.

استاد دانشگاه مفید تصریح کرد: این دو گروه عالمان در هر جامعه‌ای هستند؛ عالمانی وارسته که درد دین دارند و عالمانی که منافع حرف اول را برای آنان می‌زند؛ امام علی(ع) در اینجا این سؤال را مطرح می‌کند که مردم چرا از عالم‌نماها تبعیت می‌کنند؟ الان هم مردم می‌گویند که آن قدر مسائل مشتبه است که قدرت تشخیص عالم راستین از عالم‌نما را نداریم.

رفتار عالم‌نماها را به نام دین ننویسیم

وی تأکید کرد: امام علی به ما معیار داده و می‌فرماید این افراد که دین را به واسطه رفتار برخی عالم‌نماها زیر سؤال می‌برند، باید خودشان را مذمت کنند که افراد را براساس معیارهای قرآنی و الهی نمی‌سنجند. بر این اساس، مردم هم رسالتی دارند، زیرا در این دوره عالمان دین، روحانی هستند و روحانی و معمم بودن معیار نیست، بلکه معیار، احتیاطات دینی و اخلاقی فرد براساس چارچوب قرآن است.

یوسفی تصریح کرد: امیرمؤمنان(ع) فرموده‌اند که برای ما مسلمین وقتی قرآن، پیامبر(ص) و ائمه(ع) را داریم، بهترین راه آن است که سراغ اهل بیت(ع) برویم، زیرا آنان دست ما را گرفته و حلال و حرام الهی را بدون چشمداشت بیان می‌کنند و راه هدایت را نشان می‌دهند و این مسئله خیلی جدی است. امام(ع) همچنین در این خطبه بر این نکته تأکید فرموده‌اند که حکومت مبتنی بر ظلم پایدار نمی‌ماند؛ زیرا در دوره امام(ع)، برخی تصور می‌کردند که معاویه با قدرت و فریب گسترده‌ای که ایجاد کرده بود حکومت، پایداری خواهد داشت، ولی امام(ع) هشدار داده که حکومت این‌چنینی مبتنی بر ظلم و فساد هرچند معاویه یا حکومت‌های دیگری باشد پایدار نیست و باعث گسترش نارضایتی‌های مردمی می‌شود.