شاهکار میراث معماری جنوب ایران نیازمند تدوین طرح جامع احیا است

به گزارش خبرنگار افتخاری خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از بوشهر، بافت قدیم بوشهر که شامل محلات بهبهانی، شنبدی، دهدشتی و کوتی است، قدمت خانه‌های‌شان به روزگار زند و افشار برمی‌گردد، آن زمان که بندر بوشهر به عنوان اصلی‌ترین بندر و بارانداز ایران به چنان آوازه‌ای رسیده بود که کنسول انگلیس در بوشهر به عنوان پادشاه بی‌تاج و تخت بریتانیا شناخته می‌شد یکی از بهترین نمونه‌های معماری سنتی در ایران بوده که در آن معماری به طور شگرفی با طبیعت سازگار شده است.

در این بافت کلیه شاخص‌های مهم معماری از قبیل اقلیم، فرهنگ، مصالح ساختمانی، رنگ بنا و سایر موارد به درستی در آن رعایت شده است، از این رو حفظ و مراقبت از این بافت به عنوان شناسنامه فرهنگی و تاریخی بوشهر لازم و باید در اولویت قرار گیرد.

از طرف دیگر اهالی و ساکنان این محلات اربعه اکنون با مشکلات و دغدغه‌های فراوانی روبرو بوده و زندگی آنها به سختی می‌گذرد، ساکنان این محلات گلایه‌های فراوانی از مشکلات خود دارند.

معابر تنگ و باریک و پرپیچ خم محلات که روزگاری ساکنین را از تهاجم دزدان و راهزنان حفظ می‌کرد به طوری‌که با توجه به ناامنی‌های بعد از مرگ نادرشاه و افزایش دزدی دریایی  به خصوص در کرانه‌های شمالی خلیج فارس، این معابر منجی مردمان بوشهر شده به نحوی که دشمن در صورت نفوذ به شهر در این معابر پراکنده و سر در گم شده و با توجه به بلندی ساختمان‌ها و پر پیچ خم بودن کوچه‌ها نمی‌توانست موقعیت خود را درک کرده و به راحتی توسط ساکنین شکست می‌خورد.

اما اکنون دیگر این معابر کارایی خود را از دست داده و تبدیل به مانعی برای ارائه خدمات شهری شده و بسیاری از خدمات به واسطه همین کوچه‌های تنگ و فضای عمومی بافت امکان ارائه شدن ندارند.

بسیاری از خانه‌ها با خطر تخریب مواجه بوده و ساکنین با ترس و دلهره زندگی خود را در این خانه‌ها ادامه می‌دهند. با توجه به اینکه گرما و رطوبت دو عامل اصلی فرسایش هستند لذا این بافت با گذشت زمان دچار فرسایش و نشست شده است.

مشکل حاد دیگر بافت است به طوری‌که سطح بهداشت را در محلات چهار‌گانه به مقدار زیادی کاهش داده است.

راه نجات بافت قدیم را از انزوا درآوردن و رونق دادن به آن از طریق ایجاد فضاهای آموزشی،تجاری و تفریحی است.

تلاش‌های زیادی انجام داده تا  با احداث ساختمان این دانشکده در محله کوتی باعث رونق و شادابی این قسمت از بافت شود، اما تأسیس و راه‌اندازی دانشکده معماری نمونه عینی و روشنی از مداخله مستقیم در حفظ و احیاء بافت قدیم است.

از تجربه شهرهایی مثل یزد، کرمان و تبریز در احیای بافت قدیم خود می‌افزاید، این شهرها با مشارکت بخش خصوصی و دولتی بافت قدیم خود را به جذاب‌ترین و پردرآمدترین قسمت شهر تبدیل کرده و از این طریق باعث شکوفایی و احیای بافت قدیم خود شده‌اند، در بوشهر نیز باید به همین شکل عمل شده و مکان‌های تفریحی، آموزشی و تجاری با طرح‌ها و معماری منطبق با بافت منطقه ایجاد شود.

بافت قدیم بوشهر با چشم‌انداز زیبایی که رو به دریا دارد و از طرف دیگر نزدیکی به مرکز شهر و مراکز تجاری می‌تواند به سرعت پیشرفت کرده و به پردرآمدترین منطقه بوشهر تبدیل شود.

پراکندگی و عدم انسجام و هماهنگی بین دستگاه‌های مسئول حفظ و احیاء بافت قدیم از مشکل اصلی این عقب‌ماندگی این محلات است، به طوری‌که این ناهماهنگی‌ها باعث شده شورای احیای بافت قدیم دیگر تشکیل جلسه نداده و بافت به حال خود رها شود.

این بافت گوشه‌ای از تاریخ شکوهمند بوشهر بوده و شرح آن در کتاب‌های اکثر مورخان ایرانی و اروپایی ذکر شده است، جرج کرزن در کتاب معروف خود «ایران و قضیه ایران» از محله کوتی به عنوان آبرومندترین محله بوشهر یاد می‌کند ولی اینک از شکوه گذشته خبری نیست و این بافت در حال نابودی است و ساکنین این محلات با مشکلات فراوان روبرو بوده هستند.

