بانکداری ربوی، سمّ مهلکی برای جهاد اقتصادی است

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عابدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بحث درباره جهاد اقتصادی، تأثیر این جهاد بر بانکداری اسلامی و موانع تحقق آن پرداخت و گفت: اسلام، خواهان توسعه صرف نیست، بلکه توسعه را برای اهدف بالاتر و برای تکامل بشر در بعد مادی و معنوی می‌خواهد. بنابراین نمی‌توان برای رسیدن به توسعه از ابزارهایی استفاده کرد که غیردینی باشند یا با اهداف غیردینی طراحی شده باشند.

بانکداری ربوی؛ سمّ مهلک جهاد اقتصادی

وی درباره تاثیر جهاد اقتصادی بر بانکداری اسلامی و غیرربوی گفت: یقیناً بانکداری ربوی نمی‌تواند جایگاهی در اقتصاد اسلامی داشته باشد؛ به ویژه اگر قرار باشد حرکت جهادی صورت بگیرد، حتماً بانکداری که در آن ربا جریان داشته باشد، مخل، آسیب‌رسان و سمّ مهلکی برای جهاد اقتصادی است. این مورد انگیزه جهاد اقتصادی را در فعالان اقتصادی از بین می‌برد و همه چیز را فدای بهره و سود خواهد کرد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، درباره راه‌های عملیاتی کردن جهاد اقتصادی گفت: اولین قدم برای عملیاتی شدن جهاد اقتصادی، توجه به مبانی اسلامی آن است. اگر مبانی ما اسلامی باشد، ما را به هدف اسلامی می‌رساند و اگر سرمایه‌داری باشد ما را به نظام سرمایه‌داری خواهد رساند. نمی‌شود با مبانی سرمایه‌داری، اقتصاد اسلامی را پیاده کرد.

باید مبانی نظام اقتصادی را متحول کرد

نویسنده کتاب «جهاد اقتصادی از منظر قرآن کریم» خاطرنشان کرد: بنابراین، نقشه راهی که طراحی می‌شود، در بخش مبانی است. مبانی اقتصادی که در چند دهه گذشته در دانشگاه‌ها مطرح شده است، کاملاً مبتنی بر نظام  سرمایه‌داری غربی است. این مبانی باید متحول شود و با اندیشه‌های اسلامی تطبیق داده شود.

 عابدی ادامه داد: مشکلی که در کتاب‌های اقتصادی وجود دارد و به علاج نیاز دارد، این است که بایدهایی که در اقتصاد کشور ما مطرح می‌شود، مبتنی بر هست‌ و نیست‌هایی است که  غربی هستند و نمی‌توانند منطبق با نظام اسلامی باشند. نقشه راه اصلی، تعیین مبانی دقیق اسلامی برای اقتصاد اسلامی است. اگر بتوانیم مبانی اقتصاد اسلامی را درست کنیم، جهاد اقتصادی به معنای حرکت صحیح و قربتاً الی الله خواهد بود و این هدف قابل دستابی است.

جهاد موضوعی عام است

وی درباره جایگاه جهاد اقتصادی در آیات و روایات گفت: در این زمینه باید به تفسیر قرآن بازگردیم، مشکلات اصلی پیامبراسلام(ص) مشکلات سیاسی و نظامی بوده است. به همین دلیل جهادی که ما در قرآن می‌بینیم، بیشتر جهاد نظامی است و براین اساس، هنگامی که جهاد اقتصادی، سیاسی، علمی، سازندگی، فرهنگی و.. مطرح می‌شود، مقداری غریب به نظر می‌رسد؛ در حالی که جهاد یک موضوع عام است، ولی در قرآن در زمان عصر نزول، آن چیزی که پیامبر(ص) با آن مواجه بوده است، جهاد نظامی بوده است و ظاهر اکثر آیات قرآن، جهاد نظامی را به ما نشان می‌دهد.

وی افزود: بنده در کتابی در همین زمینه نشان دادم که اساس و ریشه جهادهای دیگر هم در قرآن وجود دارد و جهاد اقتصادی یکی از آنهاست. درباره دشمنی‌هایی که توسط مشرکان و کفار علیه پیامبراسلام(ص) و حتی حضرت موسی(ع) می‌شده است، نمونه‌هایی در قرآن وجود دارد که نشان می‌دهد دشمنان اسلام در زمان پیامبر(ص) هم تا توانستند از حربه اقتصاد علیه پیامبر(ص) استفاده کردند. همان‌گونه که اکنون علیه جمهوری اسلامی انجام می‌شود.

