کرسی‌های نظریه‌پردازی؛ فناوری گذر از واگرایی و شتاب‌گیری تولید دانش

به گزارش خبرنگار ایکنا، مراسم «چهارمین اجلاس ملی کرسی‌های آزاداندیشی و نقد و مناظره» صبح امروز، چهارشنبه، ۱۳ اسفندماه، با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ محسن حاجی‌میرازیی، وزیر آموزش و پرورش، حسین سلیمی، رئیس دانشگاه علامه طباطبایی؛ حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی رستمی، رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها و حسین خنیفر، رئیس دانشگاه فرهنگیان، برگزار شد. در ادامه متن سخنان محسن حاجیمیرازیی، وزیر آموزش و پرورش را می‌خوانید:

ایده نظریه‌پردازی و کرسی‌های آزاداندیشی، نقد و مناظره، یک ایده راهگشا، خلاق، مهم و راهبردی است. معتقدم جامعه امروز ما به این ایده و سازوکارهای مرتبط با آن نیازی جدی و اساسی دارد. برای تبیین این نیاز راهبردی، وجود مسئله، بخشی از زندگی انسان‌هاست و همیشه بوده و خواهد بود و می‌توان از این زاویه به مسئله نگاه کرد که مسائل راهنمای پیشرفت و تعالی هستند و از پرتو مسائل و تلاش برای فهمیدن آنها و راه‌حل آنها، دانش‌ها متولد شده و پیشرفت‌های علمی در عرصه‌های مختلف شکل گرفته است؛ لذا اگر به توسعه علمی می‌اندیشیم باید نگاه عمیق‌تر و جدی‌تری به مسئله داشته باشیم.

اندیشیدن عمیق درباره مسئله، صورت‌بندی و تجزیه و تحلیل مسائل، تلاش برای مرتب کردن معلومات و کوشش برای یافتن مجهولات و جست‌وجوی راه‌حل، یک تکاپوی همیشگی است و در حقیقت تکاپو برای حل مسئله است که نقش مهمی در شکل‌گیری دانش و توسعه علمی بر عهده دارد.

جامعه ما نیز همانند همه جوامع دیگر با مسائلی روبه‌رو است و سؤال این است که چه وقت و چگونه این مشکلات، اجتماعی، اقتصادی و ... حل خواهد شد؟ به نظر می‌رسد مسائل زمانی حل می‌شود که درک مشترک و هماهنگی در میان نخبگان اصلی جامعه و صاحب‌نظران اصلی پیرامون وجود مسئله و راه‌حل‌های آن ایجاد شده باشد. برای حل مسئله و دستیابی به حدی از اجتماع و تفاهم پیرامون آن، هم به دانش و هم توانایی نیاز داریم؛ لذا باید دانش را گسترش دهیم و توانایی توافق و گفت‌وگو و نقد و بررسی را افزایش و توسعه دهیم تا بتوانیم مسائل را به نحو مناسبی حل کنیم.

جامعه‌ای که به چنین فناوری دست یابد که برآیند دانش و توانایی گفت‌وگوی عمیق پیرامون دانش را در اختیار داشته باشد و درباره مسائل به صورت مشترک بیاندیشد و درباره راه‌حل‌ها به یک جمع‌بندی برسد، به قابلیتی ممتاز و نرم دست یافته است. آسیب‌شناسی برخی از ناکامی‌های مزمن در جامعه، ما را به این حقیقت رهنمون می‌کند که باید به چنین سطحی از توانایی جمعی نائل شویم. این مهارت باید در مدرسه آموخته شده و در دانشگاه تمرین شود.

کرسی‌های نظریه‌پردازی از زاویه حل‌المسائلی

بنابراین از زاویه حل‌المسائلی نیازمند توجه به کرسی‌های نظریه‌پردازی و آزاداندیشی برای دستیابی به چنین هدف بلندی هستیم. برای جست‌وجوی راه‌حل‌های بهینه در حوزه دانش، نیازمند درک عمیقی از این هستیم که کجا هستیم، چه چیزهایی را می‌‌دانیم، چه چیزهایی را نمی‌دانیم، دیگران چه چیزهایی می‌دانند و باید در دانش آنها سهیم شویم؟

مرتب کردن معلومات و آگاهی از آنچه فهم موجود را شکل می‌دهد و اینکه در کجا قرار گرفته‌ایم، نیازمند سطح قابل قبولی از آزاداندیشی است. بدون آزاداندیشی نمی‌توانیم به درک جامعی از تحولات بشری دست پیدا کنیم، بلکه در پرتو آزاداندیشی است که به این هدف دست پیدا کرده و از دانش موجود بهره می‌بریم.

