مدارس صدرا؛ ارائه‌کننده شیوه تربیت قرآنی

دغدغه تربیت دینی فرزندان از بدو تولد، ذهن والدین را مشغول خود کرده است؛ نگرانی از آینده کودک و اینکه در این عصر پیشرفت تکنولوژی، فرزندان خانواده را چگونه می‌توان از انحرافات مصون داشت و علاوه بر آن نحوه به خدمت گرفتن تکنولوژی‌های روز در مسیر تربیت نونهالان و نوجوانان، از جمله مهم‌ترین دل مشغولی‌هایی است که ذهن پدر و مادر امروزی را در عصر حاضر، حتی از دوران قبل از تولد فرزند به خود مشغول کرده است.

از طرفی سخن امیرالمؤمنین علی(ع) در مورد اهمیت نحوه تربیت فرزند در دوران کودکی نیز ضرورت اهتمام بر تربیت دینی و قرآنی را بیشتر کرده است. حضرت علی(ع) در نامه ۳۱ نهج‌البلاغه در وصیت به فرزندش، امام حسن(ع)؛ دل جوان را مانند زمین کشت نشده می‌داند که هر بذرى در آن افشانده شود، مى‌پذیرد؛ از این رو، پیش از آن که دلت سخت شود و خِرَدَت سرگرم شود، به تربیت تو همت گماشتم. این توضیح امیرالمؤمنین(ع) در خصوص تربیت فرزند، چراغ راه گذشته، حال و آینده است؛ بر این اساس، سن مناسب تربیت فرزندان یکی از مسائل بسیار حائز اهمیت پیش روی تربیت قرآنی به شمار می‌آید.

این موضوع را علاوه بر سخنان معصومین(ع)، با استناد به آیات قرآن کریم نیز می‌توان به اثبات رساند که تربیت فرزندان نه از سن کودکی، بلکه باید پیش از تولد آغاز شود و همسران مقدمات تربیت فرزندان خود را پیش از تولد آغاز کرده و خود نیز باید دارای تربیتی قرآنی باشند تا بتوانند فرزندانی قرآنی و در نهایت جامعه‌ای قرآنی تربیت کنند.

از این رو می‌توان مراحل سنی تربیت فرزند را بر اساس روایات، به سه مرحله هفت سال نخست، هفت سال دوم و پس از چهارده سال تقسیم کرد؛ در هفت سال نخست، کودک از رفتار والدین الگوبرداری می‌کند و در هفت سال دوم نیز از تعلیمات مدرسه و گروه دوستان تأثیر می‌گیرد.

مهد قرآن آذربایجان شرقی نیز از ابتدای دهه هشتاد و از سال تحصیلی ۸۱-۸۰ با افتتاح دبستان ابتدایی دخترانه صدرا و در سال‌های بعد، با اضافه شدن صدراهای جدید، در راستای تربیت قرآنی خردسالان تلاش خود را آغاز کرد و به برکت قرآن، موفقیت‌های فراوانی را نیز در این راستا به دست آورده است.

رحیم وظیفه‌شعاع، مدیر مهد قرآن آذربایجان شرقی با بیان اینکه در مدارس صدرا تلاش بر این است که نگرش جامعی به آموزش و تربیت دانش‌آموزان داشته باشیم، می‌گوید: علم‌آموزی دقیق و عمیق در کنار پرورش روحی انسان ثمربخش خواهد بود و رشد و تکامل انسان همراه با تحصیل علم، مفید است.

وظیفه‌شعاع که سال‌هاست در زمینه آموزشی و تربیتی تجارب ارزشمندی را در اختیاز دارد، رعایت اعتدال رشد علمی و پرورش روحی را شرط رسیدن به سعادت انسان برمی‌شمارد و از طرفی امر به معروف واقعی و مهم‌ترین اقدام عملی در این زمینه در زمان حاضر را، تربیت کودکان به شکل صحیح آن، معرفی می‌کند.

وی تربیت کودکان خدامحور، با نشاط و پر تحرک، دارای اعتماد به توانایی‌های خود و عزت نفس، دارای سواد علمی و شخصیت اجتماعی بالا و توانمند به مهارت‌های زندگی اجتماعی را از اولویت‌های مهم مدارس صدرا دانست و افزود: با سواد و سلیقه‌ای که ویژگی تمامی آموزگاران صدراست، این اهداف به سادگی دست یافتنی است.

