انتظار ظهور و تأثیرات اخلاقی آن در اندیشه انسان

به گزارش ایکنا، هر انتظاری متناسب با عمق معرفتی که از آن برخوردار است، اندیشه انسان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. انتظار ظهور حضرت، ولی عصر (ارواحنا فداه) از نظر معرفتی، عمیق‌ترین و وسیع‌ترین فرهنگ اصلاح‌گرایانه بشریت است؛ چراکه تشکیل جامعه جهانی آرمانی را زیر پرچم حکومت مردی الهی و معصوم نوید می‌دهد.

چنین اعتقادی با این گستره و حجم از محتوای تربیتی، ناخواسته تأثیرات شگرفی را در حوزه اندیشه فردی باورمندان خویش به دنبال دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به رشد گونه‌ای خاص از اخلاص، فراوانی یاد مرگ، تمرکز فکری بر عیوب خود، اندیشه پناه بردن از مکر شیطان و... اشاره کرد.

اخلاص در نیت

منتظر واقعی ظهور، همه کار‌های خود را در جهت زمینه سازی ظهور حضرت حجت (ع) سامان می‌دهد. برای همین، نه به حب جاه و مقام و ثروت و دیگر مادیات و حتی نه به سعادت خود بلکه به تحقق اراده و رضای الهی می‌اندیشد واین، عالی‌ترین درجه از اخلاص در اندیشه و نیت است.

جالب‌تر اینکه بدانیم، اتفاقاً همین اندیشه ناب و دور از هر گونه ناخالصی، بیشترین تأثیر را برای سعادت او خواهد داشت چنان که حضرت فاطمه زهرا (س) در مورد نتیجه اخلاص در عبادت می‌فرمایند: «مَنْ أَصْعَدَ إِلَى اللَّهِ خَالِصَ عِبَادَتِهِ، أَهْبَطَ اللَّهُ [إِلَیْهِ‏]أَفْضَلَ مَصْلَحَتِه‏؛ [۱]کسی که عبادت خود را برای خدا خالصانه و بی‌شائبه کند خداوند (نیز) بهترین مصلحتش را نصیب او می‌نماید.» و چه مصلحتی برای بشریت بهتر از ظهور و تثبیت حکومت عدل جهانی؟!

یاد مرگ و شهادت

ظهور امام عصر عجّل الله تعالی فرجه الشریف، همزمان با ظهور یاورانی جان بر کف است که آماده جانفشانی در راه امام خویش هستند. نتیجه تربیتی انتظار واقعی، پرورش چنین مؤمنانی در عصر ظهور است که پا در رکاب و مهیای بذل جان خویشند.

وجه مشترک ظهور و مرگ آن است که هر دو در آینده‌ای که حتمی و البته نامعین است به وقوع می‌پیوندند و از این جهت، تفکر منتظر ظهور، ارتباط نزدیکی با اندیشیدن به مرگ دارد. قرآن کریم با عبارت «انْظُرُوا؛ [۲]دقت کنید.» اندیشیدن به عاقبت را یادآور می‌شود و از سویی عاقبت بشریت را روشن و منتهی به پیروزی حق بر باطل می‌داند و می‌فرماید: «هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّه‏؛ [۳]او کسى است که پیامبرش را با هدایت و دین درست، فرستاد تا آن را بر هر چه دین است پیروز گرداند.»

اندیشیدن به مرگ، ناخودآگاه انسان را به آمادگی برای این سفر قطعی ترغیب می‌کند، آمادگی که اتفاقاً در مسیر انتظار ظهور طراحی شده است. یعنی، یاد مرگ انسان ساز و منتظر پرور است. پس، «انتظار» به عنوان برترین اعمال امت اسلام [۴]، با اندیشیدن به عاقبت و مرگ با عزت، تحقق عینی می‌یابد.

با این حال ممکن است مرگ، زودتر از ظهور امام زمان (ع)، انسان را دریابد در این صورت، باز هم جایگاه آن منتظر همانند یاران حضرت مهدی (ع) خواهد بود، زیرا در نگاه دین اسلام، اعمال با نیت‌ها و افکاری که پشت آن‌ها قرار دارند ارزش‌گذاری می‌شوند؛ همان طور که از رسول گرامی اسلام نقل شده که فرمودند: «إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّیَّةِ وَ إِنَّمَا لِامْرِئٍ مَا نَوَى‏؛ [۵]ارزش اعمال فقط به نیت بستگى دارد و هر کس آنچه را نیت نموده نصیبش می‌شود.»