این واقعیتی است که در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که دانش و تجربیات افراد متفاوت است و چنین افرادی اگر بخواهند درباره موضوعی به تفاهم برسند، کاری پیچیده پیش‌رو دارند، بنابراین در اینجا به آن فناوری نیاز داریم که بتوانیم از این واگرایی‌ها، همگرایی بسازیم و از این راه‌حل‌های پراکنده به یک راه حل واحد برسیم و ظرفیت نظریه‌پردازی افزایش پیدا کند.

مواجهه هوشمندانه با تغییرات پرشتاب

وجه دیگری که اهمیت این کرسی‌ها را بیشتر می‌کند این است که در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که تغییرات شتاب بیشتری گرفته است لذا اینکه جامعه‌ای بتواند مواجهه هوشمندانه، سنجیده و عاقلانه‌ای با این تغییرات پرشتاب داشته باشد برای حفظ عزت و اقتدار آن جامعه یک ضرورت مهم است. بسیاری از جوامع دچار شکست و بسیاری از تمدن‌ها دچار افول می‌شوند، به این دلیل که توانایی مواجهه هوشمندانه با تغییراتی که در مسیر آن قرار می‌گیرند را کسب نکرده‌اند؛ لذا چنین جامعه ای دچار استیصال می‌شود.

تاب‌آوری یعنی جامعه می‌تواند در برابر هجوم تغییرات روی پای خود بایستند و این تغییرات نمی‌تواند نظم آن را به هم زده و به سرعت به تعالی می‌رسد. ما به کرسی‌های آزاداندیشی به عنوان سازوکاری نگاه می‌کنیم که درک این تغییرات را میسر می‌کند و باعث می‌شود راهبردهای مناسب‌تری برای مواجهه با این تغییرات داشته باشیم.

انسان‌‌ها در برابر این تغییرات دو گونه عمل می‌کنند؛ برخی کرکره را پایین کشیده و یادگیری را متوقف کرده و در برای هجوم این تغییرات دچار تسلیم و وادادگی شده‌اند و این تغییرات، قوت‌های آنها را به ضعف و توانمندی‌های آنان را به ناتوانی تبدیل کرده است. وقتی توانایی‌های علمی در معرض نقد و گفت‌وگوی جدی قرار نگیرند راه به جایی نمی‌برند. برای اینکه دانش ما تثبیت شده و بتواند از اعتبار کافی برخوردار باشد باید در محک نقد و گفت‌وگوی جدی قرار گیرد وگرنه یا به یافته مهمی دست پیدا نمی‌کند یا اگر دست پیدا کند، قادر نیست آن را با دیگران به اشتراک بگذارد.

برخی نیز ذهن را انباره‌ای برای ذخیره دانش در نظر می‌گیرند تا هر زمان لازم بود از ذخیره دانش استفاده کنند. این رویکرد نیز درست نیست؛ چراکه یافته‌های دیگران همانند مصالح فکر کردن هستند و این کرسی‌های آزاداندیشی به ما مجال می‌دهد یافته‌های دیگران را هضم کرده و مورد تأمل قرار دهیم و به عنوان مصالح اندیشه به کار بگیرم تا به حقیقت نائل شویم.

پردازش تحولات در آزاداندیشی

بنابراین تحولاتی که با بیان آزادانه افکار حاصل می‌شود، پردازش با ارزشی است که دانش را به عنصری مهم و کاربردی در زندگی جمعی تبدیل کرده و از یک ذخیره دانشی به عنصری فعال در زندگی جمعی تبدیل می‌کند. نکته دیگر اینکه تمایز دانشگاه فرهنگیان با بقیه دانشگاه‌های خوب کشور در این است که اگر دانشگا‌ه‌های دیگر عالم تربیت کنند، دانشگاه فرهنگیان معلم تربیت می‌کند؛ لذا برای چنین دانشگاهی، این مهارت از اهمیت بالایی برخوردار است. این مهارت آموختنی و این رفتار اکتسابی است؛ لذا باید دانش‌آموزان، آن را از دوران دانش‌آموزی یاد بگیرند تا در دوران دانشجویی به کار گرفته و جامعه خود را از این ویژگی برخوردار کنند.

بنده به فناوری کرسی‌های نظریه‌پردازی و آزاداندیشی و نقد و مناظره به عنوان یک ساز‌وکار برای نیل به همبستگی جمعی و توسعه علمی کشور و شتاب‌گیری دانش در جامعه نگاه می‌کنم؛ بنابراین آن را یک سازوکار بسیار مهم و راهبردی تشخیص می‌دهم و امیدوارم همان گونه که مقام معظم رهبری در این زمینه تأکید داشتند، تمام مراکز علمی ما در راستای اجماع در میان نخبگان تلاش کنند؛ چراکه تا این فهم مشترک ایجاد نشود کشور قادر به حل مسائل نیست. در این راستا باید از روش معتبری استفاده کنیم و کرسی‌های نظریه‌پردازی نیز روشی مناسب برای نیل به این هدف است.