توجه به علوم پایه در سند دانشگاه اسلامی

به گزارش خبرنگار ایکنا، آئین افتتاحیه «سال  بین‌المللی علوم پایه برای پیشرفت پایدار» امروز سه شنبه 17 اسفندماه در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد.

احمد پاکتچی، سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در یونسکو، در این مراسم به سخنرانی پرداخت که در ادامه می‌خوانید:

 

در سال 89 در نقشه جامع علمی کشور بحث توسعه، تعمیق و آموزش علوم پایه را مشاهده می‌کنیم و در سند دانشگاه اسلامی در سال 92 نیز اشاره‌ای به این موضوع وجود دارد و در سایر اسناد بالادستی نیز بر حمایت از علوم پایه تأکید شده است. به عنوان سفیر ایران در یونسکو وظیفه خودم می‌دانم به مسیر یونسکو در زمینه علوم پایه اشاره‌ای داشته‌ باشم.

علم یکی از پنج شاخه اصلی فعالیت یونسکو است و از بدو تأسیس آن مورد توجه قرار گرفته است. یک گونه از پرداختن یونسکو به علم این است که علوم کاربردی که مستقیماً در حل معضلات بشر نقش دارد را مورد توجه قرار می‌دهد؛ به عنوان نمونه مباحثی همانند تغییرات اقلیمی نیازمند کار علمی و دانشگاهی هستند و مباحثی همانند اقیانوس‌شناسی نیز مورد توجه یونسکو است که خوشبختانه ایران نیز در این زمینه پیشرفت زیادی داشته است.

 

اما در سوی دیگر ماجرا، علوم پایه است و یونسکو هم توجه دارد که صرفاً هزینه کردن در علوم کاربردی و نادیده گرفتن علوم پایه، از پیشرفت پایدار جلوگیری می‌کند و اندام علم را نامتناسب خواهد کرد و امکان برداشتن گام‌های بلند در آینده از علوم سلب می‌شود لذا یونسکو علوم پایه را به صورت جدی مد نظر دارد. یونسکو در سه دوره به علوم پایه توجه داشته است، دوره اول توجه به علوم پایه مربوط به بدو تاسیس یونسکو است که یک حرکت آغازین محسوب می‌شود و سیاستگذاری کلان در پس آن دیده نمی‌شود. دوره دوم بیست سال پس از تأسیس یونسکو است که به دنبال نوعی از آموزش علوم پایه به کشورهای در حال توسعه است چراکه این تلقی وجود دارد که کشورهای توسعه یافته در زمینه علوم پایه پیشرفت کرده‌اند اما کشورهای در حال توسعه نیاز بیشتری به این مسئله دارند.

موج بعدی حمایت یونسکو از علوم پایه از سال 2005 به بعد است که در حاشیه سی و سومین کنفرانس عمومی یونسکو میزگرد وزیران کشورهای عضو را شاهد بودیم که متمرکز بر علوم پایه بود و وزرا به این نکته توجه کردند که علوم پایه نقش مؤثری در پرداختن به علم دارد و همان سال برنامه بین‌المللی علوم پایه در یونسکو تاسیس شد و همچنان این برنامه ادامه دارد. در این موج بحث‌هایی همانند گسترش تعاملات بین‌المللی و مخصوصاً مبادله علم بین کشورهای شمال و جنوب هدف اصلی از فعالیت در زمینه علوم پایه بود. البته در موج دوم همچنان نوعی از استغنا در میان کشورهای توسعه یافته وجود داشت که تصور می‌کردند خودشان نیازی به ترویج علوم پایه ندارند و کشورهای دیگر نیاز بیشتری دارند.

 

در موج سوم که از سال 2019 شکل گرفته دیگر آن استغنا در کشورهای توسعه یافته وجود ندارد و آنها هم فهمیده‌اند که توجه لازم به علوم پایه صورت نگرفته و باید در تقویت علوم پایه گام‌های موثرتری برداشته شود. سال 2022 به عنوان سال بین‌المللی علوم پایه نامگذاری شده است و در این موج، تمرکز بر نگاه سیستمی به علم و پرهیز از رویکردهای سودانگارانه و کوتاه‌مدت به علم و ضرورت نگاه بلند مدت به علم است. 

