صکوک سامورایی؛ وقتی ابزارهای مالی اسلامی به ژاپن می‌رسد

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، اوراق قرضه یک قرارداد رسمی برای بازپرداخت پول قرض گرفته شده، به اضافه بهره آن در فواصل زمانی ثابت و تعیین شده و در واقع استقراضی است که در آن ناشر، قرض‌گیرنده است، خریدار اوراق قرضه، وام‌دهنده است و کوپن‌ها نیز بهره قرض محسوب می‌شوند. اوراق قرضه برای قرض‌گیرنده (ناشر) این امکان را فراهم می‌آورد تا از منابع خارجی با سررسید طولانی، تامین مالی انجام دهند و در زمانی که ناشر دولت باشد می‌تواند مخارج جاری خود را از این طریق تامین کند.

اوراق قرضه توسط ناشران ذی‌صلاح عمومی، موسسات اعتباری، شرکت‌ها و موسسات فراملیتی در بازارهای اولیه منتشر می‌گردند و رایج‌ترین روش برای انتشار آن، روش تعهدی است. در روش تعهدی یک یا بیش از یک بانک یا بنگاه، پس از تشکیل یک اتحادیه، یک سری کامل از اوراق قرضه منتشره را از ناشر می‌خرند و سپس خود نسبت به فروش آن به سرمایه‌گذاران اقدام می‌کنند. یک شرکت بیمه‌ای نیز ریسک عدم امکان فروش اوراق منتشره به خریداران را برعهده می‌گیرد. البته اوراق قرضه دولتی معمولاً به مزایده گذاشته می‌شود.

اوراق قرضه انواع مختلفی دارند و بر حسب نوع ناشر، سررسید، ساختار جریان‌های نقدی، مکان انتشار و... تقسیم‌بندی می‌شوند. یکی از انواع آن‌ها، اوراق قرضه‌ای هستند که در داخل یک کشور توسط نهادها و موسسات خارجی و بر حسب پول محلی آن کشور منتشر می‌شوند.

صکوک (اوراق بهادار اسلامی)

صکوک، ابزار مالی منطبق با شریعت است که سرمایه‌گذاران یا ناشرانی که مایل به استفاده از اوراق قرضه یا سایر اوراق بهادار ربوی نیستند، از آن استفاده می‌کنند. هرچند ساختار قانونی صکوک همانند اوراق قرضه نیست، ولی به عنوان یک اوراق بهادار، جریان‌های نقدی حاصل از دارایی‌های پایه همانند مستغلات، کالا و ... را توزیع می‌کند.

در چند سال اخیر سرمایه‌گذاران مسلمان و حتی غیرمسلمان استقبال زیادی از صکوک به عنوان ابزاری جهت سرمایه‌گذاری به عمل آورده‌اند. به عنوان نمونه، کشورهای اسلامی همچون مالزی، ایران، امارات متحده عربی، عربستان، بحرین، قطر و همچنین کشورهای غیراسلامی همچون انگلستان، آمریکا، آلمان و ژاپن، نام خود را به عنوان کشورهای منتشرکننده صکوک در جهان ثبت نموده‌اند.

ممکن است این پرسش مطرح شود که چرا کشورهای غیراسلامی به استفاده از اوراق بهادار اسلامی روی آورده‌اند؛ در پاسخ بدین پرسش می‌توان حداقل به دو جواب مجمل اکتفا نمود:

1- از آنجا که ناشران با انتشار صکوک، از سرمایه‌گذاران مسلمان سرمایه جذب می‌کنند، می‌توانند طیف بیشتری از سرمایه‌گذاران را پذیرا باشند و سبد تأمین‌مالی خود را متنوع‌تر سازند.

2- با انتشار ابزارهای مالی منطبق با شریعت اسلامی، ناشران در بین کشورهای اسلامی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند و جایگاه بهتری از جهت بازاریابی خدمات و محصولات خود پیدا می‌کنند.

در ادامه این یادداشت قصد داریم به عنوان نمونه به معرفی صکوک ژاپنی و نحوه کارکرد آن بپردازیم.

صکوک ژاپنی (J-Sukuk)

با توجه به منابع مالی کشورهای اسلامی و رشد و توسعه روزافزون اوراق بهادار اسلامی (صکوک)، کشور ژاپن نیز در چند سال اخیر اقدام به انتشار صکوک نموده است. صکوک ژاپنی یک ابزار مالی است که توسط ناشر ژاپنی منتشر شده و وی را قادر می‌سازد تا نه‌تنها از سرمایه‌گذاران مسلمان بلکه از سرمایه‌گذاران غیرمسلمان سرمایه جذب کند. این ابزار مالی از لحاظ قانونی مانند اوراق قرضه نیست، ولی برای اهداف مالیاتی همانند اوراق قرضه بر اساس اصلاح قانون مالیاتی سال 2011 در نظر گرفته می‌شود. صکوک ژاپنی با استفاده از ساختار درآمدی شبیه اوراق قرضه توسط یک واسط یا امین (SPV) بر اساس قانون تبدیل به اوراق بهادار کردن دارایی‌ها طراحی می‌شود. ساختار درآمدی شبیه اوراق قرضه همانند پرداخت بهره در اوراق قرضه است.

 

نمونه انتشار صکوک در ژاپن

یکی از نمونه‌های صکوک منتشر شده در ژاپن، صکوک اجاره است که ساختار آن به شکل ذیل طراحی شده است:

الف- زمان انتشار صکوک

1- ناشر، دارایی خود (مانند ساختمان) را نزد امین می‌سپارد.

2- سرمایه‌گذاران بهای خرید صکوک را به ناشر می‌پردازند.

3- ناشر صکوک را به سرمایه‌گذاران تحویل می‌دهد.

ب- از زمان انتشار تا زمان بازخرید صکوک

4- ناشر، دارایی را به صورت اجاره به شرط تملیک از امین دریافت می‌کند.

5- ناشر به صورت دوره‌ای اجاره‌بها را به امین می‌پردازد.

6- امین به صورت دوره‌ای مبالغ دریافتی اجاره‌بها را به سرمایه‌گذاران می‌پردازد.