منتظر ظهور، امید آن دارد که بهترین یار امام زمان خویش باشد و بزرگترین خدمات را نسبت به ایشان نثار کند. یعنی اگرچه ممکن است ظهور را درک نکند یا بهترین یار نباشد، اما اندیشه او ممتاز است. برتری اندیشه مؤمن بر عمل او به این معناست چنانکه امام باقر (ع) در توصیف نیت مؤمن می‌فرمایند: «نِیَّةُ الْمُؤْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ عَمَلِهِ وَ ذَلِکَ لِأَنَّهُ یَنْوِی مِنَ الْخَیْرِ مَا لَا یُدْرِکُه‏؛ [۶]فضیلت نیت مؤمن از عمل او بیشتر است چرا که نیت انجام بسیاری از اعمال نیکو را دارد اگرچه به انجام برخی از آنان موفق نمی‌شود.» به هر حال، این آمادگی، یکی از نتایج تربیتی یاد مرگ است، زیرا تنها کسی می‌تواند خود را منتظر واقعی بداند که عمری با یاد مرگ خو گرفته و آماده برای مرگ با سعادت شده است.

مشغول به عیب خود

یکی از مهمترین دغدغه‌های منتظران ظهور آن است که از هر جهت خود را شایسته یاری امام زمان خویش کنند از این رو همیشه در اندیشه عیوب خود هستند. عدم آگاهی نسبت به عیوب خود، مانع جدی در راه تربیت منتظر به شمار می‌رود چنان که امیرالمؤمنین (ع) در این باره می‌فرمایند: «جَهْلُ الْمَرْءِ بِعُیُوبِهِ مِنْ أَکْبَرِ ذُنُوبِه‏؛ [۷]نادانى فرد نسبت به عیب‌های خود، از بزرگترین گناهان اوست.» قطعاً تا کسی در مورد عیوب خود نیندیشد، به آن‌ها آگاه نمی‌شود و نمی‌تواند آن‌ها را برطرف کند.

استعاذه

یکی دیگر از اندیشه‌های متولد شده از انتظار ظهور، پناه بردن از دشمن آشکار انسان [۸]یعنی ابلیس و سپاهیانش به خدای متعال است. منتظر، می‌داند که نبرد بزرگ امام زمانش در مقابل ابلیس است و اولین قدم برای یاری امام زمان (ع) در این نبرد بزرگ، دور ساختن خود از مکر و دام‌های ابلیس است و این کار جز با پناه بردن به خدای متعال محقق نخواهد شد. پناه بردن به خدا دارای مراحلی همچون اندیشیدن، استعاذه در گفتار و استعاذه در عمل است.

نویسنده: محسن رفیعی

پی‌نوشت

[۱]‏امام یازدهم حسن بن علی (ع)، التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام (مدرسة الإمام المهدی (علیه السلام‏): قم، ۱۴۰۹)، ۳۲۷, حدیث ۱۷۷.
[۲]سوره انعام، آیه ۱۱؛ سوره اعراف، آیه ۸۶.
[۳]سوره توبه، آیه ۳۳؛ سوره فتح، آیه ۲۸؛ سوره صف، آیه ۹.
[۴]‏امام هشتم علی بن موسی (ع)، صحیفة الإمام الرضا علیه السلام (کنگره جهانی حضرت رضا (ع): مشهد مقدس، ۱۴۰۶)، ۵۴, حدیث ۶۲.
[۵]‏محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحار الأنوار (دار إحیاء التراث العربی: بیروت، ۱۳۶۸)، ج ۸۱, ۳۷۷.
[۶]‏محمد بن علی ابن‌بابویه، علل الشرائع (مکتبة الداوری: قم، بی‌تا)، ج ۲, ۵۲۴, حدیث ۳۰۱.
[۷]‏محمد بن محمد مفید، الإرشاد (المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید: قم، ۱۴۱۳)، ج ۱, ۲۲۹.
[۸]سوره یوسف، آیه ۵: إِنَّ الشَّیْطانَ لِلْإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبین‏؛ شیطان براى انسان دشمنى آشکار است.