کشتکار: مداحی؛ ابزار بیان حقیقت / نوحه باید حاوی ظلم‌ستیزی باشد + فیلم و صوت

در سلسله گفت‌وگوهای ایکنا با مداحان اصیل‌ و پژوهشگران به بررسی مداحی و نوحه‌خوانی دارای اصالت و آسیب‌شناسی مداحی‌های امروزی پرداختیم. در هشتمین قسمت از این گفت‌وگوها با حسین کشتکار بوشهری مداح و خواننده اهل بوشهر گفت‌وگو کردیم.

حسین کشتکار بوشهری درخانواده‌ای مذهبی و هنرمند چشم به جهان گشود و از سن ده سالگی علاقه وافری به خواندن پیدا کرد و از آنجا که پدرش مداح بود و در زمان «بخشو» مداحی می‌کرد؛ فنون خواندن را می‌دانست و همه نکات مهم را به پسرش آموخت. وی مقام اول در جشنواره فجر سال ۷۱ و ۷۲ و بهترین تک‌نواز در جشنواره ذکرالذاکرین سال ۷۵ و مقام بهترین گروه فولک در جشنواره ۷۸ را دارد.

از آلبوم‌های کشتکار بوشهری می‌توان به «کویر خاطرات» اشاره کرد که قطعه «سرگشته» آن بسیار شنیده شد. همچنین آلبوم «تشنه کامان» با تنظیم محمدرضا عقیلی که قطعات آن در رثای سالار شهیدان؛ امام حسین (ع) است.

ایکنا- لطفاً در رابطه با نوحه‌خوانی سنتی توضیح دهید.

بوشهر با قدمت بیش از پنج هزار سال در موسیقی عزاداری، ریتم‌ها و ملودی‌هایی دارد که تحت تاثیر سفرهای دریانوردان و ورود جاشوها به شهرهای مختلف وارد فرهنگ بوشهر شده است. مکمل این ریتم‌‌ها و نوحه‌‌ها ناخدا عباس دریانورد بود که به مناطق دور، مثل آفریفا، شرق آسیا، هند و... سفر می‌کرد و چون با موسیقی آشنا بوده از آنها تاثیر پذیرفت. ناخدا عباس نوحه‌های زیادی را در موسیقی عزاداری بوشهر به نام خود ثبت کرده که می‌توان گفت بیش از 70 الی 80 بوده است و به نوحه‌هایی‌ مثل لبالب، نوبت جنگ و... می‌توان اشاره کرد که همه با ریتم‌هایی منحصربه‌فرد خود اوست.

هروقت نوحه‌های ناخدا عباس را در مقابل کسی گذاشته شود می‌فهمد که این نوحه بوشهری است. نوحه لبالب از نوحه‌های بسیار برجسته‌ ناخدا عباس است که با ریتم خاص زیبایی خوانده می‌شود. این نوحه به دو روایت گفته شده است که یکی همان است که در بوشهر خوانده می‌شود و موقع رحلت امام خمینی هم با صدای آقای گراشی زیاد از تلویزیون پخش می‌شد. از نوحه‌های دیگر به «راک هندی» می‌توان اشاره کرد که بر راک‌های بومی بسیاری کار شده است.

می‌توان گفت ناخدا عباس به نوحه‌ها سامان داد. تا پیش از او نوحه‌ها پراکنده بوده؛ دوبیت از یک نوحه و دو بیت از نوحه دیگر خوانده و و از هر شعر و آهنگی استفاده می‌شد و نظمی نداشته است که ناخدا عباس آن‌ها را تنظیم می‌کند. در کتابی تحت عنوان «ناخدا عباس دریانورد» توضیحات کاملی پیرامون شخصیت او داده شده است که می‌توان مطالعه کرد.

 بعد از ناخدا عباس نوبت به آقای اصلاح‌پذیر می‌رسد که شعرها و آهنگ‌های جدیدتری تصنیف می‌کند که آقاعلی میمنیان این نوحه‌ها را تنظیم می‌کرده و اکثراً هم توسط جهان‌بخش کردی‌زاده یا بخشو خوانده ‌شده است.

تا قبل از انقلاب ما چهار مدل نوحه داشتیم. هر نوحه دیگری که می‌خواست اجرا شود باید از آنها الگوبرداری می‌شد که اکثر این نوحه‌ها در ماه رمضان و محرم اجرا می‌شدند و تنها شعرهای آنها عوض می‌شد.

بیشتر بخوانید:

گراشی: تنزل مداحی تاثیرگذار کلامی به ریتمیک خیانتی نابخشودنی است

محسن‌زاده: جای الگوبرداری از اهل بیت (ع) به مداحی بسنده کرده‌ایم

ایکنا- بعد از انقلاب چه تغییراتی در نوحه‌خوانی رخ داد؟

بعد از انقلاب ما با یک رویشی در نوحه و عزاداری استان بوشهر مواجه هستیم. آقای عین‌الملک و بلادی نوحه‌خوان‌ها را در کنار هم جمع می‌کنند و می‌گویند تا الان ما این نوحه‌ها را خوانده‌ایم و ضمن اینکه نوحه‌های قدیمی هم باشند ما باید کارهای جدید هم بسازیم و اضافه کنیم و یک تغییری در نوحه‌ها ایجاد کنیم. پس شروع به اضافه کردن قطعات جدید می‌کنند. سال اول یک واحد اضافه می‌کنند و می‌بینند که مردم خیلی استقبال می‌کنند و آرام آرام این روش ادامه پیدا می‌کند و با اجراهای متعدد کامل می‌شود.