گذشته از اوصافی که مدیر مهد قرآن اشاره کرد، به نظر می‌رسد، راهبرد اصلی مدارس صدرا تحقق آیه شریفه «لِّیَتَفَقَّهُواْ فِی الدِّینِ»، (آیه 122، سوره توبه) است که باید برای خدمت دین به دنبال شناخت علمی دین رفت و آن را برای عمل کردن آموخت، دنیا را برای توشه آخرت دنبال کرد و ظاهر و باطن گفتار و کردار را یکی کرد.

مدارس صدرا از مدارسی هستند که همه ساعات حضور بچه‌ها در مدرسه، از برنامه صبح‌گاه، تغذیه، نماز، رفت و آمد گرفته تا درس‌های رسمی، همه در حکم کلاس‌های آموزشی و اخلاقی هستند و در ساعات مدرسه دانش‌آموزان درس زندگی می‌آموزند.

عزیزی، یکی از نخستین مدیران مدارس قرآنی صدرا و مدیر مدرسه ابتدایی دخترانه صدرای ۲، تأثیر تربیت علمی و مذهبی این مدارس را در زندگی خانواده‌های دانش‌آموزان بسیار مثبت ارزیابی می‌کند و فضای تربیت علمی و قرآنی این مدارس را دلیل انتخاب اولیاء برای تحصیل فرزندان می‌داند.

وی که چندین بار به عنوان مدیر نمونه آموزش و پرورش ناحیه ۴ تبریز معرفی شده است، این مدرسه را نخستین مدرسه قرآنی استان آذربایجان شرقی معرفی می‌کند و می‌گوید: در ابتدای تأسیس مدارس صدرا به دلیل کمبود نیرو، بیش از ۸۰ درصد نیروهای آموزشی و اداری این مدارس از نیروهای آموزش و پرورش بودند که پس از گذشت چند سال با تربیت نیرو در مهد قرآن، این گروه به خدمت گرفته شدند.

فعالیت مؤثر در زمینه‌های پرورشی و خلاقیت و نوآوری‌های مربیان در شکوفایی استعدادهای دانش‌آموزان مؤثر است و نمونه عینی تربیت دینی در این مدارس نیز زمانی است که معلمان در تلاش‌ هستند که خود به آن چه که می‌گویند و می‌آموزند عمل کنند تا بتوانند در دانش‌آموزان اثرگذار باشند که در غیر این صورت تلاش آنها همچون آب در هاون کوبیدن خواهد بود؛ وقتی معلم دبستان دخترانه، زمان حضور مرد نامحرم در مدرسه، چادر خود را در مقابل چشمان دانش‌آموز خود به سر می‌کند، کودک، عملاً داشتن حجاب کامل در برابر مرد نامحرم را تا ابد در ذهن خود ثبت می‌کند و در زندگی خود نیز به کار می‌برد.

یکی دیگر از وجوه تمایز صدراها به‌ ویژه در مدارس دخترانه، آموزش احکام و مسائل دینی قبل از رسیدن به سن تکلیف و برگزاری جشن تکلیف و از طرف دیگر ویژگی‌ها و رفتار گروه هم‌سالان و دوستان است که کودکان بیشترین تأثیر را از این جمع می‌پذیرد و این دو، از جمله نگرانی‌های خانواده‌ها در جامعه امروز است.

تلاش‌ها و برنامه‌ریزی‌های مدارس صدرا در نهایت به الگوی تربیتی ارتباط مسجد، خانه و مدرسه رسیده است که طبق اذعان کارشناسان تربیتی و مذهبی، این الگو بهترین الگوی تربیت دینی فرزندان در سنین کودکی است.

موسوی‌زاده، مدیر مدرسه صدرای ۳، صدرا را نمونه موفق مدرسه قرآنی می‌داند و می‌گوید: در این مدارس بر جنبه علمی و تحصیلی دانش‌آموزان توجه ویژه‌ای صورت می‌گیرد و برای یادگیری و یاددهی دانش‌آموز در درس‌های مختلف نیز هر هفته نمایشگاهی از آثار دست‌ساز دانش‌آموزان که در زمینه‌های درسی ساخته شده، نمایش داده می‌شود و این گونه به صورت مشارکتی، دانش‌آموزان در یادگیری به یکدیگر کمک می‌کنند.

در صدرای۳ با خانواده حسین‌زاده که برای ثبت نام فرزندش مراجعه کرده بودند، آشنا می‌شوم. خودم را به پدر نزدیکتر کرده، سر صحبت را با او باز می‌کنم و می‌خواهم انگیزه‌ای که او را برای ثبت نام به صدرا کشانده را بدانم؟ از حسین‌زاده می‌پرسم که از صدرا چقدر شناخت دارد که می‌خواهد فرزندش را به این مجموعه بسپارد؟ می‌گوید: دو سالی است که پسرم در یکی از مراکز پیش دبستانی مهد قرآن حضورداشت و آن قدر تغییرات قابل ملاحظه‌ای را در اخلاق و رفتارش با خانواده و اطرافیانش دیدم که تمایل دارم این روندی که تازه آغاز شده، تا رسیدن به نتیجه مطلوب ادامه یابد.

