فقه شرایط‌‎ساز لازم است نه تابع شرایط

به گزارش ایکنا، آیت‌الله سیدمهدی میرباقری؛ استاد حوزه علمیه، شامگاه دوم مهرماه در نشست علمی«بایسته‌های تکامل فقاهت» که از سوی انجمن فقه و حقوق اسلامی حوزه علمیه برگزار شد با بیان اینکه فقه با تفقه تفاوت وجود دارد، گفت: تفقه که روش اجتهاد است و متفاوت از فقه باید متحول شده و به نقطه کمال خودش نزدیک شود؛ فقه امروز با تمام عرصه‌های تمدن جدید سر و کار دارد.

 

وی افزود: گاهی با بانک و پول و نظام اقتصادی و تربیتی و فرهنگی مواجهیم و گاهی با کلیت یک تمدن و برخوردی که دین در مواجهه با آن دارد و پاسخ دین قاعدتا یکسان نیست و بعید است روش  برخورد هم یکسان باشد.

 

میرباقری با بیان اینکه الان در فقه معاصر روشی برای مواجهه با مسائل مستحدثه داریم که آقایان اعمال می‌کنند، اضافه کرد: عمدتا مواجهه کنونی در سطح فقه فردی مکلفان است امام کسی چون شهید صدر سطح دیگری از تفقه را در نظریات خود مطرح کرده است که نوعی تفقه ارتقاء یافته فراتر از باقی مانده در سطح عرف است.

 

رئیس فرهنگستان علوم اسلامی با بیان اینکه گاهی ما در فقه یک موضوع را به صورت مستقل بررسی می‌کنیم و برای آن حکم می‌کنیم ولی گاهی آن را در ذیل نظام موضوعات ملاحظه می‌کنیم، تصریح کرد: مثلا مجموع  روابط اجتماعی باید چگونه باشد تا بعد از آن ببینیم حمل و نقل و معماری و ... آن چگونه باید باشد. مثلا یک موقع حکم استفاده از لوازم آرایش را مورد بررسی قرار می‌دهیم ولی گاهی بحث بر سر تخصیص امکانات کشور است و در اینجا قصد داریم بدانیم که چقدر تخصیص ارز و امکانات باید به این لوازم بدهیم و یا در بحث تخصیص ارز به اتومبیل و یا بهینه‌ کردن صنعت اتومبیل.

 

استاد درس خارج حوزه علمیه بیان کرد: آیا پاسخگویی به این دو نوع موضوعات، یکسان است؟ مثال دیگر اینکه گاهی ما با یک نظام سرمایه‌داری روبرو هستیم ولی گاهی با یک تمدن که نظام سرمایه‌داری دارد. الان در غرب نظام تمدنی و سرمایه‌داری آن مادی است و مبتنی بر عقلانیت سکولار رشد کرده است و ساختار و محصولات و نظام اجتماعی را مبتنی بر این مسئله شکل داده است و ما باید در برابر آن انقلاب دینی می‌کردیم.

وی افزود: از منظر امام(ره) ما باید در برابر چنین تمدن و نظامی، انقلاب دینی می‌کردیم که در یک فرایند چند مرحله‌ای به یک تمدن اسلامی منجر شود یعنی مواجهه ما با تمدن غربی باید از سنخ تمدنی باشد نه اینکه بگوییم یک تمدنی درست شده است و ما موضوعات آن تمدن را مورد استفاده قرار می‌دهیم.

 

عضو مجلس خبرگان رهبری با بیان اینکه خرد کردن یک تمدن به موضوعات مختلف آن مواجه ناقص با یک تمدن است، اظهار کرد: درست آن است که کل یک تمدن را که لایه‌های عمیق دارد مورد مطالعه قرار هیم در این صورت باید دستگاه فقاهتی درست کنیم که پاسخگوی نیازها و سؤالات ما باشد. فقهی که انقلاب اسلامی را قاعده‌مند می‌کند و اینکه چگونه می‌توان انقلابی مبتنی بر قواعد اجتماعی درست کرد.

