حقوق شهروندی؛ از واقعیت جاری در جامعه تا ایده‌آل نظام اسلامی

به گزارش خبرگزاری بین المللی قرآن(ایکنا)، «منشور حقوق شهروندی» دولت تدبیر و امید با همکاری و همفکری 200 نفر از اساتید و نخبگان حقوقی و سیاسی کشور تدوین و چندی پیش با اعلام رسمی رئیس جمهور منتشر شد.
آغازگر این منشور توجه و مبنا قرار دادن آﯾﻪ 70 ﺳﻮره ﻣﺒﺎرﮐﻪ اﺳﺮاء است که می‌فرماید: «و ﻟَﻘَﺪ ﮐَﺮﱠﻣﻨﺎ ﺑﻨﯽآدم و ﺣﻤﻠْﻨﺎﻫﻢ ﻓﯽ اﻟْﺒﺮﱢ و اﻟْﺒﺤﺮِ و رزﻗْﻨﺎﻫﻢ ﻣﻦَ اﻟﻄﱠﯿﺒﺎت و ﻓَﻀﱠﻠْﻨﺎﻫﻢ ﻋﻠﻰ ﮐَﺜﯿﺮٍ ﻣﻤﻦْ ﺧَﻠَﻘْﻨﺎ ﺗَﻔْﻀﯿﻼً» «و ﺑﻪ راﺳﺘﻰ ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان آدم را ﮔﺮاﻣﻰ داﺷﺘﯿﻢ و آﻧﺎن را در ﺧﺸﮑﻰ و درﯾﺎ (ﺑﺮ ﻣﺮﮐﺐﻫﺎ) ﺑﺮ ﻧﺸﺎﻧﺪﯾﻢ، و از ﭼﯿﺰﻫﺎى ﭘﺎﮐﯿﺰه ﺑﻪ اﯾﺸﺎن روزى دادﯾﻢ، و آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺑﺴﯿﺎرى از آﻓﺮﯾﺪهﻫﺎى ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮى آﺷﮑﺎر دادﯾﻢ».
دومین نکته‌ای که به عنوان گام اول و اصول کلی این منشور مورد توجه قرار گرفته توجه به سخن گهربار حضرت علی(ع) در خصوص حقوق بندگان است، که می‌فرمایند: «ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﺣﻘﻮق ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﺮ ﺣﻘﻮق ﺧﻮدش ﻣﻘﺪم داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﺮﮐﻪ ﺣﻘﻮق ﺑﻨﺪﮔﺎن را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ، اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ادای ﺣﻘﻮق ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ».
با توجه به اینکه در همین منشور تصریح شده است «ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻣﺎه، ﮔﺰارش اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه در اﺟﺮای اﯾﻦ ﻣﺼﻮﺑﻪ را ﺑﻪ رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر اراﺋﻪ کند» باید منتظر ماند و دید دولت چه مسیری را از حقوق شهروندی تا رسیدن به جایگاه مد نظر آیه 70 سوره اسراء خواهند پیمود.
در این راستا به سراغ تنی چند از  کارشناسان حوزه شهری و شهروندی رفتیم تا با مؤلفه‌های حقوق شهروندی و میزان اجرایی شدن آن در جامعه خود بیشتر آگاه شویم.

دسترسی شهروندان به حقوقی که دارند ایده‌آل جامعه اسلامی نیست

معصومه آباد، عضو شورای اسلامی شهر تهران به میزان رعایت حقوق شهروندی در کشور اشاره و عنوان کرد: دسترسی موجود امروز شهروندان جامعه به حقوقی که دارند ایده‌آل یک جامعه اسلامی نیست.
وی زندگی کردن و نفس کشیدن در یک هوای پاک و سالم را از حقوق شهروندان جامعه برشمرد و گفت: در شعائر دینی انسان مسئول حفاظت از اعضای بدن و سلامتی خود است ولی  در حال حاضر و با وجود آلودگی‌های زیست محیطی و هوایی، شهروندان از شرایط پیش زمینه حفظ سلامت خود برخوردار نیستند.
وی مطالبه‌گری را حق شهروندان دانست و گفت: اگر شهروندی قائل به آن است که حقوق وی احراز نشده است باید مطالبه‌گر باشد و در راستای گرفتن حق خود از مجاری قانونی اقدام کند.
آباد با بیان اینکه تجربه زندگی در جوامع اروپایی را نیز داشته است در قیاس رعایت حقوق شهروندی در جامعه ایران با سایر کشو‌رها اظهار کرد: در جوامع دیگر حقوق شهروندی در قالب نگاه انسانی دنبال می‌شود و ما باید تلاش کنیم با توجه به ذخیره غنی که از تعالیم دینی داریم علاوه بر نگاه انسانی، آنچه خاستگاه تعالیم دینی در ارتباط با حقوق شهروندان یک جامعه مسلمان است را نیز مهیا کنیم.