وی که با ذوق و شوق و با افتخار از آموزه‌های فرزندش می‌گفت، ادامه داد: آموزه‌های فراوانی را در مهد کودک یاد گرفته که علاوه بر حفظ آیات نورانی قرآن، بهترین اخلاقی را که یاد گرفته و برایم بسیار با اهمیت است، نگفتن دروغ است. مواردی بوده در منزل که شاید از دید ما اگر راستش را بگوید به ضررش تمام می‌شد، اما دیدم با صراحت و شجاعت راستش را گفته و در هیچ موقعیتی ندیدم که دروغ بگوید.

خاطرات جالبی را از کارهای فرزندش که از مهد کودک آموخته و در منزل به‌ کار می‌گیرد، تعریف می‌کند؛ وی می‌گوید: نظم و انضباطی که دارد، آیاتی را که از حفظ برایمان می‌خواند، بهتر شدن رفتارش با اعضای خانواده، نظارتش بر اعمال عبادی و اخلاقی خانواده و نکاتی را که فرزندم در مواردی به ما تذکر می‌دهد و بسیاری مسائل دیگر که من این چیزها را آرزو داشتم در فرزندم پرورش یابد.

وی می‌گوید: اگر روزی به خاطر مشغله‌های کاری و خستگی حاصل از کار روزانه، قرائت یک صفحه از قرآن را فراموش کنم، پسرم یادآوری کرده، قرآن را می‌آورد و می‌گوید تو بخوان که آرامت می‌کند و مشکلاتت هم حل می‌شود.

پدر این کودک تأکید می‌کند که غیر از مجموعه‌های مهد قرآن، نتوانستم در جای دیگری الگوی تربیتی مناسب را به‌ دست آورم و ادامه می‌دهد: مدتی فرزندم را در یکی از مراکز پیش‌دبستانی شهر ثبت نام کردم که عملاً نه تنها تغییرات خاصی در فرزندم ندیدم، بلکه در برخی موارد اثرات مخرب بعضی رفتارهای مربیان و یا برنامه‌های اجرا شده را مشاهده می‌کردم، بنابر این تصمیم گرفتم با توجه به وجهه مهد قرآن و سابقه‌ای که از آن سراغ داشتم، وی را به پیش‌دبستانی‌های مهد قرآن ببرم که اکنون از این تصمیم بسیار خرسندم و علاقه‌مندم که فرزندم مقطع دبستان را هم در مدرسه صدرا و زیر نظر مربیان آن تعلیم ببیند.

حسین‌زاده که شاید متوجه علامت سؤالی که در صورتم نقش بسته بود، شد؛ بدون اینکه سؤالی از وی در مورد مبلغی که برای فرزندش در این سن برای مدرسه وی هزینه می‌کند، بپرسم؛ خودش پیش‌ دستانه در ادامه صحبت‌هایش گفت: من این هزینه را که برای مدرسه غیرانتفاعی مهد قرآن می‌پردازم، می‌دانم که چندین برابرش را در زندگی‌ام برداشت خواهم کرد.

در ادامه به سراغ خانم ریحانی، مدیر مدرسه صدرای۴ می‌روم، وی ارائه مشاوره تحصیلی و خانوادگی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی و بررسی وضعیت روحی، عاطفی و تحصیلی آنان، برای ایجاد روحیه بهتر جهت تحصیل و از طرفی ایجاد انگیزش برای دانش‌آموزان برتر را نقطه قوت صدرا ارزیابی می‌کند و می‌افزاید: بازدید آموزشی مستمر از نمایشگاه‌ها و موزه‌ها، حضور در کتابخانه‌ها، مراکز قرآنی و مساجد، بازدید علمی از کارخانه‌ها نیز در یادگیری بصری دانش‌آموز بسیار مؤثر بوده است.

