هفت روایت در باب فقه نظام صیام

 

قرار شد در این جلسه به روایات کتاب الصیام «کافی» بپردازیم. در باب اول به روایاتی پرداخته شده که در فضیلت روزه و روزه‌داری است. در این باب، مرحوم کلینی، هفده روایت مطرح کرده است. در روایت اول، از علی ابن ابراهیم و ابن هاشم، آمده است که از امام باقر(ع) نقل می‌کنند که می‌فرماید اسلام بر پنج پایه استوار است که شامل نماز، زکات، حج، روزه و ولایت است. سپس می‌گوید که پیامبر اسلام فرمود: روزه سپر از آتش دوزخ است. سند روایت هم سند خوبی است. راوی بعدی حریز سجستانی کوفی است که ایشان هم امامی است. شخصیت بعدی زراره بن اعین است که در سال 150 هجری وفات کرده است که امامی و ثقه و جلیل است، لذا روایت از نظر سند بسیار صحیح است. 

 

روایت دوم نیز روایت علی ابن ابراهیم است که از پدرش نقل می‌کند که پیامبر به اصحاب خود فرمود: «آیا شما را از عملی آگاه بسازم که اگر به جا بیاورید، شیطان از شما دور خواهد شد، همانطور که مشرق از مغرب دور است؟ ایشان فرمود روزه، روی شیطان را سیاه می‌‌کند و صدقه پشتش را می‌شکند و دوستی در راه خدا و تعاون بر عمل صالح شیطان را ریشه‌کن و استغفار، رگ قلبش را قطع می‌کند و زکاتِ ابدان هم صیام است». این روایت را محمد ابن یعقوب کلینی از علی ابن ابراهیم هاشم قمی که ثقه و جلیل است، نقل کرده است. روای جدیدی که اینجا داریم، عبد‌الله ابن مغیره است که کوفی و امامی و ثقه و جلیل است. این یک روایت صحیحه و بسیار هم ارزنده است. البته این روایت در بسیاری از منابع روایی دیگری همانند «وسائل الشیعه» و «بحار الانوار» آمده است.

 

روایت سوم از محمد ابن یحیی است که گفت: امام صادق(ع) به من فرمود آیا تو را از مرتفع‌ترین نقطه اسلام آگاه بسازم؟ که گفتم بله و ایشان فرمود اصل و اساس اسلام نماز و فرع آن زکات و قله آن جهاد در راه خداست. سپس فرمود آیا تو را از درب‌های خیر آگاه سازم؟ که فرمود روزه سپر از آتش دوزخ است. این روایت در «وسائل الشیعه» و «تهذیب» و «وافی» هم ذکر شده است. در برخی از نسخه‌های دیگر کتب حدیثی هم آمده است و حدیثی بسیار مهم و کلیدی است. درباره سند هم باید گفت که راوی یعنی محمد ابن یحیای عطار قمی، کنیه‌اش ابوجعفر و ثقه و جلیل و شخصیتی بسیار مهم است که مرحوم نجاشی در کتاب «فهرست» نیز به تفصیل معرفی کرده است. راوی دیگر ثعلبه اسدی توسی است که امامی و ثقه و جلیل‌القدر است.

 

روایت چهارم از محمد ابن یحیی است که در «من لایحضره الفقیه» و «محاسن» بلخی و جاهای دیگر آمده که گفت: برای هر چیزی زکاتی است و زکات اجساد، صوم است. سند این روایت باید گفت محمد ابن یحیی، کنیه‌اش ابوجعفر و ثقه و جلیل است. موسی ابن بکر هم لقب که یک واسطی است و به وی کوفی هم می‌گویند راوی دیگر بوده است. مشایخ از وی اخذ روایت کرده‌اند و می‌توانیم وثاقت وی را بپذیریم. در این روایت نامی از امام برده نشده است، اما چون موسی ابن بکر در طبقه امام کاظم و امام صادق(ع) است، احتمالاً روایت را از یکی از این دو امام نقل کرده است.

 

روایت پنجم از محمد ابن اسماعیل است که گفت: امام صادق(ع) می‌فرماید پدر بزرگوارم به من فرمود هر انسانی که به خاطر خدا یک روز روزه بگیرد، خدا به سبب آن روز، وی را وارد بهشت می‌کند. محمد ابن اسماعیل نیشابوری، کنیه‌اش ابوالحسن است که امامی و ثقه است و در سال 260 وفات کرده است. راوی بعدی معاویه ابن ابوعمار است که در طبقه امام صادق و امام کاظم است که وی هم امامی و ثقه است. همچنین اسماعیل ابن یسار راوی دیگر این روایت است که از شعرای بنی مروان بوده‌اند، لذا محل بحث است. البته در برخی از روایات از وی با عنوان اسماعیل ابن بشار نام برده شده است.

 

روایت ششم از علی ابن ابراهیم و ابن ابی عمیر است که می‌گویند: امام صادق(ع) می‌فرماید: خداوند فرموده است روزه برای من است و من پاداش آن را می‌دهم. علی ابن ابراهیم و ابن ابی عمیر از اصحاب اجماع ثقه هستند، لذا سند این روایت مشکلی ندارد. روایت هفتم از علی ابن ابراهیم و ابن عمیر نقل شده که می‌گویند: از امام کاظم درباره صبر سؤال پرسیدیم که شنیدیم گفت منظور از صبر روزه است، لذا وقتی گرفتاری پیش می‌آید، روزه بگیرید که خداوند فرموده با روزه، یاری بجویید. راویان این سند هم ثقه هستند. روایات دیگری نیز هستند که در جلسه بعدی مورد بررسی قرار خواهیم داد.