حوزه کارآمدترین مجموعه آموزشی است / مسیر ساختارسازی بومی و دینی زمان‌بر است

به گزارش ایکنا؛ حجت‌الاسلام والمسلمین حسین اثنی‌عشری، مدیر دفتر فقه معاصر حوزه‌های علمیه، امروز، 11 اسفندماه در نشست علمی «ظرفیت‌شناسی دانش فقه در تولید علوم انسانی اسلامی» با بیان اینکه حوزه‌های علمیه کارآمدترین مجموعه آموزشی به عنوان واقعیتی انکارناپذیر هستند، گفت: کارهای صورت گرفته در عرصه فقه معاصر بعد از انقلاب، روزگاری جزء آرمان و آرزوهای گذشتگان بوده است و این قطعاً برای همه ما خوشحال‌کننده و به نفع حوزه و انقلاب است.

ضرورت موضوع‌شناسی دقیق

وی افزود: فقه سنتی ما جسارت خود را در این می‌دید که احکام شرعی را از منابع دین بیرون بیاورد و مطالبی را که در روایات وجود دارد، موضوع‌شناسی کند، اما امروز که با علوم انسانی مواجهیم موضع‌شناسی دامنه بسیار وسیع و پیچیده‌ای یافته و با موضوعاتی روبرو هستیم که در روایات وجود ندارند، لذا باید تبیین دقیق‌تر موضوع‌شناسانه داشته باشیم و موضوعات مرتبط را شناسایی و احکام شرعی را بر روی آن تطبیق دهیم.

اثنی عشری با طرح این سؤال که اولین چالش در برابر این معنا آن است که آیا فرایند و دانشی برای منضبط کردن شناخت و تحلیل موضوعات در حوزه طراحی شده است؟ افزود: الان دفتر فقه معاصر با چه فرایندی به تحلیل موضوعات علوم انسانی مانند مصادیق زنا و اختلاط می‌پردازد؟ شناسایی ربای پنهان در نظام بانکداری با چه مکانیزمی رخ می‌دهد؟ و اگر قرار است از اساتید دانشگاه بگیریم، آنها تصور درستی از احکام ندارند.

رئیس دفتر فقه معاصر اظهار کرد: چالش دوم این است که ما همه موضوعات علوم انسانی متعارض با احکام اسلامی را شناسایی و برطرف کرده‌ایم، در حالی که مبنای آن غربی است و آیا با رفع این تعارضات، اسلامی‌سازی علوم انسانی رخ خواهد داد یا اینکه دچار التقاط می‌شویم؟ و این کار به صوری شدن احکام می‌انجامد.

استاد حوزه با بیان اینکه باید بدانیم مسیر اسلامی‌سازی زمان‌بر است، اظهار کرد: بحث اصلی ما این است که موضوعاتی را که به هر دلیلی به وجود آمده است، درست بشناسیم؛ نکته بعد اینکه بدانیم کمتر دانش مقبول و همه‌گیری در غرب داریم که اندیشمندان بر آن متفق القول باشند، یعنی تصور نکنیم که با غربی مواجهیم که یکسری موارد معین در اقتصاد و سیاست و ... دارد.

اثنی عشری با بیان اینکه قانون اساسی، حقوق بشر، حق وتو، تفکیک قوا و نقش بانک مرکزی در اقتصاد و ... معرکه آراء در غرب است، افزود: البته در خوانش‌های ایرانی هر کسی از مطالبی که بیشتر خوشش آمده، استفاده می‌کند. به همین دلیل، محققان ما در دفتر فقه معاصر از منابع اصلی استفاده می‌کنند.

ایجاد ساختارهای غربی 300 سال زمان برده است

وی افزود: اگر در غرب ساختارهایی ایجاد شده، سابقه حداقل بیش از 300 سال دارد؛ مثلاً وقتی جان لاک از بنیادهای لیبرالیسم حرف زد، به تدریج ساختارهای آن ایجاد شد، بنابراین در بومی‌سازی نباید توقع داشته باشیم امروز و فردا و 5 سال و ده سال بعد رخ می‌دهد.

