بوستان و گلستان مشحون از آیات و احادیث است

علی محمد موذنی، محقق ادبی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران و صاحب کتاب «در قلمرو آفتاب» درگفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) به مناسبت سالروز بزرگداشت سعدی شیرازی با بیان اینکه جلوه‌های عرفان اسلامی و بهره‌گیری از آیات و احادیث در بوستان و گلستان سعدی مشهود است، عنوان کرد: سعدی نیز مانند مولانا دارای جهان‌بینی عرفانی و اسلامی است، ولی زبان آن دو متفاوت است. مولانا خود به طور صریح اشاره دارد که سخنش در مثنوی از اصول دین و فقه اکبر است و در قلمرو عرفان اسلامی شعر می‌سراید و سعدی بیانی هنرمندانه دارد و در خلال ابیات بوستان و گفتارهای منظوم و منثور گلستان به بیان اصطلاحات عرفانی و نیز اصول دین و آیات و احادیث می‌پردازد.

وی توضیح داد: زبان مولانا و سعدی متفاوت ولی عرفان آنها یکی است البته اهل سفر بودن سعدی و مسائل تاریخی و اجتماعی در تفاوت زبان و جهان‌بینی آنها بی‌تاثیر نبوده است.

موذنی افزود: سعدی در دیباچه گلستان در بیان علت نگارش این کتاب اشاره‌ای دارد که «یکی از صاحبدلان سر به جیب مراقبت فرو برده بود و در بحر مکاشفت مستغرق شده حالی که از این معامله باز آمد یکی از دوستان گفت ازین بستان که بودی ما را چه تحفه کرامت کردی گفت به خاطر داشتم که چون به درخت گل رسم دامنی پر کنم هدیه اصحاب را چون برسیدم بوی گلم چنان مست کرد که دامنم از دست برفت...» مراقبه اصطلاح عرفانی است که در آن عارف در ضمیر خود به ناکجاآباد می‌رود.

این محقق ادبی گفت: عبارات و ابیات سعدی با کلام حق عجین است و در عرفان به مولانا شباهت دارد با این تفاوت که بیان وی ساده‌تر و با ظرافت هنری خاصی همراه است. به عنوان نمونه وی در دیباچه گلستان به حدیث«من عرف الله کل لسانه» و مقام فنا و بقا اشاره ظریفی دارد.« ای مرغ سحر عشق ز پروانه بیاموز/کان سوخته را جان شد و آواز نیامد/این مدعیان در طلبش بی‌خبرانند/کانرا که خبر شد خبری باز نیامد». دریکی از غزل‌های شیخ اجل نیز به فنا و بقا اشاره شده است، «از در درآمدی و من از خود بدر شدم/ گویی از این جهان به جهانی دگر شدم».

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران با بیان اینکه سعدی در گلستان و بوستان به گونه‌ای زیبا به حل و درج آیات قرآن کریم پرداخته به گونه‌ای که در نگاه اول اقتباس بودن آنها واضح نیست، افزود: اولین جمله گلستان« منت خدای را عز و جل که طاعتش موجب قربتست و به شکر اندرش مزید نعمت» اقتباس از آیه «وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِن شَكَرْتُمْ لأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِن كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ» است.

صاحب کتاب «در قلمرو آفتاب» گفت: شعر مشهور «بنی آدم اعضای یک پیکرند/ که در آفرینش زیک گوهرند/ چو عضوی به دردآورد روزگار/ دگر عضوها را نماند قرار» سعدی که در سازمان ملل نیز به نگارش درآمده است، ترجمه حدیث نبوی« مَثَلُ المُؤمِنينَ في تَوادِّهِمْ وَتَعاطُفِهِمْ وَتَراحُمِهِمْ مَثَلُ الجَسدِ؛ إذا اشتكى مِنهُ عُضوٌ تَداعى سائرُ الجَسَدِ بالسَّهَرِ والحُمّى» است.

وی به ازلی بودن عشق درجهان‌بینی سعدی اشاره کرد و افزود: «همه عمر برندارم سر از این خمار مستی/که هنوز من نبودم که تو در دلم نشستی» به عالم ذر و عهد الست و آیه « وإِذ أَخذ ربّك من بني‌ءَادم من ظهورهم ذريّتهم و أَشهدهم علي أَنفسهم أَلست بربّكم قالوا بلي شهدنا أَن تقولوا يوم القيمَه إنّا كنّا عن هَذا غَفلين‌، أو تقولوا إِنّما أَشرك ءَاباؤُنا من قبل و كنّا ذريه من بعدهم أفتهلكنا بما فعل المبطلون‌» اشاره دارد.

موذنی گفت: گلستان روایت دنیای واقعی و ملموس و بوستان بیان مدینه فاضله مورد جست‌وجوی سعدی است.