تلاش پیامبر(ص) برای توزیع مناسب درآمد مبتنی بر کار و تلاش افراد

حجت‌الاسلام والمسلمین مجید رضایی‌دوانی، عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه مفید، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بحث درباره سیره اقتصادی پیامبر اسلام(ص) پرداخت و عنوان کرد: شخصیت پیامبر اسلام(ص) از حیث وجودی، علمی و معنوی، یک شخصیت بسیار وسیع است. بنابراین شناختن همه ابعاد مدیریتی، حکومتی یا برنامه‌ریزی ایشان نیازمند تلاش بسیار گسترده است.

سیره اقتصادی پیامبر اسلام(ص) هم‌چنان مورد احترام و رغبت افراد

وی افزود: سیره اقتصادی ایشان هنوز هم مورد بررسی است و به طور کلی می‌توانیم بگوئیم شیوه‌ اقتصادی که ایشان در زمان خود پیاده کردند، هم‌چنان مورد احترام و رغبت افراد است و از آن شیوه به نیکی یاد می‌کنند. هم‌چنین این شیوه‌ها امروزه بعد از سالیان سال در جهان امروز و با این پیشرفت‌های عظیم، مورد توجه است و جهانیان مایلند از آن پیشرفت‌های بزرگ استفاده کرده و از ان روش‌ها بهره‌مند شوند.

رضایی مباحث اقتصادی را به مباحث دنیایی، معیشت و کسب رزق حلال مربوط دانست و اظهار کرد: باید انسان توانایی پیدا کند که از زمین و امکانات طبیعی، روزی خود را چه در بعد فردی و چه در بعد اجتماعی به دست بیاورد. در بعد فردی، پیامبر اسلام(ص) حتی قبل از این‌که به مقام پیامبری برسند به عنوان یک فرد عادی که از افراد امین و محترم جامعه خود بودند و با سن بسیار کم، به خوبی توانسته بودند روش تجارت و کسب درآمد را یاد بگیرند.

به‌کار گیری روش اخلاقی در کسب‌وکار توسط پیامبر اسلام

وی ادامه داد: پیامبر گرامی اسلام(ص) در سفرهای تجاری که شرکت داشتند، موفقیت‌های زیادی را کسب کردند و این نشان می‌دهد که از نظر فردی و نحوه معامله در بازار و به نتیجه رسیدن با طرف مقابل توانستند معامله سودآوری داشته باشد و کاروان تجاری که در اختیار ایشان قرار داشت را در طی یک مسیر طولانی به سلامت ببرند و با سود مناسب برگرداند و این عمل ایشان به عنوان یک کار تجاری موفقیت‌آمیز قلمداد شود. این نشان می‌دهد که ایشان تلاش می‌کردند که کارشان بهره‌وری بالایی داشته باشد.

عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه مفید خاطرنشان کرد: برطبق آن‌چه که از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است، ایشان در سیره اقتصادی خود در تمام این موارد، روش اخلاقی را در کسب معیشت و آن هم در زمان جاهلی و با آن شرایط سخت در معاملات خود به‌کار می‌گرفتند. پیامبر(ص) از این توانایی بالایی که در زمینه تجارت و کسب درآمد داشتند تا آخر عمر استفاده می‌کردند.

تاکید فراوان پیامبر(ص) بر کسب‌وکار

رضایی تصریح کرد: طبق احادیثی که موجود است در برخی از موارد حتی بعد از پیامبری و حتی در زمان حکومت در مدینه برای کسب روزی خود، گاه معامله انجام می‌دادند و احیاناً کالاهایی را خرید و فروش می‌کردند تا بتوانند زندگی خود را تامین کنند. بنابراین در تمام این دوران‌ها با کار و تلاش خودشان و با مهارتی که داشتند و با روشی‌ که کسب کرده بودند، روزی حلال خود را به دست می‌آوردند.

وی در باره دیدگاه پیامبر(ص) نسبت به کسب وکار عنوان کرد: ما از پیامبر(ص) حدیث‌های متعددی داریم که فرمودند: هنگامی‌که کاری را انجام می‌دهید کار را دقیق و محکم انجام دهید و احیانا کار را کوچک نشمرید. این سفارشات فراوان است و خود را در مسائل اقتصادی نشان می‌دهد و نمودش هم همین است که هر کاری که انسان می‌خواهد انجام دهد باید این‌کارها با دقت و از روی علم و آگاهی انجام گیرد.

