گرایش به سکولاریسم؛ پیامد فقدان روش استنباط در حوزه تبلیغ دین
به اعتقاد حجت‌الاسلام همتی، نبود دستگاه منسجم و روشمند در فرایند امر تبلیغ، تبلیغ دینی را به سمت سکولاریسم سوق داده است.
به گزارش ایکنا؛ حجت‌الاسلام حیدر همتی، مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) و پژوهشگر فقه نظام، در یادداشتی که برای ایکنا ارسال کرده، ضمن اشاره به سه مؤلفه تبلیغ دینی، به پیامد فقدان روش استنباطی روشمند در حوزه تبلیغ دین پرداخته است. متن یادداشت از نظر می‌گذرد؛
تبلیغ دین از شئون ارسال رسل و تجلی‌گر صفت هادی خداوند متعال است. معمولاً در امر تبلیغ سه مؤلفه حائز اهمیت است: منبع معرفتی تبلیغ دین؛ ابزار و وسیله؛ مخاطب تبلیغ. با تحولات حاکم بر طبیعت عالم و جهان هرکدام از مؤلفه‌ها دچار تحول و تغییر خواهد شد.
در حوزه منبع معرفت دینی، مطابق با تحولات عالم مسئله‌های جدید و نیازهای جدید و فهم جدیدی به وجود می‌آید؛ لذا لازم است مبلغ دینی مطابق با نیازهای جامعه به فهم و تولید معرفت دینی مطابق با شرایط تحولی داشته باشد، امری که به صورت مصداقی در شخصیت و فکر علامه مطهری وجود داشت. جمود‌گرایی در فهم از منابع معرفت دینی و عمق‌نبخشی و ناظر نبودن به مسئله جامعه از آسیب‌های منبع معرفت دینی در تبلیغ است.
جهت رساندن پیام نیز متأثر از تحولات زمانه است
حوزه به‌کار‌گیری ابزار و وسیله جهت رساندن پیام نیز متأثر از تحولات زمانه است. از چالش‌های حوزه تبلیغ دینی، به‌کار‌گیری ابزار و تکنولوژی‌هایی است که امروزه محصول تمدن مادی غرب است و از این‌رو چالش‌های زیادی را به‌وجود آورده است. موضوع رابطه ماده و صورت پیام و رابطه روش و محتوا پیام از جمله آن‌هاست. آیا هرماده‌ای با هرصورتی سازگار است؟ موضوعاتی همانند سینمای دینی برآیند این چالش‌هاست.
از نکات قابل تأمل در این مسئله، رابطه میان وسیله و هدف است. آیا از هر وسیله‌ای می‌توان جهت جذب مخاطب به دین استفاده کرد؟ آیا استفاده از هر ابزاری برای جذب مخاطب شایسته و بایسته است؟ این امر امروزه چالش‌های زیادی را در نوع عملکرد مبلغان دینی جوان در حوزه به وجود آورده است. حضور در ورزشگاه‌ها تا مدیریت باشگاه بیلیارد و ... از جمله آن‌هاست.
در حوزه مخاطب تبلیغ، آنچه امروزه حوزه مخاطب تبلیغ دینی را با چالش جدی مواجه کرده است، گسترش حوزه مخاطبین با ورود فضای مجازی و رسانه‌ای است. اگر در یک دوره، حوزه مخاطبین، محله یا شهر و یا حتی یک استان یا کشور بود، امروزه گستره و دایره مخاطبین جهانی است؛ لذا نوع عملکرد و سخن یک مبلغ دین در گستره جهانی قابل ارزیابی است. لذا نوع فهم از دین نیز باید در گستره وسیع تاریخی و جغرافیایی قرار گیرد.
این نوع نگاه به مخاطب، فهم متفاوتی از معرفت دینی را در پی خواهد داشت؛ به طور نمونه در حوزه احکام شرعی، در شبهه محصوره و غیرمحصوره دو حکم جداگانه وجود دارد؛ یعنی حرمت و حلیت براساس دایره ابتلا به موضوع تعیین می‌گردد، لذا در حوزه اخلاق و تبیین معارف دینی نیز باید در مقیاس جهانی اندیشید نه مخاطب خاص و محدود.
نسبت تبلیغ معارف دینی با حکومت دینی
اتفاق دیگری که امروزه در تبلیغ انقلاب اسلامی رخ داده است، نسبت تبلیغ معارف دینی با حکومت دینی و تأثیر نگاه مخاطب و عملکرد او در حوزه حاکمیت دینی است؛ یعنی هرکدام از فعل و ترک و یا سکوت مبلغ و یا معرفت دینی نسبتی با تضعیف یا تحکیم و یا تقویت و یا بی‌توجهی را در نسبت مخاطب با حکومت دینی را دربرخواهد داشت. امروزه نهادهای تبلیغ دین از نبود دستگاه معرفتی منسجم در امر تبلیغ دین رنج می‌برد و چالش‌های زیادی را در حوزه اعتقادی، اخلاقی و شرعی به وجود آورده است که ریشه در نبود دستگاه نظام‌مند در حوزه تبلیغ دینی است.
در یک تقسیم‌بندی، معرفت دینی شامل اصول اعتقادی، اخلاق و احکام است که هر کدام نیازمند یک دستگاه روشی در فرایند کشف و استنباط و رساندن به مخاطب است. امروزه برای احکام در حوزه شخصی، دستگاه فقاهتی منسجمی وجود دارد که فرایند کشف و بیان و اجرای احکام را کاملاً عقلانی و فرایند‌محور قرار داده است، اما این امر در حوزه اعتقادات و اخلاق که بیشترین حوزه تبلیغ دینی را تشکیل می‌دهد فاقد دستگاه منسجم است، از این رو هم در حوزه کشف مبانی و منابع، فاقد روش است، ضمن این که حوزه فلسفه و اعتقادات را تا حدودی واگذار کرده است و در حوزه اخلاق با رویکردهای مختلف عرفانی و شعری حدیثی احوال شخصیه و ... مواجه است.
دستگاه منسجم فقاهت در حوزه تبلیغ
در حوزه ابزار، مغالطه هدف وسیله را توجیه می‌کند، جذب به هر وسیله از آسیب‌های آن به شمار می‌رود. در حوزه مخاطبین، امروزه مرز میان مخاطب محلی و مذهبی و قومی مشخص نگردیده است و با ورود فضای مجازی و تسری آن در ابعاد جهانی فاصله ذهن‌ها و انسان‌ها و کج‌فهمی را رقم زده است که نمونه آن در نسبت فهمی است که میان مذاهب اسلامی به وجود آمده است.
پیشنهاد می‌شود که دستگاه منسجم فقاهت در حوزه تبلیغ ورود پیدا کرده و روش کشف منابع و استفاده از ابزار و با توجه به مخاطب در شرایط مختلف به تولید معرفت دینی و رساندن آن به مخاطب بپردازد. نبود این دستگاه در امر تبلیغ، تبلیغ دینی را به سمت سکولاریسم برده است. استناد به منابع معرفتی درونی و شخصی در بیان سخن دین استفاده از هر وسیله‌ای در جهت جذب مخاطب به دین و عدم توجه به مخاطب در شرایط مختلف زمانی و مکانی و هویتی معلول نبود دستگاه منسجم و روشمند در فرآیند امر تبلیغ است.
انتهای پیام
