«سوآپ؛ بررسی فقهی و اقتصادی» به زودی منتشر می‌شود
گروه اقتصاد: به گفته عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم اقتصادی، کتاب «سوآپ؛ بررسی فقهی و اقتصادی» به عنوان جلد دوم «ابزارهای مشتقه؛ بررسی فقهی و اقتصادی» به زودی منتشر می‌شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین غلام‌علی معصومی‌نیا، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم اقتصادی، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، از آماده انتشار بودن جلد دوم کتاب «ابزارهای مشتقه ـ بررسی فقهی و اقتصادی» با عنوان «سوآپ؛ بررسی فقهی و اقتصادی» خبر داد و به تبیین کلیات این کتاب و مفهوم «قرارداد سوآپ» پرداخت.
مفهوم «قراداد سوآپ»
وی افزود: موضوع «سوآپ» تاکنون از نظر فقهی مورد بررسی قرار نگرفته و برای اولین بار است که در این کتاب به‌طور مفصل بررسی شده است. این کتاب از مجموع چهار مقاله که قبلا در مجله «اقتصاد اسلامی» منتشر شده بود، تهیه شده است و مهم‌ترین مباحث، در آن مقالات و مبسوطش در این کتاب که توسط انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر می‌شود، خواهد آمد که فتح بابی شود تا آیندگان، این موضوع را به‌طور وسیع‌تر از لحاظ فقهی مورد بررسی قرار دهند.
این پژوهشگر حوزه اقتصاد در مورد مفهوم «قراردادهای سوآپ» اظهار کرد: سوآپ که یکی از ابزارهای مشتقه است، به فارسی، معاملات معاوضی یا تاختی ترجمه شده است. پیش از این وام‌هایی وجود داشت که به آن وام‌های موازی می‌گفتند.
مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری با «قرارداد سوآپ»
وی با بیان اینکه سوآپ‌ها، شکل تکامل یافته همان وام‌های موازی است، ادامه داد: در سوآپ، دو جریان یا دو معامله را با هم مبادله می کنند. در بازارهای بورس، برخی ابزارها به نام ابزارهای تامین مالی وجود دارد. مثلا وقتی یک سرمایه‌گذار می‌خواهد کاری انجام دهد، اگر پول نداشته باشد، برای تامین مالی، یا باید از بانک وام بگیرد یا توسط اوراق مالی در بازار بورس، مثلا با انتشار ابزارهای تامین مالی همانند اوراق مشارکت، مضاربه یا استصناع، پول‌های مردم را جمع‌آوری کرده و با آن، سرمایه‌گذاری انجام دهد و این‌گونه، پروژه خود را تامین مالی کند.
معصومی‌نیا تصریح کرد: وقتی که سرمایه‌گذار، پول مردم را جمع‌آوری کرد و خواست اقدام به سرمایه‌گذاری کند تازه اول بروز برخی مشکلات است. مثلا وقتی سرمایه‌گذار، تولید انجام دهد، امکان اینکه بعد از تولید، قیمت کاهش پیدا کرده یا بر اثر نبود تقاضا ضرر کند، وجود دارد. در اینجا مشکل اصلی، ریسک‌هایی است که در مقابلش قرار دارد. بنابراین باید از ابزارهای مدیریت ریسک استفاده کند. ابزارهای مدیریت ریسک، ابزارهایی هستند که در بازار بورس با استفاده از آن ابزارها سرمایه‌گذاران می‌توانند ریسک خود را مدیریت کرده و کاهش دهند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم اقتصادی، ادامه داد: به ابزارهایی که برای مدیریت ریسک به کار گرفته می‌شوند، ابزارهای مشتقه می‌گویند. این ابزارها چهار دسته هستند که سه نوع آن در جلد اول کتاب، مورد بحث قرار گرفته است. نوع چهارم که «ابزارهای سوآپ» است و خودش انواع و اقسام بسیار زیادی دارد، در جلد دوم این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است.
