Təəssübkeşlik və inad insanı pisliklərə doğru sürükləyir
İlahi peyğəmbərlərin dəvətinə qarşı zühur edən və onların işini çətinləşdirən çirkin davranışlardan biri də təəssübkeşlik və inadkarlıqdır. Təəssübkeşlik “bir şeyə irrasional bağlılıq” deməkdir ki, insan onun üçün haqqı və həqiqəti qurban verir. İnadkarlıq, məntiq və ağıla zidd bir şəkildə bir şeydə israr etmək deməkdir.
Təəssübkeş qövmlərdən birinin vəziyyəti Qurani-Kərimdə belə təsvir edilmişdir:
وَإِنِّي كُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصَابِعَهُمْ فِي آذَانِهِمْ وَاسْتَغْشَوْا ثِيَابَهُمْ وَأَصَرُّوا وَاسْتَكْبَرُوا اسْتِكْبَارًا
“Sənin onları bağışlamağın üçün mən nə zaman onları (imana) dəvət etdimsə, onlar (dəvətimi eşitməsinlər deyə) barmaqlarını qulaqlarına tıxadılar, (məni görməsinlər deyə) libaslarına büründülər, (küfrlərində) israr edib durdular və təkəbbür göstərdilər” (Nuh, 7). Bu ayədə onların təəssübkeşliklərinin o qədər şiddətli olduğundan, hətta həqiqəti eşitməyə belə hazır olmadıqlarından bəhs edilir! Onlar həmişə həqiqətdən qaçıblar.
Ağıl və məntiq insanların istiqamətini müəyyən edən amillərdəndir. Ağıl bir sıra məntiqi qaydalara əməl edir və müdrik insan təbiətin axınına uyğun olan hər şeyə çatır. Amma məntiqi qaydalara əməl etməyən, təbiətin yoluna zidd hərəkət etmək istəyən nəinki uğur qazanmayacaq, əksinə, əlində olan hər şeyi itirəcək. Təəssübkeşlik və inadkarlıq ifadə edilən eyni irrasional qaydalardır. İnsan məntiqə əməl etməyəndə küləyə söykənib öz ixtiyarını küləyə həvalə etmək kimidir və külək onu istədiyi yerə aparır.
Təəssübkeş şəxsin davranışına hakim olan heç bir məntiq yoxdur. Onunla heç bir dildə danışa bilməzsən və onun nöqteyi-nəzərindən heç bir dəlil məqbul deyil. O, ətrafındakı hadisələri olduğu kimi deyil, istədiyi kimi görür. O, bu nöqteyi-nəzərdən və bu davranışda o qədər israr edir ki, sanki başında heç bir ağıl yoxdur. Sanki heç bir ixtiyarı yoxdur və işlərinə nəzarət onun əlində deyil. Əmirəl-möminin İmam Əli (ə) daha gözəl bir kəlmə ilə buyurur: İnadkarlıqdan daha üsyankar bir vasitə yoxdur.
Allah-taala Quranda ağılları sözün həqiqi mənasında öz əllərində olmayan, təəssüb və inadkarlıq ipi ilə quyuya girən bu xalqlardan bəzi nümunələri qeyd edir:
1_ Keçmişdəkilərdən qeydsiz-şərtsiz təqlid etmək: “(Ya Rəsulum!) Biz səndən əvvəl hər hansı bir məmləkətə (Allahın əzabı ilə) qorxudan bir peyğəmbər göndərdiksə, onun naz-nemət içində yaşayan böyükləri (varlıları) sadəcə olaraq: “Biz atalarımızı bir din üzərində gördük və biz də (təqlidlə) onların ardınca getməkdəyik!” -dedilər" (Zuxruf, 23).
2_ Təəssüb irqçiliyin amillərindəndir: “Əgər onu ərəb olmayanlardan (ərəbcə bilməyənlərdən) birinə (bəzisinə) nazil etsəydik; Və o, (Quranı) onlara (Məkkə müşriklərinə və kafirlərə) oxusaydı, (bu adam ərəb dilini yaxşı bilmir, qeyri-ərəbə tabe olmaq, onun ardınca getmək bizə ayıbdır deyə) ona iman gətirməzdilər” (Şüəra, 198-199).