آرامش؛ مهم‌ترین حق شهروند جامعه اسلامی

علیرضا دبیر، عضو شورای اسلامی شهر تهران نیز داشتن آرامش را مهم‌ترین حق یک شهروند جامعه اسلامی دانست و گفت: شهروندان باید در سایه حقوقی که دین اسلام برای آنان در نظر گرفته است بتوانند در آرامش زندگی کنند.

وی با بیان اینکه داشتن آرامش خواسته زیادی نیست که مردم باید از مسئولان داشته باشند، گفت: این آرامش باید در عمل به زندگی شهروندان راه پیدا کند و با شعار به جایی نمی‌رسد. سرانه‌های آموزشی ارائه شده به شهروندان را نیز ناکافی ارزیابی و عنوان کرد: عدالت و در دسترس بودن باید مبنای توزیع سرانه‌ها در بین مردم قرار گیرد.
دبیر میزان رعایت حقوق شهروندی در کشورمان را با آنچه در تعالیم دینی در مورد حقوق مردم در یک جامعه اسلامی بیان شده است را دارای فاصله دانست و گفت: برای حذف این فاصله‌ها بهتر است از برخورد با ارباب رجوع شروع کنیم.
ابراهیم نوشادی، معاون توسعه و برنامه‌ریزی اهواز نیز توجه به باورهای دینی و اعتقادی مردم در مسائل شهری را بسیار حائز اهمیت دانست و گفت: شهروند جامعه اسلامی حق دارد در محیطی زندگی کند که در پیرامون خود شاخصه‌ها و نمادهای ارزشی و اخلاقی را مشاهده کند.
به سراغ حسن بیادی، عضو سابق شورای اسلامی شهر تهران رفتیم. وی حق حیات را مهم‌ترین حقوق یک شهروند در جامعه اسلامی برشمرد و گفت: امنیت، رفاه و سلامت از مهم‌ترین مقوله‌هایی هستند که در حیات انسان نقش اساسی بر عهده دارند و بر کیفیت زندگی آنان تأثیر می‌گذارد.
وی امنیت را دربرگیرنده موارد متعددی دانست و گفت: فردی که از احساس امنیت برخوردار باشد کمترین دغدغه را برای زندگی خواهد داشت. در واقع احساس امنیت، جامعه را به رشد و توسعه می‌رساند. امنیت و سلامت در جامعه اهم از رفاه و آرامش است. در صورت وجود امنیت و سلامت، آرامش طبیعتا تا حدی در جامعه ایجاد می‌شود.
بیادی با تأکید بر اینکه داشتن بسترهای مناسب برای رشد و تعالی از طریق آموزش و پرورش از حقوق شهروندان یک جامعه است ادامه داد: آموزش و پرورش هر یک از ابزار متفاوتی برخوردار هستند  در صورتی که معمولا مسئولان به اشتباه گمان می‌کنند به دنبال آموزش و پرورش نیز رخ می‌دهد.

عدم مدیریت یکپارچه؛ آسیبی به حقوق شهروندی

وی عدم مدیریت یکپارچه در موضوعات مختلف را از آسیب‌هایی دانست که حقوق شهروندی را به مخاطره می‌اندازد و گفت: بهترین قوانین شهری در کشور ما وجود دارد اما جزیره‌ای عمل کردن سبب می‌شود نظمی میان این امور وجود نداشته باشد، تمام جامعه باید بر مبنای یک چشم‌انداز مشخص که همان قانون اساسی است حرکت کنند.
از دیگر افرادی که در این زمینه با ایکنا به گفت‌وگو پرداختند امین مقدسی، استاد دانشگاه تهران بود. وی نیز اولین حق شهروندان در جامعه را برخورداری از حق حیات دانست و گفت: این حیات مادی به وسیله اکسیژن تأمین می‌شود ولی امروز هوای آلوده شهرهای بزرگ باعث خستگی و خمودگی در چهره مردم شده است و جایی برای لذت و شادابی باقی نمی‌گذارد. در واقع حقوق شهروندی در میان چرخ‌دنده‌ها نابود و میان دود و غبار محو می‌شود.

حق شهروندان؛ دریافت اکسیژن معنوی برای ادامه حیات

وی دومین حق شهروندان را دریافت اکسیژن معنوی برای ادامه حیات برشمرد و گفت: فرهنگ اکسیژنی است که باید در تمام فضاها وجود داشته باشد تا انسان‌ها سیر تکامل خود را به درستی طی کنند. حقوق شهروندی امروزه به دست نظام اجتماعی و نظام حاکم سیاسی تضییع می‌شود، وقتی در جامعه‌ای فرهنگ حکم فرما نباشد مردم از اخلاقیات دور می‌شوند و با زیاده طلبی به حقوق یکدیگر تعدی می‌کنند.