وی ادامه داد: پیامبر اسلام(ص) به کسب دانش در زمینه کار و کسب مهارت بسیار تاکید و سفارش می‌کردند و خودشان نیز همین‌گونه عمل می‌کردند و هنگامی‌که افرادی را مشاهده می‌کردند که کار می‌کردند بسیار آن‌ها را تشویق می‌کردند و در مقابل اگر کسانی وقت خود را به بطالت می‌گذراندند، در چشم  ایشان کوچک می‌شدند و می‌گفتند که خداوند هم از کسی که بیکار است و توانایی و نشاط ندارد ناراحت می‌شوند.

تلاش پیامبر برای ایجاد شغل برای مهاجرین

وی تلاش دائمی پیامبر اسلام(ص) برای بهبود توزیع درآمد را از کارهایی بسیار مهم ایشان دانست و اظهار کرد: یکی از نکات قابل ذکر این است که جامعه مهاجرین که از مکه به مدینه هجرت کردند و تمام اموال خود رابه وسیله غارت توسط مشرکان از دست دادند، پیامبر(ص) با تدابیری که به خرج دادند - البته با همکاری بسیار صمیمانه انصار- یک نوع همکاری و برادری بین مهاجرین و انصاری که حاضر بودند بخشی از اموال خود را در اختیار مهاجرین قرار دهند، ایجاد کردند.

رضایی خاطرنشان کرد: پیامبر اسلام(ص) از انصار خواستند که اجازه دهند مهاجرین در محیط کار آن‌ها که باغات و زمین‌های کشاورزی بود حضور پیدا کنند و چون اهل مکه معمولا کشاورز نبودند و احتیاج به آموزش داشتند از انصار خواستند به آن‌ها آموزش دهند و در واقع دانش نیروی کار را بالا بردند و توانایی و مهارت جدید را برای آن‌ها ایجاد کردند.

وی افزود: علاوه براین، مهاجرینی که تاجر بودند، یاد گرفتند که در محیط مدینه کشاورزی هم انجام دهند. از این رو بعدها که فرصت‌هایی برای آن‌ها فراهم شد و زمین‌هایی در اختیار مهاجرین قرار گرفت، توانستند با تلاش و مهارت خود تولید محصولات کشاورزی مدینه را افزایش دهند. پیامبر (ص) با این شیوه  به جای این‌که افراد مهاجر را فقط از بیت‌المال تامین کنند تلاش کردند که با کار آن‌ها برایشان درآمد ایجاد شود.

تبدیل نیروی کار ساده به ماهر توسط پیامبر(ص)

عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه مفید خاطرنشان کرد: پیامبر اسلام(ص) محیطی را برای مهاجرین فراهم کردند که بتوانند درآمد بیشتری کسب کنند، البته قدم اول این بود که باید این نیروی انسانی از حالت ساده خارج شده و به یک نیروی انسانی ماهر و کارامد تبدیل شود و این نشان می‌دهد که آن حضرت، بهره‌وری آن‌ها را بالا برده است، ضمن این‌که از انصار هم کمک گرفتند اما تلاش کردند که توزیع درآمد مبتنی بر کار در جامعه شکل بگیرد.

رضایی تصریح کرد: نکته دیگر در زمینه رویه حکومتی ایشان این است که دولتی که پیامبر(ص) عهده دار آن بودند، گرچه به تدریج بزرگ شد و درآمدهای بسیاری هم داشت اما مجموعه دولت، یک دولت کوچک بود. ایشان برای آباد کردن و آباد نگه داشتن زمین‌هایی که به تدریج در اختیار گرفته بودند، افراد زیادی را استخدام کرده بودند. ایشان زمین را در اختیار آنان قرار می‌دادند که بر روی زمین کار کنند و سهمی را خود برمی‌داشتند و سهمی را به عنوان اجاره زمین به دولت پیامبر(ص) پرداخت می‌کردند.

 وی در پایان اظهار کرد: درآمدهایی که از این طریق نصیب دولت نبوی شد فراوان بود و بعدها امر خراج در جامعه اسلامی گسترش پیدا کرد و درامد بسیار زیادی از ناحیه اجاره این زمین‌های دولتی که در اختیار مردم قرار گرفته بود نصیب دولت پیامبر(ص) شد. از این رو بدون این‌که حجم دولت بزرگ شده و هزینه‌های زیادی را متحمل شود، عملاً با داشتن دارایی‌های فراوان می‌توانست وظایف حاکمیتی خود را به خوبی انجام دهد.