شأنیت‌بخشی هنرمند و اهتمام ویژه به هنر متعهد دینی و انقلابی
گروه هنر: قریب به شش ماه از تکیه علی مرادخانی بر جایگاه معاونت هنری ارشاد می‌گذرد و با توجه به انتظارات جامعه هنری از معاونت ارشاد باید منتظر تحقق بخشی از این انتظارات در پرداختن به هنر متعهد دینی و انقلابی بود.
از 11 شهریور سال جاری که علی مرادخانی با حکم علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به سمت معاون امور هنری این وزارتخانه منصوب شد، نزدیک به 6 ماه می‌گذرد؛ از آن تاریخ تا 2 آذر که وی نخستین نشست خبری خود با خبرنگاران را برگزار کرد قریب سه‌ماه وضعیت عرصه فرهنگ و هنر متأثر از سیاست دولت مبنی بر ارزیابی وضعیت و شرایط امور گوناگون کشور و ارائه گزارش 100 روزه از سوی وزارتخانه‌ها به آمارگیری و بررسی داده‌ها گذشت.
مرادخانی در این نشست تصریح کرد که میراث‌دار بدهی‌های زیادی از مسئولان هنری دولت دهم به جامعه هنری است و با بودجه 12 میلیاردی که تا پایان سال دارد سعی خواهد کرد با جذب بودجه‌های دیگر از طرق گوناگون علاوه بر برگزاری جریان جاری هنری کشور، تا اندازه‌ای بدهی‌های این معاونت را نیز پرداخت کند!
فرصت‌خواهی معاون هنری ارشاد برای رسیدن به نقطه صفر
البته مرادخانی در این نشست متذکر شد که دو سال فرصت می‌خواهد که شرایط را تازه به نقطه صفر بازگرداند و از آن زمان به بعد در جهت رونق و بهبود شرایط هنری، کار حرفه‌ای هنرمندان و وضعیت معیشتی آنها کوشا خواهد بود.
درگیر شدن به این مسائل موجب شد حوزه پرمسئولیت و تخصصی هنر کشور با وجود همه حساسیت‌ها همچنان تا 17 دی که در اقدامی جهادی سه مدیر تحت نظارت معاونت هنری یعنی هنرهای نمایشی، هنرهای تجسمی و موسیقی منصوب شدند، بلاتکلیف و بدون مرجع پاسخگو باقی بماند.
انتصاب دیرهنگام مدیران هنری
مجید ملانوروزی به عنوان مدیر دفتر هنرهای تجسمی ارشاد، حسین طاهری به عنوان مدیر کل هنرهای نمایشی ارشاد و پیروز ارجمند به عنوان مدیر دفتر موسیقی ارشاد، افراد منتخب معاون هنری پس از بررسی و تحلیل داده‌ها در پست‌های خود بودند که البته در سال اول تصدی خود بر این سمت‌ها تنها مجری برنامه و سیاست‌های کلان فرهنگی و هنری اتخاذ شده از سوی مسئولان هنری دولت دهم هستند.
برگزاری جشنواره‌های هنری فجر فرصتی برای اصلاح امور هنری باقی نگذاشت
نیمه دوم سال 92 و مشخصاً پس از انتصاب مدیران هنری در اواسط دی‌ماه با توجه به نزدیک شدن به زمان برگزاری جشنواره‌های هنری فجر در قالب سی و دومین جشنواره بین‌المللی «تئاتر فجر»، بیست و نهمین جشنواره بین‌المللی «موسیقی فجر» و ششمین جشنواره بین‌المللی هنرهای «تجسمی فجر»، فرصتی را برای مسئولان تازه حوزه هنر باقی نگذارد که به جرح و تعدیل و حذف و اصلاح برخی از بندهای قانونی و اجرایی ناقص و یا غلط برجای مانده از دولت پیشین بپردازند و موعد این جشنواره‌ها یکی پس از دیگری با ساختاری سنتی و نخ‌نمای خود که معمولاً در پایان نارضایتی جمع کثیری از هنرمندان و مخاطبان و علاقه‌مندان را نیز در پی داشتند از راه رسید.
اکنون پس از پایان پذیرفتن این رویدادهای هنری که در مقطع زمانی قابل‌توجهی همه فضای حاکم بر عرصه فرهنگ و هنر را معطوف به خود کرد، در روزهای پایانی سال فرصتی پدید آمده است تا انتظارات و توقعات به حق هنرمندان و نمایندگان عرصه‌های گوناگون هنری را از معاونت هنری دولت تدبیر و امید جویا شویم تا با انعکاس آنها و امیدواری نسبت به اجرایی شدنشان از سوی مسئولان، این انتظار همچنان وجود داشته باشد که تفاوت فاحشی در زمینه عملکرد حوزه هنر دولت در حال حاضر با عملکرد مسئولان هنری دولت پیشین احساس شود.
