صدها اوصاف برجسته اخلاقی در یک کتاب

چندی پیش انتشارات مهرک در ادامه‌ مجموعه‌ «قصه‌های شیرین ایرانی» دست به انتشار «طوطی نامه» زد که زهرا حیدری آن را بازنویسی کرده است. این اثر جایزه کتاب سال کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را هم از آن خود کرد و همین هم نشان داد از کیفیتی مطلوب برخوردار بوده و می‌تواند انتخاب خوبی باشد برای مطالعه نوجوان‌ها.

داستان‌های این اثر به دلیل فراوانی و غنای فرهنگ‌های مختلف هندی، ایرانی و عربی قابلیت تأثیرگذاری بسیاری دارد و می‌تواند با آثار دیگر روابط گسترده‌ای داشته باشد. ارتباطات فرهنگی میان ملت‌ها، می‌تواند باعث به‌وجودآمدن نزدیکی‌هایی در فرهنگ و ادب ملت‌ها شود. در این میان معرفی چنین آثاری می‌تواند نقش به‌سزایی داشته باشد. ترجمه کتاب مهمی چون «طوطی‌نامه» که با توجه به تعاریف موجود، در محدوده ادبیات داستانی است می‌تواند در به‌وجودآمدن این نزدیکی فرهنگی تأثیرگذار باشد.

قرن هفتم و هشتم از نظر انتشار و رواج نثر فارسی نسبت به دیگر دوره‌ها، مهم‌تر است زیرا ارتباط ایران در این دوره با مرکز خلافت اسلامی که مرکز ارتباط ممالک ایرانی و محور اصلی ایران و فرهنگ اسلامی و ادبی عربی بوده است، بیش از پیش قطع شده و در این گیرودار، دین اسلام در برابر حملات مغول و انقلاب‌ها و مصائبی که در کشورهای اسلامی رخ داد، مدت نسبتاً زیادی در ایران از رسمیت افتاد و با وجود این حوادث، از نفوذ علمای دینی کاسته شد و زبان عربی از رونق افتاد. در این دوره که همزمان با حمله مغول بود ایرانیان اداره امور مملکتی را به دست گرفتند و وزارت هر یک از ایالات و ولایات و شهرها را بر عهده گرفتند. در این میان بسیاری از ایرانیان به کشورهای مجاور از جمله هندوستان سفر کردند و در آن‌جا دست به تألیف و ترجمه‌های بسیاری زدند و چون زبان فارسی، زبان رسمی هندوستان بود آثار بسیاری در آن دوره خلق شد و به رواج بیشتر زبان فارسی کمک شایانی شد. «طوطی‌نامه» هم از جمله کتب معروف داستانی این دوره است. هندی‌ها به ذخیره ادبیات داستانی جهان بسیار افزودند، طوری‌که بسیاری از قصه‌هایی که در جهان منتشر شده است اصل و بنیادی هندی دارد، ازجمله کتاب‌های هندی معروف «طوطی نامه» ترجمه «سوکه سپتتی» به معنای هفتاد طوطی که در دوره‌ ساسانیان از سنسکریت به پهلوی برگردانده شد و از آن تحریرهای گوناگون صورت گرفته است.

«طوطی نامه» در ردیف کتاب‌هایی نظیر هزارویک شب، امیر ارسلان نامدار، سلیم جواهری قرار دارد که حول محور ادبیات عامیانه نوشته شده‌اند .طوطی نامه یک اثر منثور غنایی و تمثیلی است که به روش هزارویک‌شب روایت شده و شمار زیاد قصه‌‌ها در کتاب مخاطب را با انبوهی از عناصر مواجه می‌کند که طبقه‌بندی خاصی ندارند. این کتاب دارای نثری ساده و ابتدایی است و در نگارش آن از نثر ادیبانه استفاده نمی‌شود و زبان آن به گفتار محاوره عامه مردم نزدیک است.