به نظر می‌رسد نجات بافت قدیم و بهبود زندگی ساکنین آن نیازمند همکاری سازمان‌های مختلف از جمله میراث فرهنگی با شهرداری و شورای شهر است تا این گنجینه با ارزش و یادگار دوران شکوه بوشهر به صورت آبرومندی برای شهر درآمده و از طرف دیگر با دادن تسهیلاتی به ساکنان ایمنی منازل، بهداشت عمومی و سطح خدمات شهری آنان را ارتقا دهند.

آیت‌الله غلامعلی صفایی بوشهری، نماینده رهبر معظم انقلاب اسلامی در استان و امام جمعه بوشهر در این رابطه با اشاره به اینکه بافت قدیم بوشهر یکی از شاهکارهای معماری در عرصه کرانه‌ای در جهان است، اظهار کرد: در آکادمی معماری جهانی چند شهر از جمله و نیز ایتالیا، بوشهر و مادرید اسپانیا با این مهندسی خاص ساخته شده‌اند.

وی اضافه کرد: بافت قدیم بوشهر و معماری آن داشته‌هایی ارزشمند هستند که باید قدر آنها را بدانیم و از آنها محافظت کنیم.

امام جمعه بوشهر ادامه داد: با وجود داشتن بافت قدیمی ارزشمند ولی تاکنون نقشه هوایی مناسبی از این بافت با ارزش در این استان نداریم.

آیت‌الله صفایی بوشهری اظهار کرد: بافت قدیم بوشهر به لحاظ داشتن مناسب‌ترین نقشه، مدیریت سازه، استحکام و ارتباط در عرصه معماری یک شاهکار است.

وی یادآورشد: برای احیای بافت قدیم بوشهر تدوین طرح جامع بر مبنای معماری این استان ضروری است.

نماینده رهبر معظم انقلاب اسلامی در استان بوشهر گفت: در این طرح جامع ضمن تخصیص اعتبار باید بدانیم که برای بافت قدیم چه برنامه‌ای باید داشته باشیم.

آیت‌الله صفایی بوشهری اضافه کرد: بافت قدیم بوشهر میراث فرهنگی معماری ایران در جنوب کشور است که امروز رو به نابودی است و باید مورد توجه مسئولان قرار گیرد.

وی افزود: برای حفظ این میراث فرهنگی گرانبها باید مدیریت میراث فرهنگی در کلان و در استان بوشهر تدبیر ویژه‌ای بیندیشند.

نماینده رهبر معظم انقلاب اسلامی در استان و امام جمعه بوشهر بر ضرورت همکاری بخش خصوصی، شورای شهر و عمران شهری برای احیای بافت قدیم بوشهر تأکید کرد.

آیت‌الله صفایی بوشهری گفت: در همین ارتباط برای حل مشکل بافت قدیم بوشهر به صورت اساسی شورای عالی بازسازی بافت قدیم با حضور همه صاحبنظران و دانشگاهیان باید در این استان تشکیل شود.

نماینده رهبر معظم انقلاب اسلامی در استان بوشهر افزود: در بافت قدیم یکی از ویژگی‌های روشن ایجاد صمیمیت درون‌سازه و برون‌سازه با انسان‌های درون و بیرون است.

وی اضافه کرد: نباید معماری بافت قدیم را فقط یک تجربه بدانیم بلکه این معماری یک تجربه برخاسته از دانش و فناوری‌های بومی منطبق با آخرین شرایط برای زیست محیطی مناسب با زیست بوم است.

آیت‌الله صفایی بوشهری بیان کرد: دانش معماری یکی از پیچیده‌ترین امور عرصه علم و فناوری است که پیشینه آن با حیات انسان آغاز شده است و به خاطرتحول در نوع نگرش زیستی و تنوع در تولید مصالح به عنوان علمی سیال رو به تکامل گداشته است. معماری در حوزه فلسفه تاریخ نشان گویای تمدن شعر شعور آفرینش سازه‌های زیستی و شناسنامه هویت تمدن یک قوم است و به همین خاطر در شاخص و آمار درجه تمدن هر قوم معماری به عنوان مهمترین شاخص مورد توجه قرارمی گیرد.

امام جمعه بوشهر گفت: خانه محیطی است برای آسایش‌زایی و آرامش‌افزایی به همین خاطر باید توجه ویژه‌ای به روانشناسی معماری داشته باشیم.

نماینده رهبر معظم انقلاب اسلامی در استان و امام جمعه بوشهر یادآور شد: استان و شهر بوشهر دارای یک معماری بسیار ویژه کرانه‌ای منطبق با نیاز سنجی های علمی و تجربی در عمود تاریخ است.

آیت‌الله صفایی بوشهری اضافه کرد: خاک آن دارای ترکیبات بسیار ویژه زیستی است که به خاطر کم‌عرض بودن هندسه این بندر و شرایط جوی نیاز به مرتفع‌سازی سازه است.

