اضلاع منور عظمت حضرت حمزه(ع)
حضرت حمزه(ع) از جمله کارآمدترین و مؤثرترین شخصیت‌های طول تاریخ اسلام است. برای شناخت دلایل نائل شدن به این جایگاه رفیع به چند شاخصه ناب آن حضرت اشاره می‌شود.
میزان کارآمدی و تأثیرگذاری افراد در پیشبرد اهداف دین اسلام، مهم‌ترین مؤلفه ارزشمندی آنهاست. یاران انبیاء و ائمه اطهار(ع) نیز به نسبت برخورداری از کارآمدی و تأثیرگذاری در جهت پیشبرد اهداف معصومین(ع)، مورد تمجید قرار گرفته‌اند. حضرت حمزه(ع) از جمله کارآمدترین و مؤثرترین شخصیت‌های طول تاریخ اسلام است. برای شناخت دلایل نائل شدن به این جایگاه رفیع به چند شاخصه ناب آن حضرت اشاره می‌کنیم؛
تقوا و طهارت؛ از شروع تا پایان
عرب جاهلی همانند بقیه جوامع در طول تاریخ، بیخود و بی‌جهت برای کسی ابهت، نفوذ، قدرت و تأثیرگذاری قائل نبوده است. حضرت حمزه(ع) قبل از بعثت پیامبر اکرم(ص) نیز دارای جایگاه و اهمیت خاصی در بین اقوام عرب بوده است. این همه، به دلیل شخصیت دوست‌داشتنی، قابل احترام و پرهیبتی است که به دلیل کردار خاص ایشان تجلی یافته بود.
مهربانی با خانواده، مهمان‌نوازی، راستگویی، پاکدامنی، حمایت از محرومان و بینوایان و نیز پناه دادن به مظلومان و رنج‌دیدگان از جمله ویژگی‌های مهم اخلاقی این سردار اسلام بود و اینها در حالی صورت می‌گرفت که عرب جاهلی غرق در تعفن شرک، بت‌پرستی و خلاف‌کاری بود؛ [1] [2] لذا رسول خدا صلی الله علیه و آله علاقه خاصی به عموی بزرگوار خود داشتند و می‌فرمودند: «أَحَبُّ إِخْوَانِي إِلَيَّ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ أَحَبُّ أَعْمَامِي إِلَيَّ حَمْزَة؛ [3] محبوب ترین برادرانم علی بن ابی طالب و محبوب ترینِ عموهایم حمزه است.»
شکوه ایمان حضرت حمزه
سبقت در اسلام، از جمله افتخارات مسلمانان صدر اسلام است چراکه ایمان به رسول خدا(ص) در عصری که هنوز تعداد مسلمانان و یاران اندک، و دشمنان، زیاد بودند نشانه‌ای از معرفت و شهامت دینی به شمار می‌رفت.
قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرينَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْري تَحْتَهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها أَبَداً ذلِكَ الْفَوْزُ الْعَظيم؛ [4] و پيشگامانِ نخستين از مهاجران و انصار، و كسانى كه با نيكوكارى از آنان پيروى كردند، خدا از ايشان خشنود و آنان [نيز] از او خشنودند، و براى آنان باغ‌هايى آماده كرده كه از زير [درختان] آن نهرها روان است. هميشه در آن جاودانهاند. اين است همان كاميابى بزرگ.»
حضرت حمزه(ع) همانند حضرت ابوطالب(ع) از اولین ایمان‌آورندگانی بود که ایمان خود را مخفی نگاه داشته و در همان حال، برای دفاع از رسول خدا حد و مرزی نمی‌شناختند. او، هنگام آزار شدید پیامبر توسط ابوجهل، سکوت خود را شکست و با تلافی آن آزار، ایمان خود به رسول خدا را مقتدرانه علنی کرد و بر ابوجهل نهیب زد که: «أ تشتمه و أنا على دينه أقول ما يقول؟ فردّ ذلك عليّ إن استطعت؟؛ [5] تو محمد را دشنام می‌دهی، مگر نمی‌دانی من به دین او درآمده‌ام. هر چه او بگوید من هم می‌گویم. اكنون اگر جرئت دارى آن دشنام را به من بده؟» پس از این دفاع آشکار بود که نزد رسول خدا(ص) رفت و ایمان خود را ابراز کرد.
ولایتمدار بی حد و مرز
در منظومه و دستگاه هدایت الهی، ارزش مؤمنان به اندازه میزان اطاعت‌پذیری آنهاست. قرآن کریم می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا أَطيعُوا اللَّهَ وَ أَطيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُم؛ [6] اى كسانى كه ايمان آوردهايد، خدا را اطاعت كنيد و پيامبر و اولياى امر خود را [نيز] اطاعت كنيد.»
حضرت حمزه(ع) بهترین الگوی ولایتمداری و اطاعت‌پذیری است. با اینکه خود، دارای کمالات فراوان و جایگاهی مهم در قریش بود اما دستور و فرمایش رسول خدا را صمیمانه می‌پذیرفت و اطاعت می‌کرد.
