چاپ‌اولی‌های قرآنی انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در نمایشگاه
گروه اندیشه: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی امسال در حالی در نمایشگاه کتاب تهران حاضر شده است که از میان آثار عرضه شده، گروه قرآن‌پژوهی این پژوهشگاه چهار اثر چاپ اولی را به خود اختصاص داده است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، کتاب قرآن‌شناخت اثر محمدعلی اسدی‌نسب، تفسیر تنزیلی(به ترتیب نزول)؛ مبانی، اصول، قواعد و فواید اثر عبدالکریم بهجت‌پور، قرآن و معرفت‌شناسی به کوشش علیرضا قائمی‌نیا و مبانی تفسیر تنزیلی اثر محمدفاکر میبدی چهار اثری است که حاصل تلاش محققان گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی است و برای اولین بار در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران عرضه شده‌اند. در ادامه مروری بر این آثار خواهیم داشت.
قرآن‌شناخت
بنا بر این گزارش، کتاب قرآن‌شناخت به گفته نویسنده آن برای افرادی نگارش شده است که اطلاعات چندانی از قرآن ندارند و سعی شده است که مجموعه نسبتاً جامعی از اطلاعات عمومی در مورد قرآن در این کتاب ارائه شود. این اطلاعات هم اطلاعاتی درباره قرآن و هم اطلاعاتی از محتوای قرآن را دربرمی‌گیرد.
در واقع تلاش شده است تا با در نظر گرفتن گروهی از مخاطبان از عموم جامعه، که شناختی منقح و منظم از قرآن ندارند، این اطلاعات بیرونی و درونی قرآنی، یعنی هم اطلاعات درباره قرآن و هم اطلاعاتی از محتوای قرآن، با استفاده از منابع مختلف دینی در اختیار این مخاطبان قرار گیرد و آن‌ها را برای فهم و تفسیر قرآن آماده سازد.
مطالب کتاب از علوم قرآن و انس با قرآن آغاز می‌شود و سپس با بحث‌هایی در باب اهداف قرآن ادامه می‌یابد و در نهایت به بحث رابطه قرآن و علم منتهی می‌شود.
«مبانی صدوری قرآن»، «تاریخ قرآن»، «اهداف و قلمرو قرآن» و «قرآن، عقل و علم» عناوین فصول چهارگانه این اثر را تشکیل می‌دهند.
در فصل اول با عنوان «مبانی صدوری قرآن» مبانی و زیرساخت‌هایی که صدور قرآن را از ناحیه قرآن اثبات می‌کند، مورد بحث قرار می‌گیرد و دلایل این مبحث در چند قسمت توضیح داده شده و تبیین شده است.
در این فصل دوم با عنوان «تاریخ قرآن» نیز مواردی مانند تاریخ نزول وحی، تاریخ جمع‌آوری آیات و سور قرآن، تاریخ ایجاد مصحف واحد، تاریخ نقطه‌گذاری قرآن، تاریخ اعراب‌گذاری قرآن و از این دست موارد به شکل صحیح آورده شده است تا اگر احیاناً شبهاتی در این زمینه‌ها مطرح است به خودی خود نفی شود.
آن چه در فصل سوم مطرح شده این است که با توجه به علم و عقل و تکنولوژی، قرآن برای چه هدفی نازل شده است؟ و آیا ما همیشه به قرآن نیاز داریم یا در یک زمان خاص به آن نیاز داشته‌ایم؟ همچنین در این فصل به نقد سکولایسم نیز پرداخته شده است.
در فصل چهارم نیز سعی شده است به سؤالاتی از قبیل این که آیا با عقل می‌توان از قرآن استفاده کرد؟ آیا قرآن عقل و قواعد عقلی را تأیید می‌کند؟ آیا قرآن با عقل در تضاد و تناقض قرار می‌گیرد؟ پاسخ داده شود. نویسنده در این جا آیات عقلی قرآن را مطرح و دسته‌بندی کرده و بیان کرده است که نه تنها میان عقل و قرآن تعارضی نیست، بلکه بایستی باید با عقل قرآن را اثبات، تفسیر و تبلیغ کرد.
