آیت‌الله تسخیری؛ رهرو مکتب شهید صدر

به گزارش ایکنا؛ امروز 28 مرداد دومین سالگرد درگذشت آیت‌الله محمدعلی تسخیری، از منادیان بزرگ وحدت در جهان اسلام است؛ اندیشمندی یگانه که بیشتر عمرش را در راه تقریب مذاهب اسلامی صرف کرد و آثار و تألیفاتی از خود به یادگار گذاشت که چراغ راه جویندگان حقیقت و معرفت اسلامی است.

به گفته صاحب‌نظران، او حکیم و بزرگ‌مردی بود که در همه آفاقِ علوم اسلامی می‌درخشید. رویکرد کلان، عالمانه و تخصص‌گرایانه‌ای به مسائلی از جمله حقوق بشر، حقوق اقلیت‌ها، حقوق شهروندی، حقوق زن و خانواده و حقوق کودک و نیز موضوعات مختلف فقهی و اقتصاد اسلامی داشت.

آیت‌الله تسخیری، شاگرد شهید آیت‌الله محمدباقر صدر، مرجع و اندیشمند فقید شیعه در عراق بود، او ارادت خاصی به استادش داشت و در محافل داخلی و بین‌المللی و در کتب و تألیفاتش، یاد استادش را به خوبی زنده نگه داشته و از اخلاق و علم آیت‌الله صدر، مطالبی را نقل می‌کرد.

پژوهشگاه تخصصی شهید صدر در زمان حیات آیت‌الله تسخیری گفت‌و‌گویی اختصاصی به زبان عربی با ایشان انجام داد که در آن ویژگی‌های شهید صدر از زبان شاگردش بازگو شده است، اکنون به مناسبت دومین سالگرد بزرگ‌مرد وحدت، ترجمه بخش‌هایی از این گفت‌وگو تقدیم می‌شود:

ـ ابتدا بفرمایید اولین آشنایی شما با شهید صدر چگونه اتفاق افتاد؟

در اوایل دهه 60 میلادی بود که من ایشان را شناختم و قبل از آن تنها بازتاب افکار مرحوم صدر را در میان قشر فرهنگی نجف می‌شنیدم، خیلی دوست داشتم ایشان را از نزدیک ببینم؛ این مسئله محقق نشد مگر زمانی که در اوایل دهه 60 میلادی به مطالعه کتب ایشان روی آوردم و این شانس را داشتم که در کلاس‌های درس استاد شرکت کنم. شاید بتوان گفت مهم‌ترین مطالب علمی که امروز از آن بهره‌مند می‌شوم، دروس مرحوم شهید صدر است، هر چند که با توجه به گستره افق افکار و اندیشه‌های آن مرحوم، نمی‌توانیم به طور کامل از آن سیراب شویم.

مسئله‌ای که اینجا می‌خواهم بگویم این است که اساتید نجف یا هر استادی دو نوع رابطه با شاگردش برقرار می‌کند؛ رابطه اول این که شاگرد از نظر علمی به استادش علاقه دارد؛ اما رابطه میان آن دو، رابطه پدر و فرزندی نیست؛ اما در نوع دوم، شاگرد با استادش تنها رابطه علمی ندارد، بلکه یک ارتباط اخلاقی، عاطفی و معنوی در میان آن‌ها حاکم می‌شود و استاد جایگاه خاصی در دل شاگرد پیدا می‌کند که نمونه آن‌ها شاگردان مرحوم شیخ محمدحسین اصفهانی و امام خمینی(ره) بودند، شهید صدر هم این گونه بود و این را حس می‌کرد که شاگردانش از نظر عاطفی تعلق خاطر شدیدی به او دارند، اما در عین حال به آن‌ها توصیه می‌کرد که از ذوب‌شدن کامل در استاد بپرهیزند و ذوب در شخصیت استادشان، آگاهانه باشد؛ یعنی در عین علاقه به استاد و ذوب‌شدن در شخصیت او، روحیه نقادانه خود را حفظ کنند و مراقب و ناظر مسیر علمی استادش باشد و اگر چنانچه اشتباهی از او سر زد، آن را نقد کند.

ـ آیا به نظر شما ایشان توصیه‌هایی به گروه‌های اسلامی در خارج داشت؟ آیا این توصیه‌ها را به یاد دارید؟

بله ایشان توصیه‌هایی داشت و با گروه‌های اسلامی در ارتباط بود و به مطالعه اندیشه‌های جنبش‌های اسلامی دعوت می‌کرد و خودش نیز با دقت این اندیشه‌ها را بررسی و نظرش را بیان می‌کرد.

ـ ممکن است ویژگی‌های شخصیتی شهید صدر را برای ما بازگو بفرمایید؟

نکته اول مربوط به نظریه‌پرداز بودن شهید صدر است، او مرد نظریه‌پردازی بود؛ مثلا زمانی که در امامت حضرت مهدی(عج) بحث می‌کرد؛ به مسئله سن آن حضرت رسید که زمانی که امامت به او داده شد، پنج سال داشت، مرحوم صدر این مسئله را تحلیل کرد و به این نتیجه رسید که امام حسن عسکری(ع)، امام هادی(ع) و امام جواد(ع) نیز جوان بودند و این امر، بیانگر اتصال اهل بیت(ع) به علم و منبع الهی بود و اینکه امام، عالم‌ترین و پاک‌ترین مردم است.