حلقه گمشده بین تئوری و عمل در موضوع حقوق شهروندی

امین‌مقدسی به تبیین میزان بهره‌مندی شهروندان ایرانی از حقوق خودشان با توجه به گنجینه غنی که تعالیم دینی در ارتباط با رعایت حقوق انسان‌ها دارد، پرداخت و تصریح کرد: مشکل ما حلقه گمشده بین تئوری و عمل است. منابع در مستندات مذهبی و اسوه‌های تأثیرگذار به وفور در تعالیم دینی ما به چشم می‌خوردند و همیشه به آن افتخار می‌کنیم اما نتوانسته‌ایم این منابع را به عمل نزدیک کنیم.

به سراغ حسین تنهایی، دکترای جامعه‌شناسی نیز رفتیم. وی معتقد است شهروندان باید مورد احترام باشند و این احترام باید در برخوردهای مختلف مورد توجه قرار گیرد.

وی ادامه داد: بدرفتاری در ارتباطات اداری و در برابر ارباب رجوع به وفور دیده می‌شود، گویا برخی مسئولان کارکنان ادارات به کرامت انسانی معتقد نیستند. این بدرفتاری در بسیاری از برخورد‌ها به چشم می‌خورد و فقط مخصوص قشر خاصی نیست، حتی در بیمارستان‌ها که مخاطب شهروندان دکتر‌ها هستند نیز این بی‌احترامی‌ها از جانب قشر تحصیل کرده نیز به چشم می‌خورد.

ضرورت رعایت حریم خصوصی

وی رعایت حریم خصوصی را حق دیگر شهروندان برشمرد و گفت: شهروندان یک جامعه باید از موقعیت‌های شاد زیستن در جامعه برخوردار باشند. در آموزه‌های دینی اسلام قوانین منسجمی در ارتباط با رعایت حقوق افراد به چشم می‌خورد گفت: مشکل امروز ما این است که این گنجینه غنی به صورت تئوریک باقی گذاشته شده است و به مرحله عمل نرسیده است.

این جامعه‌شناس، قانون اساسی کشورمان را تا حد زیادی در برگیرنده حقوق شهروندی دانست و گفت: ولی این قوانین به مرحله اجر نمی‌رسد و در کتاب‌ها و بر روی کاغذ‌ها باقی مانده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین احمد احمدی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز با اشاره به آیه «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى کَثِیرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا؛ و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتیم و آنان را در خشکى و دریا [بر مرکب‌ها] برنشاندیم و از چیزهاى پاکیزه به ایشان روزى دادیم و آن‌ها را بر بسیارى ازآفریده‏ هاى خود برترى آشکار دادیم» گفت: انسان در آفرینش از جایگاه والایی برخوردار است و باید مورد احترام و تکریم قرار گیرد.
رئیس مرکز مطالعه و تدوین علوم انسانی «سمت» با بیان اینکه افراد از هر دین و آئینی باید در جامعه محترم شمرده شوند و کرامت آنان محفوظ بماند گفت: از اسباب محفوظ ماندن کرامت رعایت عدالت است. علامه طباطبایی می‌فرمایند همه مالی که خداوند بر روی زمین آفریده برای همه بندگان است. پس سهم افراد از حق عمومی باید داده شود.
حجت‌الاسلام احمدی با تأکید بر اینکه در آموزه‌های دینی بر رعایت حقوق افراد بسیار تأکید شده است، تصریح کرد: اسلام چیزی جز اخلاقیات نیست و اخلاق نیز حکم می‌کند که حق افراد از سوی فرد و یا جامعه ضایع نشود.
از دیگر افرادی که در تهیه این گزارش با ایکنا همکاری کردند، محسن پیرهادی، عضو شورای اسلامی شهر تهران بود. وی عدم انجام وظایف از سوی مسئولان را ضایع کردن حقوق شهروندان دانست و گفت: وقتی یک مسئول دولتی یا مسئول شهری در انجام وظایف خود کوتاهی کند حق دیگران را تضعیف کرده و حق‌الناس بر گردن دارد.
پیرهادی کرامت انسان‌ها را از دیگر حقوق مهم آنان دانست و گفت: مسئولان حکومتی در شریعت اسلام اجازه ندارند در برابر خدمتی که به شهروندان ارائه می‌دهند منت و تمنایی داشته باشند و همیشه باید خود را بدهکار مردم بدانند.

حقوق شهروندی نباید به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده شود

وی تأخیر در تکمیل پروژه‌های شهری و کاهلی کردن در تکمیل و ارائه آن به افراد جامعه را نیز به نوعی از بین بردن حقوق شهروندان ارزیابی و عنوان کرد: حقوق شهروندان فقط آزادی بیان نیست بلکه حق حیات، مسکن، اشتغال و ... را نیز در بر‌می‌گیرد. حقوق شهروندی نباید به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده شود، بلکه باید درعمل پیاده شود.