موانع معرفتی تحقق جهاد اقتصادی

وی درباره موانع و مشکلات موجود بر سر راه تحقق جهاد اقتصادی عنوان کرد: مهم‌ترین موانع تحقق جهاد اقتصادی، موانع معرفتی است. مشکلی که در ساختار آموزشی و پژوهشی داریم، این است که موانع معرفتی و مبنایی مورد توجه قرار نمی‌گیرند و این باعث کندی حرکت و جریان نیافتن انگیزه‌های الهی و مقدس برای جهاد اقتصادی می‌شود. بر اساس آیات، مسائل اقتصادی، جزئی از مسائل عبادی هستند، نه خارج از آن. قرآن موارد متعددی از دخالت دین در عرصه اقتصاد را به نمایش می‌گذارد و هیچ دیدگاهی درباره عدم دخالت دین در اقتصاد را نمی‌پذیرد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، اظهار کرد: قرآن لازمه تحقق اهداف و مصالح عمومی، و تامین عدالت و رفع نیازهای گروه‌های آسیب پذیر را دخالت دین در اقتصاد می‌داند. اقتصاد اسلامی و به ویژه جهاد اقتصادی با موانع فرهنگی هم روبرو است. اسلام به برداشت صحیح از زهد معتقد است و آن را وابسته نشدن به دنیا می‌داند؛ در حالی‌که  عده‌ای فقر را اساساً ارزش می‌پندارند.

عابدی ادامه داد: آیات قرآن، انسان را به تحمل فقر فرا می‌خواند تا انسان از جاده عبودیت بیرون نرود و در مرحله بعد به تلاش و کار فرمان می‌دهد تا فقر ریشه‌کن شود؛ در حالی‌که برخی با برداشت غلط از قضای الهی، فقر و بیچارگی را سرنوشت محتوم جوامع اسلامی می‌نوشتند و برای قرن‌ها، فقر و بدبختی را توجیه می‌کردند.

نویسنده کتاب «جهاد اقتصادی از منظر قرآن کریم»، تأکید کرد: نکته مهم دیگر، برداشت غلط از مفهوم سرمایه‌گذاری است. نگاه اسلامی و قرآنی، احترام به سرمایه‌گذارانی است که سرمایه خود را در جهت منافع ملت مسلمان و نه برای سود بیشتر به جریان می‌اندازند و اصالت آنان تحقق بخشیدن به منافع مشروع الهی است و خودشان هم به منافع مشروعشان خواهند رسید.

موانع رفتاری

وی در ادامه به ذکر موانع رفتاری جهاد اقتصادی پرداخت و گفت: تعدادی از موانع رفتاری نیز بر سر راه جهاد اقتصادی وجود دارد که نبود وجدان کار، تعهد و احساس وظیفه، اولین مورد است. با تعهدپذیری، ظرفیت‌های بشر در خدمت بالندگی اقتصاد قرار می‌گیرند و توجه به منافع زودگذر مادی از جمله عوامل تضعیف وجدان کاری هستند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، خاطرنشان کرد: مورد دوم، کنترل نکردن مصرف است. نگاه قرآن، بر مدیریت مصرف استوار است و آیات قرآن، انسان را از مصرف بی‌هدف نهی می‌کنند. مصرف بی‌مهار و بی الگو با نابودی امکانات و ظرفیت‌ها می‌تواند اقدامات جهادی در عرصه اقتصادی را به ناکامی و کم اثری بکشاند. یکی از این راه‌ها مصرف داخلی است که می‌تواند منجر به تولید بیشتر داخلی و کاهش واردات شود.

وی افزود: مورد بعدی موانع مدیریتی است. غفلت مدیران از اهداف جهاد اقتصادی از اصلی‌ترین موانع است. مدیران اقتصادی فرماندهان و  پیشگامان جهاد اقتصادی هستند که چشم‌پوشی آنان از اهداف جهاد اقتصادی موجب انحراف جدی و کلان از مسیر خواهد شد و فعالیت‌ها از مسیر عبودیت الهی خارج و ماهیت جهادی‌شان تحت‌ الشعاع قرار خواهد گرفت.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، اضافه کرد: یکی از موانع مهم جهاد اقتصادی که نباید آن را دست‌کم گرفت، رسوخ فساد در مدیران و دستگاه‌های اداری است. یکی دیگر نبود نظارت‌های جدی، بی طرف و کارآمد است که بتواند باعث بازدارندگی شود و برداشتن این موانع است که می‌تواند باعث جهاد اقتصادی پررونق‌تر شود.

وی در پایان درباره نقش دولت در جهاد اقتصادی، گفت: نهادهای آموزشی و پژوهشی دولت باید بخش مبناسازی را در اختیار گیرند، چون اقتصاد اسلامی با مبانی درست شکل می‌گیرد. در بخش نظارتی و مدیریتی  هم قوه قضائیه  و مجلس و بخش‌های نظارتی دولت باید مورد توجه قرار گیرد. به عبارت دیگر ما باید یک تقسیم کار کارآمد  و بازدارنده در بحث موانع جهاد اقتصادی را طراحی کنیم که  دولت به معنای اعم خود بتواند این را مدیریت کند و اولین کار، طراحی سیستمی است که هر بخش از دولت وظیفه خود در برابر ابعاد جهاد اقتصادی را بداند و آن‌را انجام دهد.