مثل اینکه؛ رسول خدا برای نشان دادن الغای امتیازهای نژادی و تبعیض‌های طبقاتی در مدینه، عموی خود حمزه را با غلام آزاد‌کرده خود زید بن حارثه برادر قرار داد و بین این دو عقد اخوت بست و حمزه با طیب خاطر بر این برادری و برابری رضایت داد. [7]
کیفیت ایمان اشخاص در زمانی روشن می‌شود که رسول خدا می‌تواند با خیالی آسوده کارهای دشوار را بر عهده آنها قرار دهد و آنها در تمامی مأموریت‌های خود سرفراز و موفق باشند. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «مَا مِنْ نَبِيٍّ إِلَّا وَ قَدْ خَصَّهُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِوَزِيرٍ وَ قَدْ خَصَّنِي اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بِأَرْبَعَةٍ اثْنَيْنِ فِي السَّمَاءِ وَ اثْنَيْنِ فِي الْأَرْضِ فَأَمَّا اللَّذَانِ فِي السَّمَاءِ فَجَبْرَئِيلُ وَ مِيكَائِيلُ وَ أَمَّا اللَّذَانِ فِي الْأَرْضِ فَعَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ عَمِّي حَمْزَة؛ [8] هر پیامبری را خداوند متعال به وزیرانی اختصاص داده است و برای من چهار وزیر درنظر گرفته است. دو وزیر در آسمان «جبرئیل و میکائیل» و دو وزیر در زمین «علی‌بن ابی‌طالب و حمزه». حمزه‌ای که هرچند در جنگ احد به شهادت رسید اما طبق روایات متعدد، به ولایت امیرالمؤمنین صادقانه اعتراف کرده بود. [9]
این ولایتمداری از چنان کیفیتی برخوردار است که امیرالمؤمنین(ع) جای خالی آن را در ماجرای غصب خلافت یادآور شده و می‌فرمایند: «و الله لو کان حمزة و جعفر حیّین ...؛ [10] سوگند به خداوند اگر حمزه و جعفر در قید حیات بودند، غاصبان خلافت برای رسیدن به این منصب طمع نمی‌کردند، ولی ما به افرادی ضعیف و ناتوان مبتلا شدیم.»
فداکار و شهادت‌طلب
جنگاوری و شهامت حضرت حمزه(ع) زبانزد تاریخ است. اولین نبرد اسلام، با فرماندهی حضرت حمزه کلید خورد. [11] بالاترین مدال افتخار برای هر مؤمن مجاهدی، شهادت در راه خداست چه رسد که حضرت حمزه(ع) مدال بی‌همتای «سیدالشهداء» را بر سینه خود نشاند. امام باقر(ع) ذیل تفسیر آیه بیست و سوم سوره احزاب می‌فرمایند: ««فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ»[12] أَيْ أَجَلَهُ وَ هُوَ حَمْزَةُ وَ جَعْفَرُ بْنُ أَبِي طَالِبٍ «وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ» [13] أَجَلَهُ يَعْنِي عَلِيّاً علیه السلام؛ [14] شهادت حضرت حمزه(ع) در حالی اتفاق افتاد که طبق آنچه گزارش شده، در روزهای جمعه و شنبه و تا زمان شهادت و در حال نبرد روزه‌دار بود. [15]
نویسنده: محسن رفیعی
پی‌نوشت
[1]. غلامرضا گلی‌زواره، «حمزه ی سید الشهدا؛ سردار حماسه آفرین صدر اسلام»، پاسدار اسلام 401-402، ش 34(۱۳۹۴): 58-62.
[2]. محمد بن حبیب ابن حبیب، المنمق في أخبار قريش(عالم الکتب: بیروت، ۱۴۰۵)، 243.
[3]. محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحار الأنوار(دار إحياء التراث العربي: بیروت، ۱۳۶۸)، ج 22, 275, حدیث 23.
[4]. سوره توبه، آیه 100.
[5]. عبد الملک بن هشام ابن هشام، السیرة النبویة(دار المعرفة: بیروت، بی‌تا)، ج 1, 292.
[6]. سوره نساء، آیه 59.
[7]. گلی‌زواره، «حمزه ی سید الشهدا؛ سردار حماسه آفرین صدر اسلام.»
[8]. محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحار الأنوار(دار إحياء التراث العربي: بیروت، ۱۳۶۸)، ج 39, 129.
[9]. گلی‌زواره، «حمزه سید الشهدا؛ سردار حماسه آفرین صدر اسلام.»
[10]. عباس قمی، تحفة الأحباب في نوادر آثار الأصحاب 1(دار الکتب الاسلامیه: تهران - ایران، ۱۳۶۹)، 120.
[11]. محمد بن سعد ابن سعد، الطبقات الکبری(دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون: بیروت، ۱۴۱۰)، ج 3, 5.
[12]. برخى از آنان به شهادت رسيدند. [سوره احزاب، آیه 23]
[13]. و برخى از آنها در [همين] انتظارند. [سوره احزاب، آیه 23]
[14]. علی بن ابراهیم قمی، تفسير القمي(دار الکتاب: قم، ۱۴۰۴)، ج 2, 188.
[15]. گلی‌زواره، «حمزه ی سید الشهدا؛ سردار حماسه آفرین صدر اسلام.»
