هدایت لطف الهی و ضلالت انتخاب انسان است

به گزارش ایکنا، آیت‌الله محسن فقیهی، استاد تفسیر حوزه علمیه، امروز، 30 آبان‌ماه، در ادامه تفسیر سوره بقره به آیه 98 «مَنْ کانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَ مَلائِکَتِهِ وَ رُسُلِهِ وَ جِبْريلَ وَ ميکالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْکافِرينَ» پرداخت و گفت: در تفسیر آیه قبل (97) عرض شد که وقتی پیامبر(ص) به رسالت مبعوث شد، علمای یهود خدمت پیامبر(ص) آمدند و سؤال کردند که قرآن را چه کسی بر شما نازل کرده؟ پیامبر(ص) فرمود که جبرئیل بر من نازل می‌شود و آیات قرآن را بر من وحی می‌کند.

وی افزود: علمای یهود به پیامبر(ص) گفتند که با جبرئیل خوب نیستیم اگر میکائیل قرآن را بر شما نازل می‌کرد، قرآن را قبول می‌کردیم، ولی چون جبرئیل قرآن را بر شما نازل می‌کند، قرآن را قبول نداریم، چون جبرئیل معمولاً دستورات سخت خداوند مانند جنگ و جهاد را نازل می‌کند، ولی میکائیل دستورات آسان و خبرهای خوب مانند رزق، محبت، گذشت و بهشت را بیان می‌کند.

این استاد حوزه بیان کرد: خداوند در این آیه می‌فرماید: دشمنی شما با جبرئیل، دشمنی با خداست و دشمنی با خدا باعث کفر شما می‌شود. به نظر خودتان یهودی هستید و خدا را قبول دارید، ولی توجه ندارید که با این جمله که بیان می‌کنید کافر هستید، چراکه دشمنی با جبرئیل، دشمنی با فرستاده خداست و مطلبی را که فرستاده خدا بیان می‌کند، از طرف خداست، پس وقتی شما با جبرئیل مخالف هستید، یعنی با خدا مخالف هستید؛ هم دشمن خدا، هم دشمن رسول خدا و هم دشمن جبرئیل و میکائیل هستید. کلاً به همه چیز کافرید.

دو قسم هدایت

آیت‌الله فقیهی با بیان اینکه از این آیه شریفه چند مطلب برداشت می‌شود، اظهار کرد: مطلب اول: هدایت دو قسم است: هدایت ابتدایی و هدایت پاداشی، ولی ضلالت و عداوت یک قسم است. توضیح اینکه خداوند متعال انسان‌ها را به دو صورت هدایت می‌کند؛ ابتدا آن‌ها را به وسیله پیامبران هدایت می‌کند و راه راست را به آن‌ها نشان می‌دهد و مردم ایمان می‌آورند و هدایت می‌شوند.

وی افزود: هدایت دوم آن است که در اثر اعمال صالح و عمل به دستورات خداوند، قدم به قدم به خداوند نزدیک می‌شوید و هدایت‌ها و راه‌های دیگری هم برای شما فراهم می‌شود. بعضی از افراد می‌گویند که خداوند همه کارها را برای من ردیف می‌کند یا بعضی می‌گویند که چرا راه‌ها برای من بسته می‌شود و مشکلات برای من به وجود می‌آید و موفق نمی‌شوم. خداوند انسانی را که در مسیر او حرکت می‌کند و خودش را در مقابل خداوند کوچک می‌داند، کمک می‌کند و مسیرهای هدایت را برای او باز می‌کند و مشکلات و گره‌ها برای او باز می‌شود.

آیت‌الله فقیهی تأکید کرد: براین اساس، هدایت دو نوع است و در آیات قرآن هم اشاره شده است؛ یکی هدایت ابتدایی است: «إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا». خداوند به وسیله پیامبران هدایت را برای مردم بیان می‌کند و مردم هم تا اندازه‌ای مسیرها را طی می‌کنند. هدایت دوم هم آن هدایتی است که به علت انجام اعمال صالحه مسیرهایی برای انسان باز می‌شود و مراحل و منازل را طی می‌کند، به خدا نزدیک می‌شود و مسیرها برای انسان هموار می‌شود.