برگزاری جشنواره‌های هنری فجر بهترین ملاک ارزیابی شرایط
البته با توجه به اینکه همچنان با وجود گذر از زمان برگزاری جشنواره‌های هنری فجر، فضای هنری کشور در حال و هوا و تحت تأثیر آن است، عمده نظرات به عمل آمده که هنرمندان آن را با ایکنا در میان گذاشتند برپایه و ملاک آن است که متنوع بوده اما از میان همه آنها به ذکر نمونه‌هایی که اتفاقاً جزء مهمترین دغدغه‌های جامعه هنری است خواهیم پرداخت:
در عرصه هنرهای نمایشی مهمترین مطالبه جامعه هنری از معاونت هنری و به تبع آن اداره کل هنرهای نمایشی، موضوع امنیت شغلی است که در پرتو اجرای قرارداد تیپ و پیاده شده صحیح آئین‌نامه شورای حمایت از آثار نمایشی محقق خواهد شد.
لزوم اجرای قراردادتیپ به منظور امنیت شغلی فعالان تئاتر
این مسئله بسیار مهم است هر چند که در دولت پیشین سعی در کمرنگ و بی‌اهمیت جلوه دادن آن شد اما به عنوان نمونه با چند مصاحبه‌ای که اخیراً به انجام رسید، منتج به این مسئله شد که این موضوع مهم است و حتی می‌تواند در کیفیت آثار ارائه شده در رویداد جشنواره‌ای و اجراهای عمومی نمایش‌ها نیز مؤثر باشد.
نیما دهقان که سال گذشته با اجرای نمایش دفاع مقدسی «ترن» در تالار اصلی تئاتر شهر حضور داشت بارها و بارها در صحبت‌های خود به این موضوع اشاره کرده و اخیراً نیز بیان عنوان کرده است: متأسفانه هنوز هم کارگردان یک نمایش برای درجه‌بندی یک نمایش از نقطه‌نظر کیفیت و فاخر بودن باید با حضور در جلسه شورای حمایت از آثار نمایشی بر سر اختصاص بودجه نمایش کافی با کارشناسان جر و بحث کند در صورتی که اگر از قبل قرارداد تیپ براساس یک ضابطه و قانون مدون اجرا می‌شد با استناد به بندهای آن دیگر وقت خود را صرف حواشی تولید نکرده و بر کیفیت اثر و فاخر شدن آن می‌اندیشد.
حذف برخی اعمال ممیزی‌های دست و پاگیر در جریان تولید تئاتر
هادی مرزبان، کارگردان و پیشکسوت تئاتر هم با اعتقاد بر اجرایی شدن قرارداد تیپ موضوعی تحت عنوان پرهیز مسئولان از برخی اعمال ممیزی‌های دست و پا گیر در روند تولید یک اثر نمایشی را مطرح کرده و می‌گوید: من و امثال من با چهل سال فعالیت حرفه‌ای درعرصه تئاتر دیگر با انواع موضوعات مطلوب نظام فرهنگی جمهوری اسلامی ایران آشنا هستیم و این که با برخی ایرادات بی‌اساس بخواهند در روند کاری ما خللی ایجاد کنند، خوشایند نیست و این موضوعی است که اتفاقاً نیما دهقان در زمانی که در مورد اجرای عمومی نمایش «ترن» دچار مشکل شده بود نیز به آن اذعان کرده بود.
موضوع دیگری که در عرصه هنرهای نمایشی هنرمندان تحقق آن را از معاونت هنری ارشاد انتظار دارند مربوط به ساختار اجرایی جشنواره «تئاتر فجر» می‌شود و آن نیز فقدان یک آئین‌نامه اجرایی در مورد برگزاری این جشنواره و برخورد و مواجهه سلیقه‌ای مدیران و مسئولان دبیرخانه با آن است؛ مسئله‌ای که امسال و در جریان جشنواره بارها و بارها از زبان فعالان این عرصه همچون سیروس همتی؛ بازیگر و کارگردان تئاتر، شهرام کرمی؛ نویسنده و کارگردان تئاتر و آرش دادگر؛ برگزیده کارگردانی جشنواره سی و دوم شنیدیم که گویا خواست اکثر قریب به اتفاق فعالان عرصه هنرهای نمایشی است و علیرغم وعده و وعیدهای مسئولان پیشین تئاتری تاکنون هیچ اقدام ضروری در این زمینه اتفاق نیفتاده است.
