نگاهی به مفهوم شهادت در آیات و احادیث
گروه جهاد و حماسه: عرفان و تصوف دارای ژرف‌ساخت دینی است و می‌توان گفت که بخش عمده اندیشه عرفانی از قرآن و سیره نبوی و گفتار امامان(ع) سرچشمه گرفته است، از این رو شناخت شهید و شهادت و جایگاه آن در شریعت، امری ضروری به نظر می‌رسد.
موضوع شهید و شهادت در عرفان اسلامی موضوعی است تازه و هنوز به طور جامع درباره آن تحقیقی صورت نگرفته است. با آنکه در شریعت اسلام، جایگاه شهادت و شهید به خوبی آشکار است و آیات و احادیث فراوانی در این زمینه وجود دارد، اما در عرفان اسلامی تنها جمله‌هایی کوتاه به صورت جسته و گریخته در لابلای متون عرفانی یافت می‌شود که به مفهوم شهادت باز می‌گردد.
تعریف شهادت
واژه شهادت یک مصدر از ریشه شهد است؛ به معنی حاضر بودن در برابر عالم غیب؛ کشته شدن به هر نحوی در راه خدا مقدس است و هنگامی که کسی جان خود را برای هدفی مقدس که خشنودی خدا را به دنبال داشته باشد فدا کند، در اصل به شهادت رسیده است؛ از این رو به شخصی که در راه خدا کشته می‌شود شهید می‌گویند.
عرفان و باورهای عارفانه، مهمترین موضوع در ادبیات به شمار می‌رود و می‌توان گفت که بخش اعظمی از متون نظم و نثر فارسی، از سده ششم هجری به بعد، سرشار از نکته‌های معنوی و عرفانی است. پرداختن به عرفان و بازنمایاندن ناگفته‌های آن را شاید بتوان کوششی دانست در راستای زدودن شبهه‌ها و ابهام‌زدایی از شخصیت‌های عرفانی و سخنان رازآلودی که آنان بر زبان رانده‌اند.
در این راستا، یکی از مقوله‌هایی که در تحقیقات عرفانی به صورت مستقل به آن پرداخته نشده، بحث شهادت در عرفان است. با مطالعه آثار فراوان عرفانی، گاهی جمله‌هایی را می‌توان یافت که در لابلای این متن‌ها آمده و نشان از باورمندی عارفان به مقوله شهادت دارد.
از آنجا که عرفان و تصوف دارای ژرف‌ساخت دینی است و می‌توان گفت که بخش عمده اندیشه عرفانی از قرآن و سیره نبوی و گفتار امامان(ع) سرچشمه گرفته، شناخت شهید و شهادت و جایگاه آن در شریعت، امری ضروری است. شهادت‌طلبی و مرگ در راه خدا، بنا به سخن آشکار قرآن و حدیث، سرانجامی بسیار نیکو و پاداشی عظیم در پی دارد و خداوند وعده داده که به شهیدان روزی معنوی و مقام والا عطا خواهد کرد.(آیه 154 سوره بقره)
بر این اساس لازم به نظر می‌رسد که رابطه شهادت با معرفتی دینی و سنجش آن و مقام‌های معنوی و عرفانی و جایگاه شهادت و شهید در بینش عرفانی بررسی شود که در این راستا باید دیدگاه شریعت، با توجه به قرآن و حدیث مورد توجه قرار گیرد و زمینه‌های پیدایش شهادت در عرفان با توجه به متون عرفانی تحلیل و بیان شود.
شهادت در آیات قرآن
جهاد در راه خدا، وفاداری به عهدی است که با خدا بسته‌اند(آیه 23 سوره احزاب). جلب رضایت و خشنودی خداوند با دور ماندن از خانه و کاشانه خویش(آیه 58 سوره حج). ویژگی‌هایی است که تنها از عهده مؤمنان با اخلاص بر می‌آید و خداوند نیز وعده داده که هرگز رنج آنها ضایع نمی‌شود و سعادت و هدایت نصیب آنها خواهد شد.(آیه 4 ـ6 سوره محمد)
شهادت و شهید در حدیث
از پیامبر اسلام(ص) و امامان شیعه(ع) روایت‌های فراوانی درباره شهادت و جایگاه آن نقل شده است. پیامبر اکرم(ص) کشته شدن در راه خدا را بالاترین نیکوکاری‌ها می‌داند. (کلینی، 1361، ص 4)؛ در نهج‌البلاغه نیز آمده است که گرامی‌ترین مرگ‌ها، کشته شدن در راه خداست. (شریف رضی، 1373 ص 121)
در همین راستا از امام رضا(ع) نیز به نقل از پیامبر اکرم(ص) آمده است که نخستین کسی که وارد بهشت می‌شود، شهید است. شهید به عنوان یک نمونه و سرمشق در جامعه، حضوری همیشگی دارد و در همین راستاست که به اعتقاد برخی از محققان، خداوند وی را در شمار پیامبران و صالحان قرار می‌دهد. (آیه 69 سوره نساء) بر این اساس، پیامبر(ص) هم می‌فرمایند که نخستین قطره خون شهید که بر زمین می‌ریزد، تمام گناهان وی بخشیده می‌شود.
ادامه دارد ...
