پرهیز از سفارشی‌کاری در تئاتر دینی و نگاهی شفقت‌آمیز به آثار تولیدی آن
گروه هنر: در نشست «بازتاب رویدادها و مناسبت‌ها در آثار نمایشی» گروهی از کارشناسان و کارگردانان تئاتر بر ضرورت پرهیز از سفارشی‌کاری در حوزه تئاتر دینی و نگاه کارشناسی مسئولان و کارشناسان به این قبیل تولیدات به منظور رفع نواقص تأکید کردند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست «بازتاب رویدادها و مناسبت‌ها در آثار نمایشی» پیش از ظهر امروز یکشنبه 8 دی با حضور جمعی از کارشناسان و کارگردانان تئاتر دینی و ارزشی در سالن سلمان هراتی حوزه هنری برگزار شد.
در ابتدای این نشست، سیدجواد روشن؛ مدیر دفتر ارزشیابی، مطالعات و پژوهش مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری در سخنان کوتاهی با اشاره به رویدادهای تاریخی که تأثیر فراوانی بر زندگی مردم داشته اند و بازنمایی آنها موجب عبرت آموزی نسل های آینده خواهد شد گفت: این رویدادها و پرداخت‌های گوناگون به آنها همواره مورد توجه اهالی فرهنگ و هنر بوده است و حوزه نمایش نیز از این امر مستثنی نبوده و کارگردانان و فعالان تئاتری بوده‌اند که با استفاده از روایت این رویدادها به تولید آثار نمایشی همت گماشته‌اند.
وی به مقوله جنگ و دفاع مقدس به عنوان یکی از تأثیرگذارترین وقایع در تاریخ معاصر اشاره کرد و گفت: کارگردانان زیادی از دستمایه قرار دادن وقایع جنگ تحمیلی و البته از رهگذر مطالعه مکتوب و شفاهی خاطرات جنگ به تولید آثار نمایشی پرداخته‌اند که این سیر همچنان نیز ادامه دارد.
این مجری کارشناس ادامه داد: از جمله موضوعات ارزشی که در این سالها به منظور تولید آثار نمایشی مورد توجه قرار گرفته است وقایع تاریخ اسلام و به ویژه واقعه عاشورا بوده که به شکل‌های گوناگونی در آثار نمایشی هنرمندان تئاتر کشور تجلی یافته است.
وی تصریح کرد: با این وجود اما همیشه از این قبیل آثار نمایشی به عنوان آثار مناسبتی یاد شده است که برای یک گروه مشخص و در زمان مشخصی تولید و به اجرا درآمده اند؛ اینکه حمایت مسئولان از اینگونه تولیدات تا چه حد بوده و هدفمندی آنها چقدر صحت دارد و نکته دیگر اینکه دغدغه هنرمندان در پرداختن به این موضوعات تا چه اندازه بوده و از همه مهم‌تر تا چه اندازه این آثار نمایشی مورد اقبال عمومی قرار گرفته‌اند، موضوعی است که ما را بر آن داشت تا این نشست را به همت مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری برگزار کنیم.
حسین فرخی، نویسنده و کارگردان تئاتر دیگر سخنران این نشست بود که در مورد موضوع مورد بحث گفت: نگاه من به این موضوع کمی بدبینانه و انتقادی است که شاید بازگو کردن آن به مذاق خیلی‌ها خوش نیاید و آن اینکه تولیدات نمایشی با موضوع دینی و ارزشی در ایران جنبه حکومتی پیدا کرده است؛ ناگفته نماند در مورد سایر امور جاری کشور اگر مبنا قواعد و قانون‌های دست نوشته و مکتوب باشد مشکلی ایجاد نمی‌شود اما همین که این حوزه را به مقوله انسانی، هنر و عواطف مرتبط می‌سازیم تازه این انحراف شروع می‌شود.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: کج‌راهه در زمینه هنر دینی درست از جایی آغاز می‌شود که دین با همه مفاهیم و معانی آن و مصادیقی که در تاریخ همچون عاشورا رقم خورده است بخشنامه‌ای و دستورالعملی باشد که از همین جا تضاد و کنتراست پدید می‌آید.