 

عضو جلس خبرگان رهبری، افزود: ما معتقدیم فراتر از پاسخ به مسائل مستحدثه، دین عهده‌دار رهبری رشد اختیارات و زندگی بشر است؛ در این صورت ما باید شرایط‌ساز باشیم و در برابر حوادث و پدیده‌های جدید، پدیده مبتنی بر فرهنگ خودمان را تولید کنیم. به تعبیر حضرت امام(ره) نبض زمان در دست ما باشد و راهبردهای حاکم بر جهان را ما تولید کنیم و به تعبیر دیگر فقه حادثه‌ساز. فقهی که رهبری حیات اجتماعی را به دست بگیرد و بتواند تکامل اجتماعی را مقنن کند.

 

میرباقری بیان کرد: این نوع نگاه به فقه با فقهی که تحولات اجتماعی در جای دیگر رقم می‌خورد تفاوت دارد؛ به تعبیر دیگر فقه پاسخگویی به موضوعات در شرایط و فقه شرایط‌ساز؛ آیا شرایط‌سازی از عهده فقه خارج است و شرایط را باید دیگران درست کنند و ما با آن مواجه شویم مثلا پول تبدیل به رمزارز و مشابهات آن شود و بعد ما سراغ بعد فقهی آن برویم؟

 

استاد حوزه علمیه با تاکید بر اینکه کار دین شرایط‌سازی است نه اینکه صرفا وظیفه ما را در شرایط بیان کنند، تصریح کرد: اگر توجه داشته باشیم که تمدن رقیب ما بیکار ننشسته است بلکه حوادث جدیدی را در مواجهه با رقبای خود ایجاد می‌کند و هر روز یک مسئله جدید در عرصه فرهنگ و سیاست و اقتصاد و ... برای ما درست می‌کند؛ یک روز نظام مالی و پولی و یک روز تهاجم فرهنگی و ... و حتی با این مسائل اعتقادات و افکار بشر را مدیریت می‌کند و حکم برای تحولات اجتماعی می‌دهد و آن را در سراسر جهان تسری می‌دهد مانند آنچه در سند 2030 مطرح و اجرا شد.

میرباقری اظهار کرد: آیا ما باید دائما بنشینیم که آن‌ها حکم بدهند و ما با آن برخورد کنیم یا اینکه دین می‌تواند رهبری حوادث را در دست بگیرد؟ اگر می‌تواند آیا  با روش قدیم خواهیم توانست؟ منابع فقاهت و اصل فقاهت که تعبد به وحی است قابل تحول نیست ولی قواعدی که ما می‌خواهیم ادله را با آن بفهمیم و نسبت‌سنجی کنیم قابل توسعه است. ما از وظیفه انسان شرایط‌ساز باید بحث کنیم نه از انسان در شرایط. یک وقتی از یکی از دفاتر مراجع بزرگوار سؤال شد که در آپارتمان‌های جدید صدای بانوان در خانه به راحتی به خانه همسایه منتقل می‌شود حکم آن چیست و آن مرجع بزرگوار فرموده بودند که زنان مؤمنه باید ملاحظه بیشتری داشته باشند گرچه بهتر است آپارتمان‌ها اینطور ساخته نشود.

 

استاد درس خارج حوزه گفت: این نحوه برخورد یعنی سؤال از شرایط‌سازی ولی پاسخ درباره انسان در شرایط است در حالی که باید شرایطی درست نشود که رعایت تقوا سخت باشد؛ معلوم است انسان متقی باید مراقب صدای خود باشد ولی این نوع فقه، شرایط‌ساز نیست.

 

عضو خبرگان رهبری ادامه داد: شهرها به نحوی ساخته می‌شوند و بعد می‌گوییم انسان‌ها چگونه باید در آن زندگی کنند در حالی که ما باید طوری شهر بسازیم که افراد به راحتی بتوانند تقوا را رعایت کنند. الان شهرها مدرن شده است و هیچ ملاکی هم برای رعایت تقوا در آن لحاظ نمی‌شود و بعد هم در بحث پوشش به مشکل برمی‌خوریم.