ضلالت پاداشی و کیفری

وی با اشاره به نکته دوم افزود: ضلالت فقط یک قسم است و آن ضلالت پاداشی و کیفری است؛ یعنی خداوند انسان را هدایت کرده و هیچ راه ضلالتی برای انسان باز نمی‌کند، این انسان است که مسیر هدایت را نمی‌پیماید و رذایل اخلاقی را در درون خودش تقویت می‌کند و زمینه ضلالت را برای خودش به وجود می‌آورد. این ضلالت با دست خودش و به وسیله اعمال خود انسان است. «مَّا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّهِ وَ مَا أَصَابَكَ مِن سَيِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِكَ» هرچه خوبی می‌بینید از الطاف پروردگار است و هرچه بدی می‌بینید، نتیجه اعمال خودمان است.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: اگر مشکلاتی از نظر ضلالت برای ما به وجود می‌آید، این مسیر را خودمان انتخاب کرده و با اراده و اختیار خودمان پیموده‌ایم. باید توجه داشت که مشکلاتی که برای ائمه(ع) و مخصوصاً حضرت اباعبدالله(ع) به وجود آمد، مسیر هدایت بود نه ضلالت.

وی با بیان اینکه محبت پروردگار برای انسان استوار است و همیشه خداوند به انسان محبت دارد و هیچ‌وقت با انسان دشمن نیست، تصریح کرد: اگر سختی (دشمنی) را از طرف خداوند احساس کردید، از قبیل کارها مانند دشمنی پدر است که از روی محبت و دلسوزی است، پدر به فرزندش علاقه‌مند است و او را دوست دارد، ولی گاهی شلاق به دست می‌گیرد و بچه را می‌زند، اگر دیدید که این پدر که شب و روز زحمت کشیده و فرزندش را بزرگ کرده، از جان و مالش گذشته، فرزندش را دعوا می‌کند و می‌زند، این دعوا از روی محبت است که به جهت جلوگیری از مشکلات آینده انجام می‌دهد، اگر محبت نبود او را رها می‌کرد که هر کاری دوست دارد انجام دهد.

عداوتی از روی محبت

استاد حوزه علمیه اظهار کرد: عداوت خداوند متعال از روی محبت است، اگر احساس می‌کنید که خدا شما را دوست ندارد، این عداوت از روی محبت است و می‌خواهد که شما اصلاح شوید. گاهی انسان در زندگی به مشکلاتی برمی‌خورد، این‌ها برای این است که برای انسان تنبّه و توجه حاصل شود و به سوی خداوند تغییر مسیر دهد.

وی با بیان اینکه این مطلب مقدمه برای فهم آیه بود، افزود: آیه می‌فرماید: ای یهود شما می‌گویید جبرئیل را دوست ندارید و با او دشمن هستید، ولی میکائیل را دوست دارید، در حالی که هر دو رسول خداوند هستند؛ اشتباه می‌کنید، چرا که جبرئیل فرستاده خداست، شما که با جبرئیل دشمن هستید، دشمن خدا و ملائکه خدا و پیامبران و جبرئیل و میکائیل هستید و بدانید که شما کافر هستید. شما خدا را قبول ندارید، اگر قبول داشتید با جبرئیل دشمنی نمی‌کردید، جبرئیل و میکائیل هر دو فرستاده خدا هستند. «فَإِنَّ اللَّهَ عَدُوٌّ لِلْکافِرينَ»؛ یعنی شما یهودی‌ها کافر هستید، در ظاهر می‌گویید که خدا را قبول داریم، ولی دروغ می‌گوید، اگر خدا را قبول دارید باید جبرئیل را هم قبول داشته باشید.

آیت‌الله فقیهی در پایان تصریح کرد: در فقه این بحث وجود دارد که منکر ضروری اسلام کافر است، چون در حقیقت منکر خداست. کسی که نماز را قبول ندارد یا خمس و زکات را قبول ندارد، در حقیقت خدا و دین را قبول ندارد، پس کافر است. لذا می‌توان یک حکم فقهی را از این آیه استفاده کرد: کسی که با چند واسطه خدا را قبول ندارد، کافر است. همان ارتدادی است که علما می‌فرمایند اگر منکر ضرورتی باشد که برگشت آن به انکار خداست، کافر است. از اینجا مشخص می‌شود که عداوت خداوند هم از روی محبت است.