وی با مرور تاریخ تئاتر پس از انقلاب اسلامی گفت: در سال‌های نه چندان دور که بحث تئاتر دینی و تولید آن مطرح بود کسی کاری به کس دیگری سفارش نمی‌داد حتی ما در همان سالها آثار خوبی در حوزه دین در قالب تله تئاتر در تلویزیون داشتیم و همه این کارها را دلی و بدون آن که کسی آن را توصیه کرده باشد انجام می‌دادند؛ شخصاً در آن زمان کارهای متعددی در زمینه تئاتر دفاع مقدس به انجام رساندم اما هیچ کس با ادعاهای عجیب و غریب بهانه ای برای این قبیل کارها نتراشید و در یک کلام باید گفت حداقل در تئاتر با یک هنر حکومتی مواجه نبودیم.
کارگردان فیلم سینمایی «یحیی» تأکید کرد: متأسفانه در شرایط کنونی اغلب این تولیدات سفارشی و با توصیه نهادها و سازمان‌های خاصی تولید می‌شوند و تولید آنها به گروهی هنری واگذار می شود و چون مصالحی در میان است لذا آنچه سفارش داده می‌شود مطبوع جریان خاصی است که سفارش دهنده آن است و در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده است و در نتیجه آن بیشتر از اینکه به ماهیت اثر و وجوه مورد توقع از آن پرداخته شود دیده می‌شود که این آثار تبلیغی از آن چیزی است که باورهای شخصی و دیکته شده را به دنبال خواهد داشت.
وی ادامه داد: در یک کلام جریان تولیدات تئاتر دینی و ارزشی در این روزگار بیشتر از آنکه به وجه تأثیرگذار آن توجه شود به فرمی و شکل خاصی بدل گردیده‌اند که بازتاب آماری در آنها بیشتر از رویدادهای تأثیرگذار در جامعه مطرح است به شکلی که مخاطبان اینگونه نمایش‌ها بدون کوچک‌ترین تأثیرپذیری نمایش را دیده و بعد به دنبال کار خود می‌روند.
فرخی گفت: متأسفانه در فضای نمایش‌های مذهبی جوی ایجاد شده است که صحنه اینگونه نمایش‌ها با صحنه‌های روضه‌خوانی و درآوردن اشک از چشمان مخاطبان اشتباه گرفته شده است در حالی که هر کدام از این فضاها تعریف و کارکرد خود را دارد و نباید به هر قیمتی تنها به این دلیل که دیدن تئاتر باید در سبد فرهنگی خانوار گنجانده شود شأنیت آثار نمایشی را به سخره گرفت.
وی در پایان گفت: تصور من بر این است که حلقه مذهبی‌کاری در عرصه تئاتر تنگ است و محدود به تعداد نفراتی خاص است که هر بار که سخن از تئاتر مذهبی و دینی می شود فوراً اسم و مشخصات آنها در ذهن مخاطبان متبادر می‌شود و متأسفانه این افراد از رانت و امتیازات مدیریتی و روابط دوستانه با مدیران فرهنگی استفاده کرده و هر سال در شرایطی که شاید فرصت از دیگران سلب شود به تولید و ارائه چند کاری نمایشی خنثی در این حوزه می‌پردازند.
در ادامه این نشست حمید نیلی، سرپرست گروه تئاتری «تراب» و تهیه‌کننده نمایش «شمشیر و آفتاب» که هم‌اکنون در تماشاخانه ایرانشهر به کارگردانی محمدرضا مداحیان روی صحنه است گفت: خوشبختانه بحث عاشورا و پرداختن به مباحث ارزشی و دینی همچون دفاع مقدس در تئاتر ار قدیم‌الایام وجود داشته و باید گفت همان روح تعهد که سالها قبل در زمینه تئاتر مذهبی موجود بوده است اکنون نیز با همان قدرت و دوام حفظ شده است.