یکی از مدیران مراکز مهد قرآن در خاطره‌ای که برایم تعریف کرد، در مورد میزان تأثیری که مراکز پیش‌دبستانی و مدارس مهد قرآن علاوه بر نونهالان، بر روی خانواده‌ها نیز داشته، گفت: روزی والدین یکی از خردسالان مهد کودک به دفترم آمد و با نهایت تعجب از چگونگی تربیت فرزندش در مهد پرسید، پس از اینکه توضیح مختصری دادم، علت سؤالش را جویا شدم که گفت: مدت کوتاهی بود که فرزندم به مهد کودک شما می‌آمد و تازه نماز خواندن را یاد گرفته بود، نه من و نه همسرم متأسفانه نماز نمی‌خواندیم، دخترم وقتی به خانه می‌آمد، نمازش را می‌خواند و از ما مکرر می‌پرسید که چرا شما نماز نمی‌خوانید؟

بالاخره بعد از کلی پافشاری دخترم در این موضوع، همسرم پیشنهاد داد که حالا برای دل دخترمان، بدون وضو هم که شده نماز بخوانیم و این شد که چند وقتی بدون وضو، جلو چشم دخترم نماز می‌خواندیم که ناراحت نشود؛ مدتی گذشت، همسرم گفت ما که نماز می‌خوانیم، چرا درست و اصولی نخوانیم از این پس وضو بگیریم و کامل نماز بخوانیم و این گونه تا امروز تمام واجبات را به اصرار دخترم یاد گرفتیم و کامل انجام می‌دهیم.

وی  ادامه می‌دهد: آن گونه که پیش می‌رفتم، هیچ آیت‌الهی نمی‌توانست مرا نماز خوان کند، اما از طریق این بچه، بنده هم نمازخوان شده‌ام و هم سعی می‌کنم در زندگی‌ام بسیاری از مسائل دینی را رعایت کنم.

به‌ نظر می‌رسد با این اوصاف نه تنها تربیت دینی مدارس و مراکز مهد قرآن در کودکان ریشه عمیقی انداخته است، والدین را نیز متأثر از این موضوع کرده است.

در این مدارس، اهداف و برنامه‌ریزی‌های آموزشی و تربیتی با توجه به آیات نورانی قرآن که تزکیه را مقدم بر تعلیم و تربیت معرفی کرده است، پایه‌ریزی می‌شود که موفقیت‌های صدرا در این زمینه گواه برداشتن گام‌های درست در این مسیر است.

اسد پورابراهیم، مدیر مدرسه صدرای۵، نتایج حاصل از برنامه‌های آموزشی و تربیتی این مدارس را در کسب رتبه‌های علمی و قرآنی استانی و کشوری دانش‌آموزان و معلمان صدرا بسیار مؤثر می‌داند و می‌افزاید: تاکنون بخشی از صدراها به سامانه هوشمند آموزشی مجهز شده که با هوشمند کردن، تجهیز و به روز شدن مابقی امکانات مدارس صدرا بهره‌وری حاصل از برنامه‌ریزی‌های آموزشی و تربیتی بیشتر از گذشته می‌شود.

وی تأکید می‌کند که بخشی از انرژی کادر آموزشی این مدارس صرف پروژه‌های علمی دانش‌آموزان، خارج از کتب درسی می‌شود و ثمرات این تلاش را علاوه بر شکوفایی برخی استعدادهای دانش‌آموزان، می‌توان در جشنواره‌های علمی دانش‌آموزی جابربن‌حیان به وضوح مشاهده کرد.

در پایان، ذکر این نکته نیز ضروری است که در زمینه آموزش قرآن در مقطع ابتدایی، کسب مهارت کامل قرائت صحیح قرآن(روخوانی، روان‌خوانی، آشنایی با ترتیل مقدماتی و تجوید نماز) جزء اهداف آموزشی مدارس صدرا است و باید توجه داشت که در تربیت قرآنی فرزندان، صرفاً با انتقال الفاظ عربی قرآن بدون توجه به معانی آیات، نمی‌توان شاهد تربیت قرآنی در کودکان و نوجوانان بود و البته برای موفقیت در این امر و ماندگاری قرآن در اخلاق و رفتار کودکان و نوجوانان باید به تبیین مفاهیم و آموزه‌های قرآنی برای آنان پرداخت.
به طور خلاصه می‌توان مدعی شد که در مدارس صدرا، مباحثی از جمله؛ روش‌های صحیح تربیتی فرزندان، راهکارهای تربیت قرآنی، نقش خانواده در تربیت قرآنی، نقش گروه هم‌سالان در تربیت قرآنی کودکان و نوجوانان، نقش مدارس و مساجد در تربیت قرآنی دانش‌آموزان و ... به صورت علمی، مطرح و اجرا شده است؛ البته صدرا در این میان نیز با مشکلات و موانعی از جمله آگاهی نداشتن خانواده‌ها از روش‌های صحیح تربیتی و آگاهی نداشتن از حدود و مرزهای روابط فرزندان با دوستان و گروه هم‌سالان مواجه بوده است.

نوشته: مهدی کاظم‌زاده