امامت، انتصاب خداست نه انتخاب مردم
گروه اندیشه: امام رضا(ع) در حدیث سلسلةالذهب به مردم نشان می‌دهد که انتخاب امام بر حسب اجماع عموم، رأی گیری، غوغا سالاری و زورگویی نیست بلکه امامت، موهبتی الهی است.
مسافرت امام رضا(ع) از مدینه به توس باب معارفه‌ای را به روی مردم گشود و آنان را با حقایقی آشنا کرد. مردم در مسیر حرکت امام رضا(ع) اجتماع می‌کردند و سوالاتی را می پرسیدند و ایشان نیز به آن ها جواب می‌دادند. حضرت به هر شهر و ولایتی که می‌رسیدند، مردم آن منطقه را به حقانیت امامت و ولایت خود آشنا می‌کردند.
نیشابور در زمانی که این امام همام به آن قدم گذاشتند، مرکز علوم و معارف و شهری نسبتاً بزرگ و پر جمعیت و مرکز علمای دسته‌های مختلف علمی بود. اکثر مردم شهر به استقبال امام آمدند و با دیدن امام از اسب ها پیاده شدند. در میان جمعیت استقبال کننده از امام رضا(ع)، دو تن از حافظان قرآن به پیش دویدند واز ایشان خواستند چهره عیان کنند و حدیثی بگویند که امام رضا(ع) حدیث مشهور سلسلةالذهب را روایت فرمودند.
معنای سلسلةالذهب
حدیث سلسلة الذهب به معنای سخن زنجیره ای طلایی است و به حدیثی گفته می شود که تمام راویان آن، از امام معصوم(ع) باشند. به این صورت که امام معصوم مانند امام رضا(ع) حدیثی از پدر بزرگوارش، موسی بن جعفر(ع) و ایشان روایتی را از پدر خود امام صادق(ع) نقل کند و او از پدرش تا این که به حضرت علی(ع) یا پیامبر(ص) برسد. گاهی به حدیث قدسی و نقل سخن خدا می رسد.
تعریف امامت از دیدگاه امام رضا(ع)
حضرت رضا(ع) در اجتماع مردم نیشابور فرمودند: «پدرم موسی بن جعفرالکاظم گفت: که پدرم جعفر بن محمد الصادق گفت: که پدرم محمد بن علی الباقر گفت: که پدرم علی بن حسین گفت: که پدرم حسین بن علی شهید ارض کربلا گفت: که پدرم امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب شهید ارض کوفه گفت: که برادر و پسر عمم محمد رسول الله(ص) فرمود: که جبرئیل مرا گفت: که از حضرت رب العزه سبحانه و تعالی شنیدم که فرمود: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ عَذَابِی قَالَ فَلَمَّا مَرَّتِ الرَّاحِلَةُ نَادَانَا بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا؛ کلمه «لا اله الا الله» قلعه من است، پس هر که در آن قلعه وارد شود، از عذاب من در امان است، و چون کجاوه به راه افتاد، حضرت با صدای بلند فرمود: به شروط کلمه «لا اله الا الله»، و من از شروط آن هستم.»
حضرت امام رضا(ع) در پایتخت حکومت اسلامی عملا و قولا، امامت را به مردم معرفی کردند و به مردم گفتند، «امام یگانه روزگار خویش است، امام، پدر مهربان و مادر دلسوز این مردم است، امام، برادر با جان برابر این مردم است و خدا این صفات را به امام داده است.»
متن حدیث سلسلةالذهب در منابع شیعه
این حدیث شریف، در کتاب‌هاى حدیثى شیعه با سندها و مضمون‌هاى گوناگونى نقل شده و از میان عالمان حدیث، شیخ صدوق، در کتاب‌هاى «توحید»، «معانى الأخبار» و «عیون اخبار الرضا(ع)»، با ده سند مختلف و مضامین گوناگون، آن را آورده است. پس از او نیز شیخ طوسى در «امالى» با سند و مضمون دیگرى آن را نقل کرده است.
این حدیث را محدّثان شیعه و سنّى با سندهاى گوناگون نقل کرده‌اند و درباره سند حدیث، عباراتى که حاکى از اهمیت آن است، بیان کرده‌اند. افزون بر این‌ها، مضمون حدیث در بسیارى از آیات و روایات دیگر نیز آمده است.
حدیث سلسلةالذهب در نگاه اهل سنت
منطقه نیشابور در قرن سوم و چهارم هجری زادگاه دانشمندان اهل سنت بوده است، اسناد ثبت شده این حدیث در کتاب‌های عامه نیز به فراوانی وجود دارد.
حدیث حصن یا سلسلةالذهب از معدود احادیثی است که بزرگان اهل سنت را شگفت زده کرده و آن ها را به اعترافات و سخنان شگفتی در تأیید این حدیث شریف واداشته است. نکته‌ای که نباید از آن غافل شد این است که علاوه بر حدیث سلسلةالذهب با دلالت حصن و ایمان، احادیث بسیاری به صورت سلسلةالذهب از امام رضا(ع) در منابع اهل سنت نقل شده است. از کسانی که به صحت این حدیث معترف بودند می‌توان به ابو نُعَیم اصفهانی شافعی، سَمعانی شافعی و ابن شیرویه دیلمی شافعی اشاره کرد.
ابو نُعَیم اصفهانی شافعی با بیانی جامع درباره این حدیث می گوید: «این حدیث ثابتِ مشهوری است که به این اسناد از انسان های پاک و پدران پاکشان روایت شده است و بعضی از محدثان گذشته‌مان وقتی این اسناد را روایت می‌کردند می‌گفتند: اگر این اسناد بر دیوانه‌ای خوانده شود، هر آینه عاقل می‌شود.»
پیام حدیث سلسلةالذهب
یکی از اصول بسیار با اهمیت در اسلام، بحث امامت است، از این رو، در بسیاری از آیات و روایات، بدان توجه داده شده است. اهمیت این مطلب تا جایی است که شیخ کلینى، قسمت عمده مطالب «اصول کافى» را به موضوع امامت و شناسایى رهبر اختصاص داده است و چون امامت تداوم نبوت، و موجب حفظ و حراست از توحید و احیاگر اسلام اصیل است.
امام رضا(ع) در حدیث سلسلةالذهب به مردم نشان می‌دهد که انتخاب امام بر حسب اجماع عموم، رأی گیری، غوغا سالاری و زورگویی نیست. امامت موهبتی الهی است. در واقع ایشان با این حدیث، اشاره‌ای تلویحی به سقیفه دارند و حقانیت امامت و خلافت امام علی(ع) را یاد آور می‌شوند. در واقع امامت همان ولایت‌اللهی اوست.
سفر تاریخى امام رضا(ع) از مدینه به توس و اجتماع عظیم مردم نیشابور و «سخن طلایى» حضرت در آن برهه از تاریخ و در آن شهر که غالب عالمان آن شافعی بودند و آن دیار از مراکز بزرگ علمى جهان آن روز به شمار مى‌آمده را باید تداوم همان خط تحقّق نظام امامت دانست.
امام رضا(ع) سه اصل مهم اعتقادى را به عنوان راه رستگارى، به گونه اى صریح بیان کرده اند: 1ـ لااله الاالله، که بیانگر توحید است، 2ـ بشرطها، که بیانگر نبوّت است، 3ـ وشروطها، که بیانگر لزوم اعتقاد به امامت ائمه معصومین(ع) است. بنابراین، امام(ع) در این حدیث، امامت را که به اصطلاح، علّت مبقیه اسلام مى‌باشد، بیان کرده است.
سامان صاحب‌جلال