وی افزود: براساس «قرارداد سوآپ» سرمایه‌گذاران مختلف براساس پیش‌بینی‌های مختلفی که دارند بازده دارایی‌های خود را با هم تاخت می‌زنند. مثلا یک سرمایه‌گذار، دید منفی نسبت به سرمایه خود و دید مثبت به دارایی طرف مقابل خود دارد طرف مقابل هم عکس طرف اول را پیش‌بینی می‌کند؛ اینها بازده سبد سهام را با هم معاوضه و مبادله می‌کنند یا اگر هر طرفی پیش‌بینی کند که کالایش افت قیمت خواهد داشت، بازده این تولیدات را با طرف مقابل برای مدتی معاوضه می‌کنند و بعد از انقضای آن مدت هر کسی به تولید خودش بر می‌گردد.
انجام سوآپ توسط بانک‌ها
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم اقتصادی، به انجام «معامله سوآپ» توسط بانک‌ها هم اشاره کرد و گفت: بانک‌ها وقتی نگران بازگشت وام‌های خود از جانب مردم هستند و نگرانند که مردمی که وام گرفته‌اند، قسط‌های خود را پرداخت نکنند، با برخی شرکت‌ها دست به سوآپ پول اعتباری می‌زنند.
انواع سوآپ
حجت‌الاسلام معصومی‌نیا، یکی از اهداف سوآپ را حذف ریسک در معاملات عنوان کرد و ابراز داشت: سوآپ دارای انواع مختلفی مانند «سوآپ بازه کل»، «سوآپ اعتبار»، «سوآپ نرخ ارز»، «سواپ نرخ بهره»، «سواپ کالا» و بسیاری انواع دیگر است.
وی در پاسخ به این پرسش که چرا «معاملات سوآپ» در جلد نخست کتاب «ابزارهای مشتقه» در کنار دیگر ابزارها مورد بررسی قرار نگرفت، گفت: «معاملات سوآپ» دارای گستردگی زیاد و در نتیجه مسائل پیچیده‌تری است و امکان نداشت تمام صور آن در یک جلد و در کنار دیگر ابزارهای مشتقه بررسی شود، از این‌رو از ابتدا پیش‌بینی شده بود تا «معاملات سوآپ» در مجلد مجزایی مورد بررسی قرار گیرد.
خاطرنشان می‌شود: جلد نخست کتاب «ابزارهای مشتقه - بررسی فقهی و اقتصادی» که توسط حجت‌الاسلام والمسلمین معصومی‌نیا در پژوهشکده نظام‌های اسلامی، وابسته به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، منتشر و چاپ دوم آن نیز به بازار نشر عرضه شده است، پیرامون بررسی فقهی و اقتصادی ابزارهای مشتقه در بازار بورس است. این کتاب در یک مقدمه و چهار فصل تدوین شده است.
فصل اول این کتاب شامل «کلیات و تعاریف» از قبیل: «معرفی اجمالی بازار بورس در اقتصاد»، «تأثیر بازار بورس در سطح کلان اقتصاد» و «معرفی اولیه ابزارهای مشتقه و جایگاه آن در بازار بورس» است. در فصل دوم، ابتدا «روش استنباط مسائل فقهی» بیان می‌شود، سپس «مبانی فقهی مورد نیاز برای روشن شدن حکم ابزارهای مشتقه» تبیین می‌شود. هم‌چنین در این فصل، احکام مربوط به «بیع سلف»، «بیع دین»، «بیع کالی به کالی»، «بیع حق»، «شرط ابتدایی»، «نقش انگیزه در معاملات»، و «پدیده بورس‌بازی از منظر فقه» بیان می‌شود.
در فصل‌های سوم و چهارم، حکم ابزارهای مشتقه به صورت جداگانه استنباط می‌شود. در فصل سوم، احکام مربوط به «قراردادهای آتی خاص» و «قراردادهای آتی یکسان» و در فصل چهارم، احکام «حق اختیار معامله» بیان شده است.
گفتنی است، جلد اول کتاب «ابزارهای مشتقه؛ بررسی فقهی و اقتصادی»، تاکنون توانسته است جوایز «اثر برگزیده نهمین جشنواره دین‌پژوهی» در سال 87، «اثر برگزیده رشته علوم اقتصادی، مدیریت و حسابداری در سومین جشنواره فارابی» و «برگزیده نشر معارف دینی در یازدهمین دوره کتاب سال حوزه» در سال 88 را کسب کند.
این اثر پایان نامه آقای مهدی الهی در دانشگاه علامه طباطبایی است. فرد مذکور در خبر سمت مشاور دوم پایان نامه را داشته اند. 