جالب است از حدود دهه هشتاد شمسی می‌بینیم که در جهت‌گیری‌های علمی و سیاسی کشور ما این معضل مورد توجه قرار گرفته و ما یک دهه زودتر متوجه شدیم با چنین معضلی مواجه هستیم و باید در این راستا گام برداریم. مقام معظم رهبری نیز در سال 1397 با استادان دانشگاه دیدار داشتند و نسبت به کاهش 50 درصدی داوطلبان ریاضی ابراز نگرانی کردند و فرمودند این برای آینده کشور خطرناک است. لذا عدم توجه به علوم پایه می‌‌تواند پیشرفت پایدار را با مشکل مواجه کند و لازم است در این راستا گام‌های اساسی برداشته شود. در برنامه وزیر علوم آقای دکتر زلفی‌گل نیز ورود به فناوری‌های روز دنیاً مخصوصا در حوزه علوم پایه وجود دارد. 

 

آنچه در حوزه علوم پایه در حال حاضر می‌توان به عنوان شعارهای یونسکو مطرح کرد ضرورت رویکرد سیستماتیک به علم و رشد متناسب آن است. اینکه علوم کاربردی رشد زایدالوصف داشته و علوم پایه عقب بمانند مانع پیشرفت علم می‌شود لذا یونسکو این موضوع را نیز مورد توجه قرار داده است. عمومی‌سازی دانش نیز سال‌هاست توسط یونسکو پیگیری می‌شود و موضوعی بسیار مهم است و در سطح جهانی نیز مورد توجه قرار گرفته که علم باید از دیوار دانشگاه‌ها فراتر رفته و در عرصه جامعه مورد استفاده قرار گیرد و اگر قرار باشد در کشورمان در زمینه عمومی‌سازی دانش گام‌های اساسی برداریم آموزش و پرورش نقش اساسی بر عهده دارد.

همچنین سعدالله نصیری‌قیداری، رئیس دانشگاه شهید بهشتی در این مراسم به سخنرانی پرداخت و گفت: ایران در گذشته در خط مقدم تولید علم جهانی حرکت کرده و امروز هم این حرکت مقدور است لذا باید به مسائلی همانند جایزه نوبل نیز فکر کنیم. در همین راستا ترویج علم در مناطق محروم را در برنامه قرار خواهیم داد. از سوی دیگر قرار شده چهارده دانشگاه کشور سال علوم پایه را در دستور کار خود قرار دهند. می‌خواهیم به شورای عالی انقلاب فرهنگی پپشنهاد کنیم روز سیزدهم شهریور به عنوان روز تولد ابوریحان تبدیل به روز علوم پایه شود.

رئیس دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: هشتاد نفر پسادکتری باید در سال بین‌المللی علوم پایه به دانشگاه‌ها داده شود و هر سال ادامه پیدا کرده و هزینه آن نیز به دانشگاه‌ها پرداخت شود. وزیر علوم بر سامانه پیشنهادها در حوزه‌های مختلف تحصیلی تأکید دارند و ما هم تأکید داریم در عرصه علوم پایه چنین اقداماتی صورت گیرد. 

 

وی تأکید کرد: لازم است فرهنگستان‌ها در این سال وارد عرصه شوند و صندوق نوآوری و شکوفایی نیز از علوم پایه حمایت بیشتری داشته باشد. مقام معظم رهبری فرمودند علوم پایه را درک کنید چون موتور محرکه آینده است. این موضوعی است که باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد. لازم است رتبه‌های برتر کنکور در علوم پایه را بورسیه کنیم چراکه وقتی یک نفر که ریاضی می‌خواند از آینده شغلی خود مطمئن باشد حتماً این رشته را ادامه می‌دهد اما بعضاً با فشار خانواده رشته خود را عوض می‌کند. بنابراین اینکه جوانان باهوش ما در علوم پایه باشند حتماً در توسعه علمی کشور مؤثر خواهد بود.