Safi təfsiri Məsumların (ə) rəvayətlərinə əsasən yazılan təfsirdir
Molla Möhsin Feyz Kaşaninin müəllifi olduğu “Əs-Safi” təfsiri daha çox şiə və sünni mənbələrindən istifadə etməklə rəvayət təfsiri üsulundan istifadə edən, qısa və əhatəliliyi ilə müxtəlif dövrlərdə diqqət çəkən bir təfsirdir. Mərhum Feyz Kaşani bu əsərində müxtəlif fikirlərin zəngin şərhini təqdim etməyə çalışmış və buna görə də onun üçün “Əs-Safi” adını seçmişdir.
Feyz Kaşaninin həyatı
Molla Möhsin Feyz Kaşani (miladi 1598-1680, hicri 1007-1090) hicri 11-ci və 17-ci əsrlərin elm, mərifət və irfan dairələrindən biri olub, müxtəlif sahələrdə iki yüzdən çox əsər yadigar qoyub getmişdir. Müəllif Kaşanda doğulub vəfat edib. Atasının Kaşanda böyük bir kitabxanası var idi. O, uşaqları ilə birlikdə öz dövrünün elmlərində fikir sahibi idilər.
Molla Möhsin hazırlıqları keçdikdən sonra Şiraza getdi və dövrünün iki böyük müəllimi Seyyid Məcid Sadiqi Bəhrani və Molla Sədranın hüzurundan faydalandı. O, xüsusilə Molla Sədraya yaxın olub və sonra onun qızı ilə evlənib. onun göstərişi ilə özünə “Feyz” nu seçib. O, həm də Xəlil Qəzvini və Məhəmməd Saleh Mazandaraninin hüzurundan elm əldə etmişdir. Hikmətdə ustad üslubuna əməl etmiş və irfanda Muhyiddin Ərəbinin düşüncələrinə çox meyl etmişdir. Bu düşüncə tərzinə görə bəzi səthi mütəfəkkirlərin danlağı ilə üzləşdi.
Safi təfsirini yazmağa səbəb olan amil
Safi Təfsir ərəb dilində olan ən məşhur şiə təfsirlərindən biridir. Feyz Kaşani Quranın bütün ayələrini təfsir etmiş və onların təfsir rəvayətlərini orada qeyd etmişdir. Bu təfsir müəllifin öz fikirlərini ifadə etdiyi dəyərli bir girişə malikdir. Onun təhlil edilməsi və araşdırılması Feyz Kaşaninin yanaşmasını, əsaslarını və təfsir üsullarını ortaya çıxara bilər.
Feyz Kaşani “Safi” təfsirinin yazılmasının səbəbini bəzi din qardaşlarının məsum imamların (ə) bəyan və rəvayətlərinə əsaslanan Quran təfsirini yazmaq istəməsi hesab edir. Həmçinin bildirir ki, Quranın ayələrinin başa düşülməsi və təfsiri yalnız Peyğəmbər (s) və onun Əhli-Beytinin (ə) vasitəsilə mümkündür. Bu baxımdan onların tərəfində olmayan heç bir şey etibarlı deyildir. Məhz buna görə də Peyğəmbər və Əhli-beytə (ə) istinad etmədən əldə olunan Quranın ümumi ayələrinin təfərrüatlı təfsiri bir növ rəyə əsaslanan təfsir sayılır. Buna görə də Feyz Kaşani həzrət Peyğəmbərdən (s) bir hədis gətirir və deyir ki, hər kəs Quranı öz rəyi ilə təfsir etsə, səhv edib.
Bu müəllifin Quranın təfsirində istifadə etdiyi ümumi üsula görə, o, əvvəlcə surələrin Məkkədə, yoxsa Mədinədə nazil olduğunu, ayələrinin sayını bildirərək başlayır. Sonra ayələri təfsir etmək üçün möhkəm ayələrə, ondan sonra səhih şiə kitablarının rəvayətlərinə, daha sonra Məsumların (ə) rəvayətlərini nəql etmək üçün sünnilərin mənbələrinə nəzər salır. Bundan əlavə, ayənin nazil olma səbəbi, lüğət, qiraət və ayələrin ədəbi hissələrini də bəyan edir. Sonda surənin fəziləti və onu qiraət etməyin savabı barədə rəvayətlər nəql edir. Hədislərin qaynağını qeyd edir, amma onu sənədsiz nəql edir. Bəzi hallarda rəvayətin mənbəyini qeyd etməmişdir. Bəzi hallarda o, sözügedən hissəni gətirməklə kifayətlənmiş və rəvayətin qalan hissəsini nəql etməmişdir. Bəzən də rəvayətləri təhlil edir və əsaslandırır.
Safi təfsirinin mənbələri
Feyz Kaşani təfsirində İmam Həsən Əsgəriyə (ə) aid edilən təfsirdən və Beyzavinin təfsirindən çoxlu istifadə etmişdir. O, on ikinci müqəddimədə deyir: “Bəqərə” surəsində bizim təfsirlərimizin çoxu İmam Həsən Əsgəriyə (ə) nisbət verilən təfsirdəndir; Bu səbəbdən təfsirin adını çəkmədən onun hədislərini nəql edir; Bəzən təfsirin ibarələrini dəqiq gətirir, bəzən bir neçəsini buraxıb qalanını gətirir, bəzən də mənasını nəql edir. Hədisləri nəql edərkən o, çoxlu təfsir və qeyri-təfsir mənbələrindən istifadə etmişdir. Bunların da əksəriyyəti Quminin təfsiri, Əyyaşinin təfsiri, Kafinin Təfsiri və Məcməul-Bəyan təfsiridir.