او همچنین بر اصالت فکر اسلامی بدون اختلاط با هر اندیشه دیگری تأکید داشت، زیرا معتقد بود که اسلام عین حقیقت روشن و زلالی است که اصالت دارد و به شرق و غرب و اینجا و آنجا تعلقی ندارد و منشأ این اصالت، نص(متون) اسلامی و گفتار رسول گرامی اسلام(ص) است.

شهید صدر همچنین تفکراتی عمیق داشت و در بحث‌های فقهی او این عمق تفکر دیده می‌شد، او نظریه‌ای را مطرح می‌کرد، بعد با تمام قدرت از آن دفاع و آن را تأیید می‌کرد و در نهایت تمام آن‌چه را که از پایه و اساس منحرف بود، نفی می‌کرد.

از دیگر ویژگی‌های این شخصیت بزرگ، داشتن روحیه والای معنوی و اخلاقی بود، من ندیده بودم که ایشان حتی با شخصی از برادران ما که مخالف حکمی اسلامی بود، بداخلاقی کند که نشانه روحیه والا و اهل بیتی او بود.

مسئله دیگر، روحیه اجتماعی ایشان بود؛ یعنی خیلی خوب با جامعه و مردمانش رفتار و با دردهای جامعه، زندگی می‌کرد، همه آنچه را که جامعه اسلامی از آن رنج می‌برد، احساس می‌کرد و برای حل آن با تمام وجود تفکر کرده و دنبال راه حل بود.

او تقریبا در همه چیز دست به قلم بود، در اقتصاد، روانشناسی، تربیت و آموزش، فقه، اصول فقه، مسائل اعتقادی، برنامه‌ریزی در مسائل مربوط به حوزه، تاریخ و... او در تمام نوشته‌هایش نوآور و مبدع بود، ویژگی‌ای که در کمتر شخصی می‌توان یافت، شخصیتی دایرة المعارف‌گونه داشت، عمق نظر، نظریه‌پردازی، اصالت فکر و اخلاق‌مداری از مهم‌ترین ویژگی‌های مرحوم شهید صدر بود.

ـ خاطره‌ای از ایشان دارید؟

شهید صدر در همه حال مؤدب بود و با احترام رفتار می‌کرد، با استاد و شاگرد و برادران ایمانی خود، رفتاری مؤدبانه داشت، او در اوج مرجعیت، زمانی که یکی از استادانش را می‌دید، در مقابل همه، دستانش را می‌بوسید تا جایگاه مهم و احترام‌آمیز استاد را نشان دهد.

ـ شهید محمدباقر صدر چقدر در جهان شناخته شده است؟

بسیاری از نویسندگان بزرگ اسلامی این شهید بزرگ را تکریم می‌کردند و جایگاه شایسته‌ای در اندیشه اسلامی برای ایشان قائل بودند، محمد المبارک(از نویسندگان عرب) در کتابش درباره اسلام و اقتصاد، نسبت به افکار مرحوم صدر نه تنها در یک موضوع؛ بلکه در موضوعات متعدد، ابراز شگفتی و علاقه و از او یاد می‌کند. آثار و کتب «اکرم زعیتر»، «زکی نجیب محمود» و دیگر نویسندگان عرب نیز همگی گویای جایگاه شهید صدر در میان نویسندگان مسلمان است.

افکار شهید صدر در کتبی که پس از وی نوشته شد، وارد شده، فرقی نمی‌کند که نویسنده شیعه یا سنی باشد، مثلا در تألیفات «محمد شوقی الفنجری» (استاد اقتصاد دانشگاه قاهره) یا افکار آیت‌الله رفسنجانی، نفوذ اندیشه‌های شهید دیده می‌شود، یا در هر کتاب اقتصادی اسلامی که پس از کتاب «اقتصادنا»ی محمدباقر صدر نوشته شد، تأثیر اندیشه‌های شهید صدر، نمایان است.

اندیشه شهید صدر هر جا که مطرح می‌شد، مقبولیت همگانی داشت، یادم می‌آید زمانی که اندیشه شهید صدر را در کنفرانس‌هایی در الجزایر، مالزی و سریلانکا مطرح کردم، همه آن را به خوبی پذیرفتند و برایش احترام خاصی قائل بودند و به شکوه و عظمت آنچه نوشته بود، اذعان می‌کردند.

با وجود ترس وهابیت از نام امام صادق و امام باقر(علیهما اسلام)، کتاب «اقتصادنا» در مکه تدریس می‌شد و آن‌ها حتی مجبور بودند در دیگر مناطق عربستان نیز این کتاب را تدریس کنند.

کتاب «اقتصادنا» و «فلسفتنا» امروز در بسیاری از محافل علمی، محور تدریس قرار گرفته و پایه و اساس نظریات اقتصادی تطبیقی و علمی در زمینه‌های بانکی یا غیر بانکی است، اهتمام ویژه دانشگاه‌ها و محافل علمی به کتاب‌های شهید محمدباقر صدر، نشان‌دهنده تأثیرپذیری از اندیشه‌های وی و جهانی‌شدن نام این استاد و اندیشمند بزرگ اسلامی است.

من معتقدم که با این وجود، جهان اسلام هنوز این شهید و عظمتش را درک نکرده و موانعی که استعمار و دشمنان این اندیشه اصیل در غرب و شرق ایجاد کرده‌اند، دلیل این مسئله بوده و تعصب فرقه‌ای نیز در این میان مؤثر است و این برای انسان هرگز خوشایند نیست.

اما با تمام این مسائل، شهید صدر، جایگاه جهانی خود را یافته و در کنفرانس الجزایر، اساتید زیادی را دیدم که می‌گفتند، ما شاگردان افکار و اندیشه‌های شهید صدر هستیم.

ترجمه از زهرا نوکانی