ایکنا- نظر شما در رابطه با این تغییر چیست؟

واقعا لازم بود. البته این نوحه‌های جدیدی که ساخته شد و می‌شود حتما باید یک ارتباطی با نوحه‌های قدیمی داشته باشد تا از لحاظ آهنگ، چیزی باشد که عزاداری بوشهر دارد و به صورت جدی باشد. برای مثال قطعه «آه از آن ساعت» که از کتاب جودی برداشته شد و آقای خرمایی بر روی آن آهنگ گذاشت و خیلی در عزاداری بوشهر جا افتاد و از اولین واحدهایی هم بود که آقایان گراشی، دشتی‌فر و علی دشتی اجرا کردند.

ایکنا- تاثیر این نوحه‌های جدید در بوشهر چه بود؟

اگر این نوحه‌ها جدید نبود من فکر نمی‌کنم در مساجد این همه مخاطب می‌توانست به خودش جذب کند. ما نوحه‌های قدیمی را با صدای جهان‌بخش کردی‌زاده و محمد شریفیان، علی میمنیان، باقر آرامی و علی دشتی شنیده بودیم و شک نکنید که نوحه‌خوان‌های جدید اصلاً نمی‌توانستند آن نوحه‌های قدیمی را به آن زیبایی اجرا کنند. اگر این نوحه‌های جدید نبود مساجد به سمت خلوتی می‌رفت. پس حتماً باید یک رویش و حرکتی انجام می‌شد تا مخاطبان کم نشود که هیچ، افزایش هم پیدا کند. در بوشهر به هر حلقه از سینه‌زنان «بُر»  گفته می‌شود که دور نوحه‌خوان حلقه می‌زنند که بعد از اجرای این قطعات جدید، سینه‌زن‌های بوشهر تعداشان به 20 بُر رسید و نشان از تاثیر آنها دارد.

ایکنا- این نوحه‌های جدید چه ویژگی‌هایی داشتند؟

اصل مهم در نوحه‌های جنوبی، شعر و آهنگ است و مهم‌تر از همه، اجرای مداحی است که ایستاده بر صف‌ها و می‌خواند. نوحه‌هایی که اساتید می‌خوانند همه از نوحه‌های ناب و برگرفته شده از ذهن مداح است و وام‌دار چیز دیگری نیست. نوحه‌های بوشهر اکثراً اصیل هستند و من کمتر نوحه‌ای دیدم که برگرفته از ترانه یا موسیقی پاپ باشد و بیشتر در تهران این اتفاق رایج شده است. هر نوحه‌ جدیدی به عزاداری آسیب نمی‌زند. نوحه‌ای که از شعر سبُک و آهنگ بی‌ریشه برگرفته از یک ترانه‌‌ای است، آسیب زننده است. 

ایکنا- نوحه‌های بی‌ریشه چه آسیبی ایجاد می‌کنند؟

می‌توان گفت آسیب جایی است که وقتی یک مداح نوحه‌ای را می‌خواند و مخاطب بعد از شنیدن سریع متوجه شود که این برای فلان آهنگ و ترانه است. حزن و شور را باید با یک اثر اصیل و شعر مناسب به وجود بیاوریم تا ارزش مجلس را هم حفظ کرده باشیم. در بوشهر چنین چیزی نمی‌بینیم و یا اگر هم دیده شود مخاطبی ندارد و عزاداران خودشان معترض می‌شوند.

ایکنا- شاخصه‌های یک نوحه خوب چیست؟

یک نوحه اصیل، ریشه‌دار است. بزرگ‌ترین اصل آن شعر است. باید شعری انتخاب شود که محتوا داشته باشد. مداح باید توانایی بسیار زیاد و دانش مداحی بالایی داشته باشد. مهم‌تر از همه در اشعار باید به واقعیت کربلا توجه شود؛ نه بیان صحنه‌های احساسی فقط برای گریه کردن. مداحی وسیله‌ای برای بیان حقیقت است. باید به انسان بودن، آزادگی و ظلم‌پذیر نبودن در نوحه‌ها پرداخت.

ایکنا- عزاداری شهرهای دیگر مثل یزد را چطور می‌بینید؟

بسیار عالی است. از نظر شعر و سینه‌زنی همه زیبا هستند. مداح عالی با صدای تمرین کرده و تحریرهای به‌جا و مناسب می‌خواند. من کارهای آنها را چندین بار می‌بینم و از اجراهای شهر یزد لذت می‌برم. خود این اجراها جذب حداکثری ایجاد می‌کند و باعث می‌شود انواع و اقسام تفکرات و گرایش را به سمت خود جذب کند.

ایکنا- برای اینکه نسل امروز بیشتر با نوحه‌های اصیل و سنتی آشنا شوند چه کار باید کرد؟

یکی از فرصت‌های موجود، فضای مجازی است. باید با تولید محتوای مناسب و قوی در فضای مجازی حضور پیدا کرد و فرهنگ غنی گذشته و آثار درجه یک جدید را منتشر کرد تا همه با آنها آشنا بشوند. توجه به نسل جوان و نوجوان بسیار مهم است باید بتوان راه گفت‌وگوی مناسب را با این قشر از جامعه پیدا کرد تا تاثیر مناسب را بپذیرند و خوب و بد را تشخیص بدهند. باید آنها را با هر ابزار و راهکاری با فرهنگ قدیمی خودمان آشنا کنیم. به هرحال پرچم امام حسین (ع) هیچ وقت زمین نمی‌ماند و امیدوارم که بلد باشیم این پرچم را درست در دست بگیریم و منظور و مقصود آقا را درست منتقل کنیم. اگر امام حسین (ع) به کربلا رفت برای سینه‌زدن و اشک ریختن ما نبوده است به خاطر مسئله مهم‌تری بوده است که باید به آن توجه کرد.

قطعه جانی از عشق: 

 گفت‌وگو از سجاد محمدیان