وی با بیان این که خاک بوشهر دارای عناصر بسیار خورنده در عرصه زیرساختی است، افزود: سازه‌‌هایی که گاهی به پنج تا شش طبقه می‌رسد روی یک جزیره مرجانی با این ترکیبات ویژه و خورندگی بدون این که در عرصه آزمایشگاه فنی مکانیک خاک و ژئو تکنیک خاک روی آن کارشده باشد، احداث شده است.

نماینده رهبر معظم انقلاب اسلامی در استان بوشهر اظهارکرد: درعرصه ارتباط میان دریا، سازه و فضای پسماندها هیچ وقت دچار مشکل و برای دریا ایجاد آلودگی نمی‌کرده و دریا در خدمت خانه‌ها و خانه ها در خدمت دریا بوده است.

وی بیان کرد: در بافت قدیم بوشهرچیدمان صحیح طبقات و طراحی زیست محیطی اتاق‌ها به ایجاد یک فضای درونی مناسب برای زندگی صمیمی و یک محیط مناسب بیرونی برای همگرایی و همزیستی کمک می‌کند.

امام جمعه بوشهر گفت: باید در تدوین سند چشم‌‌انداز حفظ و حراست از بافت قدیم با تهیه نقشه راه با مدیریت کارآمد و دانش بنیان و تخصیص اعتبارات لازم بافت‌های قدیم را به عنوان کتاب تاریخ هر قوم پاس بداریم و سازه‌های جدید را متناسب با نقشه‌های مناسب با هر محیط زیست و فضای هراستان و شهر طراحی کنیم.

عبدالکریم مشایخی، رییس بنیاد ایرانشناسی شعبه استان بوشهر در این آئین نیز گفت: تاکنون بیش از 70 عمارت تاریخی استان بوشهر از بین رفته و تخریب شده است.

مشایخی با اشاره به وضعیت کنونی بافت تاریخی شهر بوشهر اظهار کرد: بافت تاریخی بوشهر از نادرترین و بی‌نظیرترین بافت‌های تاریخی کشور است که قدمتش به 250 سال پیش می‌رسد.

وی افزود: با آمدن خارجی‌ها به بوشهر و رویکردی که خارجی‌ها به این شهر داشتند نقش بوشهر در جهان پررنگ‌تر می‌شود و از زمان ناصرالدین شاه به بعد بوشهر به عنوان برترین بندر تجاری ایران به شمار می‌رود به گونه‌ای که از نظر صادرات و واردات کالا رتبه برتر را به خود اختصاص می‌دهد.

مشایخی گفت: در آن زمان بوشهر را به عنوان شهر عمارت‌ها می‌شناختند، زیرا بیش از 100 عمارت در بوشهر وجود داشته که اکنون تعداد اندکی از آن عمارت‌ها باقی‌ مانده‌اند و آن‌ها هم در آستانه تخریب قرار دارند.

رئیس بنیاد ایرانشناسی شعبه بوشهر یادآورشد: باید برای حمایت از بافت‌ تاریخی و حفظ عمارت‌های موجود در استان بوشهر، شورای بافت تاریخی ایجاد شود.

مشایخی با تأکید بر اینکه بافت قدیم بوشهر جزء بی‌نظیرترین بافت‌هاست، بیان کرد: سه عمارت چهار برج، ارگ و عمارت امیریه توسط شهرداری بوشهر در دست بازسازی است که از میان آنها عمارت ارگ در وضعیت نامناسبی است که باید هر چه سریع‌تر برای آن چاره‌ای اندیشیده شود.

وی ادامه داد: با وجود پرداخت 22 میلیارد ریال بابت خرید عمارت ملک، ولی هنوز وضعیت این عمارت بسیار نامناسب است طوری‌که یک ماه پیش عده‌ای با حضور در آنجا بخشی از راهروهای چوبی آن را آتش زده‌اند که باید برای این موضوع هم فکری شود.

رئیس بنیاد ایرانشناسی شعبه بوشهر در مورد کنسولگری انگلیس در محله کوتی نیز گفت: بازسازی این کنسولگری آغاز شده ولی اکنون برخی از خانواده های بوشهری در این عمارت اقدام به خانه سازی می کنند.

مشایخی در باره مدرسه سعادت مظفری نیز گفت: این مدرسه به عنوان شناسنامه فرهنگی استان بوشهر به شمار می‌رود که با وجود آغاز عملیات مرمت و بازسازی این مدرسه از شش سال پیش تاکنون ولی هنوز به نتیجه نرسیده‌ایم.

وی به برگزاری کارگاه فهم معماری ایرانی از پنجره بوشهر اشاره کرد و گفت: این کارگاه که به مدت یک هفته در بوشهر برگزار شد بیش از 250 دانشجوی رشته‌ معماری در سطح کشور در آن حضور داشتند و مقالات و گزارشات بسیاری از این کارگاه تهیه شده است.

مشایخی اظهار کرد: این کارگاه با هدف معرفی معماری تاریخی بافت قدیم بوشهر برگزار شد که تمامی شرکت‌کنندگان از برنامه‌های این کارگاه راضی بودند.