Təvəkkülün fəlsəfəsi nədir?
Cavab olaraq demək lazımdır ki, insan bir şeyə ehtiyac duyduqda o kontekstdə öz fitri və instinktiv istəyini təmin etməyə çalışır, lakin həyatın ilk günlərindən bütün ehtiyaclarını təkbaşına ödəyə bilməyəcəyini anlayır və istəkləri artdıqca bu mənanı daha yaxşı anlayır. İnsanların öz ehtiyaclarını ödəməkdə davranışları digərlərindən fərqlənir və bu fərq onların ontologiyasındakı fərqliliklərdən irəli gəlir.
Əgər kimsə Allahın və fövqəltəbii olanların varlığına inanmırsa və ya bu mənadan xəbərsizdirsə, ehtiyaclarını ödəmək üçün başqalarını işə götürmək üçün öz qabiliyyətlərindən istifadə etməyə çalışacaq. Belə bir səyin zirvəsi güc və ya silahdan istifadə etməklə başqalarını qul kimi işləməyə məcbur etmək nöqtəsinə çata bilər; Ancaq fövqəltəbii qüvvələrə hansısa şəkildə inananlar, inancları tamamilə yanlış olsa da, müxtəlif yollarla onlardan kömək istəməyə çalışırlar. Hər cür bütpərəstlik və şirk buradan yaranmışdır. Məsələn, bəziləri ehtiyaclarını ödəmək üçün yardım almaq üçün cinlərlə ünsiyyət qurmağa çalışırlar. Qurani-Kərimdə buyurulur: “İnsanlardan bəzi şəxslər, cinlərdən bəzilərinə sığınırdılar (ki, hər hansı bir şəri özlərindən dəf etsinlər, yaxud da kahinlik yolu ilə bəzi xəbərləri öyrənsinlər). Bununla da onlar (cinlər) bunların (insanların) günahını, tüğyanını və zillətini (yaxud da bunlar onların tüğyan və üsyanını) artırırdılar” (Cin, 6).
Peyğəmbərlər bəşəriyyəti Uca Allaha tərəf yönəltmək və Uca Allahın bəşəriyyətə hamıdan daha yaxşı kömək edə biləcəyi hökmünü sübut etmək üçün gəlmişlər. Onlar Allahla əlaqə qurmağın yolunu göstərməklə insanları bütlərə və ya cinlərə sığınmaq əvəzinə Allaha təvəkkül etməyə təşviq edirdilər. Uca Allaha iman prinsipi tələb edir ki, insan öz həyatında Allahın təsirinə inansın, yəni yaradılış prinsipinə inandıqdan sonra İlahi rübubiyyətə də inansın.
Əslində, Allahın kainata necə təsir etdiyinə dair düzgün təsəvvürə sahib olmaq təvəkkülün əsas şərtlərindən biridir. Uca Allahın bütün əmrlərdən üstün olan ilahi nizam vasitəsilə yaratdığı heç bir şeyə tabe deyildir və başqa heç bir səbəb ona qalib gələ bilməz: “Məgər onlar yer üzündə gəzib dolanıb, özlərindən öncəkilərin aqibətinin necə olduğunu görmürlərmi? Halbuki onlar bunlardan daha qüvvətli idilər; Göylərdə və yerdə Allahı aciz qoya biləcək heç bir qüvvə yoxdur. O, hər şeyə qadirdir” (Fatir, 44). Deməli, əgər təbii aləmin səbəb sistemlərindən başqa sistemlər olduğuna inansaq, təvəkkülə nail olmaq üçün can atmış olarıq. İnsanın bu sahəyə olan inamı nə qədər artarsa, onun təvəkkülü də bir o qədər yüksək olar.
