«یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ»، شاخصی در نقدپذیری است

حسین کنعانی‌مقدم، دبیرکل حزب سبز ایران، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) درباره جایگاه و چارچوب‌های نقد در آموزه‌های دینی گفت: در اسلام داریم که در مقابل ستمگر و کسی که ظلم می‌کند باید اعتراض کرد؛ «افضل الجهاد کلمه الحق عند امام جائر». این یکی از مبانی دینی است که در دوران نظام ستمشاهی انقلابیون در مبارزه استفاده می‌کردند.

وی افزود: یکی دیگر از جلوه‌های نقد در آموزه‌های دینی، فریضه امر به معروف و نهی از منکر است که این مسئله علاوه بر اینکه در گفتار باید انجام شود در عمل نیز حاکمیت باید امر به معروف و نهی از منکر را انجام دهد. لذا این فریضه وظیفه‌ای همگانی است و یک نظارت همگانی در جامعه را امکان‌پذیر می‌سازد که تحت عنوان نقد منصفانه و دلسوزانه نیز مطرح می‌شود.

کنعانی مقدم افزود: امام حسین(ع)  در خطبه معروف‌شان می‌فرمایند که اگر کسی ببیند که کسی ستم می کند، حرام خدا را حلال می‌کند و حلال خدا را حرام می‌کند و به ظلم و ستم رفتار می‌کند بر او واجب است که مداخله کند و ستمکار را از راهی که در آن قرار گرفته برگرداند وگرنه به همان جایی می‌رود که آن ستمکار می رود.
پس درقرآن و معارف دینی ما کاملا مشخص است که یکی از مهم‌ترین وظایف مسلمان بحث امربه معروف و نهی از منکر به صورت انزجار قلبی در مرحله اول، تذکر لسانی و در نهایت به صورت عملی است که البته ولایت است که به صورت عملی آن را انجام می دهد و وظیفه مردم عادی تذکر لسانی است.

دبیرکل حزب سبز ایران درباره چارچوب‌های نقد به ویژه در حوزه قدرت گفت: در نقد دو طرف داریم؛ یکی نقد شونده و دیگری نقد کننده است. براین اساس هم باید ظرفیت نقدپذیری را داشته باشیم و هم اینکه ظرفیت این را داشته باشیم در جاهایی که منافع شخصی و جناحی‌مان در خطر قرار می‌گیرد اما به خاطر حفظ منافع ملی و عمومی، فرد، رفتار یا تصمیمی را نقد کنیم.

وی اظهار کرد: در قرآن آمده است که «الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ»؛ لذا وظیفه مسلمان این است که سخنان را بشنود واز بهترین سخنان تبعیت کند. البته در اینجا نکات ظریفی وجود دارد و هر نقد و سخنی جای شنیدن ندارد. اگر سخنی مصداق کذب، دروغ و غیبت است نباید شنیده شود.

این کارشناس مسائل سیاسی عنوان کرد: اما در خصوص حاکمان و مسئولان اگر در حوزه مسئولیت آنها کسی نقد عالمانه، مشفقانه و حتی تلخ بیان کند باید پذیرا باشند و این نقد را یک نعمت الهی بدانند زیرا «المؤمن مرآت المؤمن». برعکس کسانی که چاپلوس و منافق هستند، حرف‌هایی را در مقابل مسئولان می‌زنند و آنها را به گمراهی می‌کشانند و واقعیت‌ها را از دید حاکمان پنهان می‌کنند.

وی تأکید کرد: اساسا پاسخگو بودن و پذیرش نقد از الزامات مسئولیت است. «کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته» بیان‌کننده یک عمل متقابل ومسئولیت نسبت به هم است و نقد و نصیحت همدیگر راهکار عملیاتی مسئولیت متقابل افراد نسبت به هم است.

کنعانی مقدم ابراز کرد: این مسئولیت ایجاب می‌کند که مسئولان در خصوص مطالبات مردم و رهبری پاسخگو باشند. نمی‌شود کسی در هر رده‌ای مسئولیتی در کشور داشته باشد و نسبت به مردم پاسخگو نباشد و تنها دلایل، فهم و درک خود را برای انجام کار و تصمیمی ملاک بداند و نظرات دیگران را نپذیرد.

کنعانی مقدم تصریح کرد: لذا گفت‌وگو و پذیرش نظرات دیگران باید بر گفتمان مسئولان حاکم باشد، درغیر این صورت مردم نسبت عملکرد مسئولان از ترس مؤاخذه شدن صحبت و انتقادی نمی‌کنند و این نه تنها خطری برای مسئولان کشور می‌شود بلکه ضرر آن متوجه جامعه نیز‌می‌شود.

کنعانی مقدم درباره آفات و آسیب‌های نقد در حوزه قدرت در جامعه به ویژه از سوی رسانه‌ها گفت: هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد؛ این را باید در نقد رعایت کرد. بیان حقایق و اطلاع‌رسانی متناسب با نیاز جامعه در رسانه‌ها اعم از تصویری، مکتوب، شنیداری و مجازی که مورد توجه مردم از دورترین روستاها و کلان شهرها هستند یک ضرورت است.

وی ادامه داد: اما اگر رسانه‌ها مطالبی را بیان کنند که موجب تشویش اذهان عمومی شود مانند اینکه آمار غلط ارائه دهند، اظهار نظر دروغ یا شایعه‌ای را منتشر کنند یا اینکه حرفی بیان شود که مصداق «کلمه الحق یراد بها الباطل» باشد، یعنی رسانه‌ای نقد کند اما به دنبال این باشد که منافع جناحی و حزبی خودش را حفظ کند اما منافع ملی را به خطر بیندازد و دشمنان از آن سوء استفاده کنند، این گونه مسائل نه تنها نقد تخصصی و عالمانه نیست بلکه موجب یأس و التهاب در جامعه می‌شود.

این کارشناس مسائل سیاسی افزود: لذا رسانه‌ها باید بدانند چه چیزی را نقد می کنند، چه هدفی از نقد دارند و دیگراینکه اگر فقط اشکالات و نقص‌ها در میان آحاد افراد جامعه مطرح شود اثر مخرب در جامعه خواهد گذاشت.

وی در پایان اظهار کرد: به عنوان مثال هم اکنون جمهوری اسلامی در حال مذاکره با 5+1 است و نظر نظام هم این است که این کار انجام شود و نقدهایی هم ممکن است وجود داشته باشد اما این نقدها می تواند در جلسات مسئولان، تخصصی و دانشگاهی بیان شود اما اگر همین نقدها در رادیو و تلویزیون برای مردم عادی که علم و تخصص کافی در این زمینه ندارند بیان شود موجب یأس و ناامیدی می شود و لذا در بیان نقد باید مصالح کلی جامعه را نیز در نظر گرفت و دراین چارچوب عمل کرد.