وی در بخش دیگری از این فصل نیز به ارتباط قرآن و علوم، اعم از تجربی و انسانی، پرداخته است.
اسدی‌نسب در گفت‌وگویی که به مناسبت انتشار این کتاب با خبرگزاری ایکنا داشت درباره این کتاب گفته بود که «کتاب قرآن‌شناخت باید سکو و پله‌ای برای رسیدن به معارف عمیق‌تر قرآن تلقی شود و مخاطبان نباید به آن اکتفا کنند. آنان در واقع با خواندن این کتاب آمادگی مراجعه به کتاب‌های عمیق‌تر و ورود به برخی عرصه‌ها و قلمروهای جدی‌تر و عمیق‌تر شناخت قرآن و معارف آن را پیدا می‌کنند.»
یادآور می‌شود، «قرآن‌شناخت» اثر محمدعلی اسدی‌نسب، در قطع رقعی و در 217 صفحه، با تیراژ 2000 نسخه و با قیمت 80 هزار ریال منتشر شده است.
تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول)؛ مبانی، اصول، قواعد و فواید
کتاب تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول)؛ مبانی، اصول، قواعد و فواید، کتابی است که در پنج فصل کلیات، مبانی، اصول، سودمندی و سبک تفسیر به ترتیب نزول تنظیم شده و هدف از آن تبیین و اتقان روش تفسیری‌ای است که توسط نویسنده کتاب پیگیری می‌شود.
بهجت‌پور در گفت‌وگو با خبرگزاری ایکنا در معرفی روش تفسیر تنزیلی بیان کرد: این سبک تفسیر برای فهم دقیق لایه‌هایی از دین، خصوصاً بحث‌های روشی مفید است. در واقع هدف این سبک تفسیری، کشف روش‌ها در حوزه دین است؛ برای مثال روش متدین شدن مردم، روش متعبد شدن مردم، روش خداباوری مردم ـ و نه روش خداشناسی، روش تربیت عقلانی، روش تربیت عاطفی و مباحثی از این دست، که از طریق دین باید انجام شود.
وی در این باره می‌افزاید: من معتقدم که قرآن در نزول ترتیبی و تدریجی که بر پیامبر اکرم(ص) داشته است، این زمینه‌ها را بیان کرده و روند نزول آن به تدریج جامعه را متحول کرده است و برای این که این روش تحول به دست بیاید، باید قرآن را به ترتیب نزول تفسیر کرد.
وی در مورد دلیل نگارش کتاب تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول) مبانی، اصول، قواعد و فواید نیز بیا کرده است: برای این که این تفسیر به خوبی و با اتقان انجام شود، مجموعه‌ای از مباحث نظری بایستی صورت می‌گرفت و برای مثال مبانی این سبک تفسیر، پیش‌فرض‌های اصلی آن، اصول این تفسیر، روش‌ها و قواعدی که استخراج‌های این تفسیر و فهم‌های این تفسیر از قرآن را متقن می‌کند و فوایدی که پس از این عملیات تفسیر باید اتفاق بیفتد، می‌بایست تبیین می‌شد و در عین حالی که اشاراتی به این مباحث در مقدمه جلد اول «همگام با وحی» و در کتاب «اصول تحول فرهنگی» شده بود، اما لازم بود که به تفصیل این مباحث مطرح شود و به همین منظور کتاب «تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول)؛ مبانی، اصول، قواعد و فوائد» به رشته تحریر درآمد؛ که کل مباحث نظری مربوط به این سبک را در بر گرفته است.
این کتاب به قلم نیز در شمارگان 1000 نسخه، در 448 صفحه و با قیمت 180 هزار ریال منتشر شده است.
قرآن و معرفت‌شناسی
این کتاب شامل 22 مقاله است که به مناسبت همایش قرآن و معرفت‌شناسی فراهم آمده است و مقالات آن، بر حسب عناوین فصول، در شش فصل از یکدیگر تفکیک شده‌اند.