وی تصریح کرد: مسئله‌ای که وجود دارد و به عنوان یک معضل در زمینه تولیدات نمایش دینی باید از آن نام برد، مسئله نگاه مناسبتی است که مسئولان به این جریان دارند وگرنه که گروه‌های تئاتری که دغدغه کار دینی دارند از نقطه نظر پرداختن به سوژه‌های روز و مبتلا به جامعه غافل نیستند.
نیلی ادامه داد: به شکل مصداقی باید بگویم که مثلاً در گروه نمایشی «تراب» ایده تولید نمایشی در مورد عمار یاسر متأثر از منویات مقام معظم رهبری پدید آمد اما مدیران هنری از آنجا که نگاه هنری دارند گفتند که پرداختن به این مسئله در شرایط کنونی جایش نیست و مثلاً باید به تولید این نمایش در ماه رمضان فکر کرد.
این تهیه‌کننده تئاتر دینی افزود: تا زمانی که نگاه مسئولان در پرداخت اهالی فرهنگ و هنر به تئاتر دینی شکل و شمایل مناسبتی داشته باشد قادر نخواهیم بود که تولیدات مؤثری در این زمینه داشته باشیم و باید بگویم که خوشبختانه مشکلات مالی و اعتباری اینگونه تولیدات در اولویت قرار ندارد و تولیدکنندگان اینگونه آثار نمایشی به تئاتر مفهومی می‌اندیشند و نه مناسبتی.
محمدرضا مداحیان، کارگردان تئاتر دینی سومین سخنران این نشست بود که مهم ارزیابی کردن این سلسله نشست‌ها گفت: امیدوارم که بازتاب خوب این جلسات بتواند سوء‌ظن و یا سوءتفاهمی که در میان مردم در مورد فعالان این عرصه وجود دارد را از میان ببرد.
وی گفت: وقتی صحبت از تئاتر دینی و تولید آن می‌شود همه فکر می‌کنند که کارگردانان و تولیدکنندگان این آثار نمایشی وصل به دستگاه های ذی نفوذ جامعه هستند و از رانت و تسهیلات مالی آنها برای پیشبرد اهداف و مقاصد خود استفاده می‌کنند در حالیکه در عمل اینگونه نیست هر چند که ممکن است استثنائاتی نیز وجود داشته باشد.
مداحیان تصریح کرد: به ویژه در مورد فرهیختگان جامعه جای بسی تعجب است که همه فعالان این عرصه را به یک چشم ببینند و قضیه‌ای را که مربوط به برخی گروه‌ها هست را به باقی گروه‌های مذهبی‌کار نیز تعمیم دهند در حالی که انتظار تفقد و ملاطفت بیشتری از آنها می رود.
کارگردان نمایش «شمشیر و آفتاب» گفت: از سال 70 که گروه نمایشی تراب کار خود را از یکی از دبیرستان‌های تهران آغاز کرد تاکنون به مدت 22 سال فعالیت مستمر تئاتری به ویژه در حوزه تئاتر دینی داشتیم اما در طول این سالها هیچ یک از کارشناسان و مدرسان دانشگاه و اساتید برجسته تئاتر نیامدند و کارهای تولیدی ما را از نزدیک ندیدند و ایرادهای ما را نگرفته و اصلاح نکردند اما به سبب جو بدی که در زمینه کارهای مناسبتی ایجاد شده است همه را با یک دید و آن هم کاملاً مغرضانه نگاه می‌کنند.
وی در پایان گفت: به نظر من اگر گروهی دغدغه کار دینی داشته باشد نگاهش به دست و دلسوزی فرد و سازمانی نیست؛ در مورد کار اخیرمان نیز که در ایرانشهر در حال اجراست نیز باید بگویم که اگر سالن برای این نمایش مهیا نمی شد قصد داشتیم این کار را در مسجد اجرا ببریم چرا که به کارمان ایمان داریم و اصلاً مسائل تأمین جا و ملزومات نمایش برایمان مهم نیست و به اثربخشی این نمایش بیشتر اعتقاد داریم.