مؤلف، هزاران نکته اخلاقی را در قالب داستان‌ها و از زبان طوطی و خجسته به بهترین شکل ممکن به تصویر می‌کشد و می‌توان گفت فضای حاکم بر داستان‌ها نشأت گرفته از یک روح والا و متعالی انسانی است. فداکاری‌ها‌، غیرت‌ها، جوانمردی‌ها و صدها اوصاف برجسته اخلاقی به عنوان اوصاف پسندیده‌ای است که شخصیت‌های داستانی «طوطی‌نامه» خود را به آن آراسته می‌سازند.

در این کتاب که شانزدهمین مجموعه‌ی قصه‌های شیرین ایرانی است، بیست‌ونه داستان  از دل داستان‌های «طوطی‌نامه» استخراج و به زبان معیارامروز بازنویسی شده است که در واقع تلاشی برای پیوند میان ادبیات داستانی امروز و حکایت‌های دیروز.

یکی از ویژگی های بارز طوطی‌ نامه وجود داستان‌های زیاد کتاب است که نشانگر بیان یک نکته اخلاقی، در دل چند داستان است تا نکته‌ای مغفول نماند. نویسنده با آوردن هر کدام از این داستان‌ها، ذهن مخاطب را برای دریافت هر چه بهتر پیام، یاری می‌کند و با این کار به تهییج و تحریک ذهن شنونده می‌پردازد. این شیوه را مولوی هم در مثنوی خود به کار برده که با آوردن حکایتی در دل حکایتی دیگر به جذابتر شدن داستان کمک می‌کند و نکته اخلاقی و پند خود را به طور مستقیم به زبان نمی‌آورد بلکه این مسئولیت را برعهده شخصیت های قصه قرار می‌دهد تا شنونده تا آخر داستان را پیگیری کند.

نویسنده طوطی نامه قصه‌ها را با مضامین متفاوتی می‌آورد به طوری که داستان امشب با شب قبل هیچ ارتباطی ندارد و در عین حال گاهی اوقات در یک شب به روایت چند داستان هم می‌پردازد اما آنچه طوطی نامه‌ حاضر را پویاتر می‌کند، موضوع بازنویسی و زبان آن است. شکی نیست که ریشه دواندن نسل جدید ما در خاک حاصلخیز ادبیات کهن می‌تواند نتایج خوبی دربر داشته باشد. یکی از راه‌های پیوند دیروز و امروز در ادبیات، بازنویسی است. این هنر نویسنده است که انتخاب درستی از این آثار داشته باشد و آن‌ها را چنان‌که مناسب کودکان و نوجوانان است دوباره بیافریند. نویسنده می‌تواند قبل از انتخاب آثار کهن فارسی برای بازنویسی، جست‌وجو کند و ببیند کدام آثار جذابیت بیشتری برای کودکان دارند، آثاری که شخصیت‌های مورد علاقه کودکان را دارا و  جذابیت و کشش مناسب را داشته باشند و کودک را وارد ماجرا‌های هیجان‌انگیز کنند یا آثاری که کمی با طنز همراه باشند و... بی‌شک در عموم متون گذشته ما می‌توان داستان‌ها و حکایت‌هایی با این ویژگی‌ها یافت اما گلچین کردن و جمع‌آوری آن‌ها از دل آثار مهم است. در چنین موقعیتی است که بازنویسی اهمیت پیدا می‌کند. بازنویسی اهمیت زیادی دارد مخصوصا در جامعه امروز که کودکان بیش از‌پیش از ادبیات کهن ما فاصله می‌گیرند و به دنبال فضا‌های مجازی و شخصیت‌ها و بازی‌های عجیب و غریب و پر از هیجان بیگانه می‌روند و روز‌به‌روز با فرهنگ و ملیت و قومیت خودشان بیگانه‌تر می‌شوند. بازنویسی‌ها می‌توانند کودکان را با فرهنگ و ادبیات کهن ما آشتی دهند، البته به شرطی که خوب و مناسب باشند. کوتاه سخن اینکه طوطی نامه با بیان ساده و دلنشینی که دارد می‌تواند حکایات و قصه‌های آموزنده و اخلاق‌محور را به نسل امروز منتقل کند.

نوشته محمود توسلیان