کمبود بودجه و سرانه فضای نمایشی مهمترین مشکلات بر سر راه تعالی تئاتر
به هر روی معضل اقتصادی موجود در تئاتر کشور، کمبود سرانه فضاهای نمایشی و همچنین فقدان پشتوانه حرفه‌ای در مورد امنیت شغلی هنرمندان تئاتر و بحث معیشتی آنها مقوله‌ای قابل طرح به عنوان یک اولویت برای تصمیم‌گیران و مسئولان ذیربط در این عرصه است که باید به جد به آن اندیشیده شود و با یک برنامه مدون سیاست‌های کلان در این زمینه شفاف‌سازی شده تا راه برای تولید آثار فاخر و متعهد به ویژه در حوزه تئاتر با مضامین دینی و ارزشی هموار شود.
عرصه موسیقی پس از گذر از دوران رخوت و به قول یکی از فعالان این عرصه، فترت، با روی کار آمدن ساختار مدیریت جدید به ریاست پیروز ارجمند که خود دانش‌آموخته آن در مقطع دکتراست و سال‌هاست که به کار آهنگسازی اشتغال دارد وارد دوران جدیدی شده است.
در این حوزه مسئولان دبیرخانه جشنواره «موسیقی فجر» از تبیین و تدوین برخی سیاست‌های غلط باقیمانده از دولت پیشین متاثر بودند اما در آستانه برگزاری این جشنواره و هم پس از آنها بارقه‌های امید در بهبود شرایط ایجاد شد و با توجه به دغدغه مدیر این بخش در دفتر موسیقی ارشاد، پیش‌زمینه‌های پرداختی مؤثر به موسیقی اصیل ایرانی و آشنایی مردم با ادوات موسیقی فاخر بومی، بنیان گذاشته شده است.
لزوم برداشته شدن محدودیت‌های حرفه‌ای و صدور مجوز آنی به هنرمندان متعهد موسیقی
در این عرصه ترجیح دادیم به جای آن که منتقدان به اظهار‌نظر بپردازند مستقیماً به سراغ مسئول اصلی این حوزه یعنی پیروز ارجمند برویم؛ ارجمند در گفت‌و‌گو با ایکنا، برداشته شدن برخی محدودیت‌ها از سر راه فعالان این عرصه، پرداختن به موسیقی اصیل و سنتی ایرانی، موسیقی نواحی و مناطق ایران را از جمله دغدغه‌های آتی کارشناسان و مسئولان این دفتر خواند.
وی به فصل امید و نشاط با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید اشاره می‌کند و می‌گوید: با این شرایط و از آنجا که دیگر فضای موسیقی از دوره موسیقی حماسی و انقلابی فاصله گرفته است، فعلاً نمی‌توان به شکلی رسمی و مؤثر به این نوع موسیقی در عرصه رقابتی جشنواره فجر پرداخت بلکه باید ابتدا با بررسی ظرفیت‌ها دید که آیا این حوزه جای کار بیشتری دارد یا خیر.
ارجمند صدور مجوز آنی و یا چند روزه به گروه‌های شناخته شده موسیقی را از جمله موارد رونق فعالیت‌ها در این عرصه و ارتقای توان اقتصادی آن دانست و گفت: با فرض اینکه موضوع و مضمون کنسرت‌های موسیقی ارزشی و انقلابی باشد دلیلی بر تأخیر در صدور مجوز برای آنها وجود ندارد.
مبارزه با رانت و حذف دلالی و واسطه از جریان موسیقی
وی عرضه مستقیم آثار موسیقی بدون واسطه‌تراشی را از دیگر برنامه‌های این دفتر دانست و گفت: مبارزه با رانت، حذف دلالان موسیقی برنامه‌ای است که به شکل جامع آن را پی خواهیم گرفت و البته موضوع دیگری که باید در این عرصه در اولویت قرار گیرد رعایت مسائل اخلاقی و حقوق هنرمندان موسیقی از قبیل حفظ و صیانت از حقوق مادی و معنوی آثار (کپی‌رایت) است.
لازم به ذکر است که این مورد یعنی توجه به حقوق مادی و معنوی هنرمندان موسیقی، یکی از تأکیدات علی جنتی در جریان سخنرانیش در اختتامیه بیست و نهمین جشنواره بین‌المللی «موسیقی فجر» نیز بود.