این پژوهشگر اظهار کرد: آنچه امروز در دفتر فقه معاصر انجام می‌شود، شناخت موضوعات از جهتی است که در فقه مهم است؛ اگر این گام را برنداریم، به شعارهایی می‌انجامد که به درد فضای مجازی می‌خورد.

استاد حوزه علمیه تصریح کرد: مثلاً در بحث پول که از سال 95 تاکنون ساعت‌ها مطالعه و بحث کرده‌ایم، خود اقتصاددانان می‌گویند تازه زوایایی از پول را می‌فهمیم، زیرا دانش اقتصاد تعاریفی دارد یا مثلاً الان خرید و فروش اعضا در دنیا رایج است و ایران تنها کشوری است که این کار در آن آزاد است. آمریکا و اروپا به شدت با آن مخالفند، گرچه برخی دانشمندان غربی بارها تأکید کرده‌اند که کار ایران درست است و حملات شدیدی را علیه سردمداران خود مطرح می‌کنند، بنابراین این کار از لحاظ اقتصادی صددرصد درست، اما از لحاظ مبانی حقوقی اشتباه است و باید فرایند آن درست شود.

وی افزود: مسئله قانون از مشکلات فعلی در دنیا است؛ در دادگاه نورنبرگ ده‌ها نفر اعدام شدند، زیرا مدتی گفته می‌شد که جرم چیزی است که به لحاظ اجتماعی جرم باشد، ولی امروز می‌گویند قانون، ملاک جرم‌انگاری است، بنابرین تصور نکنیم که ساختارهای علمی نهایی و جامع در غرب داریم.

اثنی عشری با بیان اینکه ما در فقه در گام اول تلاش می‌کنیم تا با گفت‌و‌گوهای علمی، موضوعاتی را که برای فقه مهم است، به بحث بگذاریم، تصریح کرد: نکته دیگر اینکه وقتی سخن از فقه می‌گوییم، به عنوان یک دانش دارای محدوده است؛ ما در تاریخ فقها نوابغی مانند شهید صدر و امام داشتیم که اقدامات و تولیداتی داشتند که الزاماً در حوزه دانش فقه نبوده، اما ما چنین توقعی از آثار و اقدامات ایشان داریم.

اثنی عشری با تأکید بر اینکه در غرب چندان امور مطلقی وجود ندارد، گفت: مورد به مورد ساختارهای غربی باید بررسی شود، چون مطلقاً نمی‌توان گفت ساختاری خوب و یا بد است؛ باید موضوع‌شناسی دقیق از زاویه فقهی داشته باشیم و بعد سراغ اندیشمندانی برویم که مبانی را دنبال می‌کنند. باید موضوع را با لحاظ کردن همه اختلافات آراء بشناسیم و بعد از فقیه بخواهیم آن را دنبال کند.

وی بیان کرد: کار دفتر فقه معاصر کار پژوهشکده نیست، بلکه کار ما این است که زمینه را فراهم کنیم تا اساتید بتوانند به یک موضوع فکر کنند و درس بدهند. البته ممکن است استادی نظر بدهد که مثلا کار با بیت کوین جایز است و برخی بگویند جایز نیست، ولی کار ما فتوا دادن نیست.

اثنی عشری در ادامه با طرح این سؤال که در بحث تمدن اسلامی که رهبری بر آن تأکید دارد، جای حوزه کجاست؟ گفت: ما دنبال تأثیرگذاری تمدن اسلامی هستیم، اما در درس‌هایی که می‌خوانیم، این موارد کمتر مطرح است. البته اگر قرار است ما ساختاری را که غرب در 300 سال درست کرده است، در کشور از سوی یک مجموعه آموزشی مانند حوزه درست کنیم، توقع غلطی است و باید مجموعه‌های علمی در کنار هم باشند تا این کار انجام شود و ما برای رسیدن به هدف بنابر استعداد خودمان تلاش و جایگاه برای خود تعریف کنیم.

وی در عین حال تصریح کرد: خود جمهوری اسلامی نوعی نوآوری است و نوآوری‌های فقهی و علمی زیادی هم داشته است. اینها آورده حوزه انقلابی است، البته اجرا کار روحانیت نیست، همانطور که کار هیچ مجموعه آموزشی هم در دنیا نیست.