اداره جشنواره «موسیقی فجر» با استفاده از خردجمعی و مشارکت نخبگان و کارشناسان
اما از همه این مسائل گذشته که در اصل وعده و وعیدهای مسئولان عرصه موسیقی است، نکته‌ای که البته با نگاهی انتقادی به جشنواره «موسیقی فجر» باقی می‌ماند اینکه جریان هنری موسیقی و رویدادهای تابعه آن همچون جشنواره «موسیقی فجر» باید حاصل خردجمعی گروهی از نخبگان و کارشناسان این عرصه باشد تا از این رهگذر شاهد جریانی پویا در این عرصه با احترام به حقوق همه فعالان، نیازسنجی از مخاطبان و ارائه برنامه‌های جامع پیشبرنده در عرصه تولیدات موسیقی متناسب با باورهای اعتقادی و دینی آنها باشیم.
نکته اخیر را می‌توان از گفته‌های اخیر هوشنگ جاوید، یکی از کارشناسان و پژوهشگران عرصه موسیقی مقامی و اصیل ایرانی استخراج کرد که در گفت‌و‌گو با ایکنا جریان «موسیقی فجر» را جریانی دون شأن نامی که آن را یدک می‌کشد می‌داند و می‌گوید: چطور ممکن است که جشنواره‌ای به نام فجر و به بهانه سالروز پیروزی انقلاب اسلامی؛ انقلابی مبتنی بر ارزش‌های دینی و اعتقادی برگزار شود و در آن خلاً موسیقی ارزشی و دینی و انقلابی حس شود؟
وی همچنین در تذکری به مسئولان می‌گوید: سال‌هاست که با طرح‌های جامعی در مورد برون‌رفت جشنواره از بن‌بست و ارائه راهکاری به منظور ارتقای سطح کیفی جشنواره به سراغ مسئولان موسیقی در دفتر موسیقی و دبیرخانه آن می‌رویم اما هیچ‌کس وقعی به آن نمی‌گذارد و همچنان به اشتباهات خود در دامن زدن به نوعی جریان موسیقی بی‌هویت و عاری از ارزش اصرار دارند که البته شبیه این مسئله را از مصاحبه با رضا مهدوی، کارشناس موسیقی می‌توان استفاده کرد.
ضرورت اعتمادافزایی مسئولان نسبت به فعالان موسیقی
در یک کلام عرصه موسیقی نیز نیاز به اعتمادافزایی مسئولان نسبت به فعالان این عرصه دارد؛ مسئولان باید با توجه به ظرفیت‌های فنی و تخصصی در میان فعالان این عرصه و به ویژه جوانان، میدان بازتری را برای کار و تولید آنها فراهم کنند تا تخصص آنها به جای انحراف به سوی تولیدات مستهجن موسیقی که به قول رضا مهدوی سر از موسیقی زیرزمینی در‌می‌آورد، خرج تولیدات موسیقی با مضامین دینی و انقلابی شود.
اما در عرصه هنرهای تجسمی به عنوان یکی از گستره‌ترین عرصه‌های هنری با تنوع رشته‌های آن که البته با نوعی حسن تدبیر می‌توان بسیاری از آنها را به سمت و سوی هنر متعالی منبعث از آیات قرآن و احادیث منقول از ائمه اطهار(ع) سوق داد، قضیه تا حدی پیچیده و ریشه‌ای‌تر است و صدالبته مسئولیت مدیران هنری سنگین‌تر.
رشته‌های تجسمی در عین انزوا اما همچنان نافذ و مؤثر در موضوعات دینی و ارزشی
اساساً بنا به دلیل آن که اغلب رشته‌های تجسمی انفرادی هستند و آثار توسط فرد هنرمند نوعاً در انزوا خلق می‌شوند در نتیجه به نسبت هنرهای نمایشی و عرصه موسیقی در هیاهوی کمتری قرار داشته اما با این وجود به جرئت می‌توان گفت که یکی از نافذترین و مؤثرترین گونه‌های هنری در عرصه موضوعات دینی و ارزشی است.
آمیختگی بسیاری از رشته‌های این عرصه هنری نظیر خوشنویسی، نگارگری، نقاشی، تصویرسازی و ... با مضامین الهی و قرآنی موجب می‌شود که جایگاه و شأن هنرمند تجسمی بسیار رفیع‌تر از هنرهای دیگر باشد و البته این پرسش که آیا با وجود این اهمیت این اعتبار و مرتبت در عمل نیز رعایت می‌شود.
در جریان برگزاری ششمین جشنواره بین‌المللی هنرهای «تجسمی فجر» فرصتی پیش آمد تا ایکنا به بهانه این رویداد بزرگ به سراغ بسیاری از فعالان این عرصه که اغلب تصدی دبیری بخشی از جشنواره را نیز داشتند برود و از آنها راجع به موانع و مشکلات پیش روی هنرمند تجسمی جویا شود.
کاظم طلایی؛ دبیر بخش تصویرسازی، مسعود نجابتی؛ دبیر بخش پوستر، پرویز حاصلی؛ دبیر بخش نگارگری و مهران هوشیار؛ دبیر بخش سفال هنری ششمین جشنواره بین‌المللی هنرهای «تجسمی فجر» از جمله کسانی بودند که ایکنا با آنها گفت‌و‌گو کرد و نکاتی در این میان بیان شد که به مهمترین آنها اشاره می‌کنیم:
تدوین آئین‌نامه جامع در مورد تصویرگری دینی
کاظم طلایی که مدیر انتشارات طلایی نیز هست از متولیان عرصه فرهنگ و هنر درخواست کرد که آئین‌نامه جامعی در مورد تصویرگری، حدود و ثغور آن به ویژه در عرصه تصویرگری دینی داشته باشند تا هنرمندان تصویرگر و تصویرساز با فراغ بال بیشتر به فعالیت باانگیزه در این عرصه بپردازند چیزی که به دلیل خلأ آن و نبود چارچوب‌های قانونی و ضابطه‌مند پس از خلق اثر موجب ممانعت از چاپ و انتشار آن شده و هنرمند در عین خلاقیت را سرخورده و بی‌انگیزه می‌کند.
لازم به ذکر است سال 90 و زمانیکه هنوز سرویس کودک و نوجوان خبرگزاری ایکنا دایر بود در قالب سوژه‌ای تحت عنوان «تصویرگری دینی در کتاب‌های کودکان و نوجوانان» این موضوع به تفصیل با کارشناسان و تصویرگران عضو انجمن فرهنگی تصویرگران و در رأس آنها علی هاشمی شهرکی مدیرعامل این انجمن در میان گذاشته شد و مواردی همانند آنچه کاظم طلایی به آن اشاره داشت مطرح شد که البته با این وجود همچنان از سوی مسئولان ذیربط تصمیمی در این زمینه گرفته نشده است.
ایجاد بازار عرضه مستقیم محصولات تجسمی و برپایی اکسپوها
بحث دیگری که در عرصه هنرهای تجسمی همچنان دغدغه هنرمندان است عرضه مستقیم آثار برای فروش و رونق چرخه اقتصادی این بخش است که در مصاحبه با پرویز حاصلی و همچنین مهران هوشیار، مواردی مشابه در این مورد طرح شد و البته ایکنا در جریان مصاحبه با دو بانوی تجسمی‌کار که برگزیدگان یازدهمین همایش بانوان قرآن‌پژوه به نام‌های زهرا جعفری و زهرا رحیمی بودند مجدد با این مسئله مواجه شد که مسئولان دفتر هنرهای تجسمی ارشاد باید به ویژه در فضای جشنواره‌ای به فکر ایجاد بازار عرضه مستقیم محصولات هنری باشند و همچنین اکسپوهایی را نیز در طول سال به این امر اختصاص دهند تا هنرمندان خود آثارشان را در معرض دید علاقه‌مندان برای خرید و در اختیار گرفتن آنها قرار دهند.
استفاده کاربردی از آثار تجسمی در فضاهای غیرمتعارف
و البته مسئله دیگری که در مورد هنرهای تجسمی از معاونت هنری انتظار می‌رود و این انتظار را نیز علی مرادخانی، معاون هنری ارشاد در جریان سخنرانی در افتتاحیه جشنواره «تجسمی فجر» و حتی در اختتامیه جشنواره «موسیقی فجر» در میان قشر هنرمندان و علاقه‌مندان ایجاد کرد، بحث استفاده کاربردی از آثار تجسمی در فضاهای غیرمتعارف همچون فضاهای عمومی و مبلمان شهری بود که به ویژه در مورد آثاری با المان‌های قرآنی و اسلامی خلأ این موضوع در محیط‌های شهری بسیار حس می‌شود و در عین حال با خرید امتیاز تکثیر اثر تجسمی خلق شده به هنرمند خالق آن، رونق شرایط اقتصادی در این بخش را نیز شاهد خواهیم بود.