پس از پیشگفتار علیرضا قائمی‌نیا، ویراستار علمی کتاب قرآن و معرفت‌شناسی، فصل اول با عنوان «امکان و اقسام معرفت»، دو مقاله را در بر گرفته است؛ مقاله اول «امکان معرفت از دیدگاه قرآن کریم» از حسن پناهی آزاد و مقاله دوم «اقسام معرفت در قرآن کریم» از حسن معلمی.
فصل دوم کتاب از «تعریف و منطق در قرآن» سخن می‌گوید و چهار مقاله «تعریف در قرآن کریم» از مسعود اسماعیلی، «منطق در قرآن» از عسکری سلیمانی امیری، «ارزش‌سنجی معرفتی در قرآن کریم» از غلامحسین جوادپور و «دستگاه منطقی قرآن کریم در افق منطق صوری» از ابراهیم دادجو را شامل می‌شود.
عنوان فصل سوم «ابزار معرفت در قرآن» است و از هفت مقاله تشکیل شده است. «عقل در قرآن» از قاسم اخوان نبوی، «الگوی تفکر قرآنی بر اساس معناشناسی هم‌زمانی» از هادی صادقی و شعبان نصرتی، «بررسی جایگاه معرفت‌شناختی حس از دیدگاه قرآن» از حسن عبدی، «خیال؛ ابزار معرفت» از محمدجواد رودگر، «بررسی جایگاه معرفت‌شناختی قلب از دیدگاه قرآن» از حسن عبدی، «کارکرد روی معرفت‌شناختی فطرت در هندسه معرفتی دین» از علی‌اکبر رشاد و «رابطه فطرت و معرفت از نگاه قرآن» از محمد رضا بهاری این مقالات است.
فصل چهارم با عنوان «هرمنوتیک و زبان‌شناسی» نیز مقالات «شخصیت‌بخشی در قرآن» از علیرضا قائمی‌نیا، «استعاره‌ها در قرآن با تأکید بر رویکرد زبان‌شناسی شناختی» علی عیسی‌زادگان و صفدر محمدی، «رویکردی تطبیقی به هرمنوتیک و تفسیر قرآن» از سیمین اسفندیاری، «بررسی و تحلیل نظریه روح معنا در تفسیر متشابهات در قرآن» از حامد شیواپور و «تاریخ‌مندی معرفت» از محمد عرب‌صالحی را در رب گرفته است.
فصل پنجم نیز که از «علم و مابعدالطبیعه» سخن می‌گوید شامل دو مقاله «نظریه‌‌پرداز ی‌های علمی قرآن» از محمدعلی رضایی اصفهانی و «قرآن و مابعدالطبیعه؛ نظریه‌های علمی درباره طبیعت» از ابوالحسن حسنی است.
در فصل ششم با عنوان «معرفت دینی و نقد نسبی‌گرایی» نیز دو مقاله «معرفت دینی و معیار آن» از رمضان علی‌تبار فیروزجایی و «نقد نسبی‌گرایی معرفتی از منظر فرهنگ قرآن» از حسن پناهی آزاد آمده است.
یادآور می‌شود، کتاب قرآن و معرفت‌شناسی، نیز با شمارگان 500 نسخه، در 720 صفحه و با قیمت 350 هزار ریال منتشر شده است.
مبانی تفسیر روایی
کتاب مبانی تفسیر روایی نیز اثری است که در چهار بخش «مباحث تمهیدی»، «مبانی»، «کارایی روایات در تفسیر قرآن» و «آسیب‌شناسی روایات تفسیری» دسته‌بندی شده است.
بنا بر این گزارش، در بخش اول مباحث ذیل دو فصل «مفهوم‌شناسی» و «تاریخچه تفیسر روایی و اهمیت آن» مطرح شده و در بخش دوم نیز مباحثی در سه فصل «مبانی صدوری»، «مبانی دلالی» و «مبانی احراز حجیت» آمده است.
«اصل تعامل روایات با قرآن»، «کاربردهای تقنینی و تشریعی» و «کاربردهای تشریحی روایات» فصل‌های بخش سوم را تشکیل می‌دهند و در بخش چهارم نیز دو موضوع کلی مطرح شده و در فصل‌هایی با عناوین «انواع آسیب در روایات تفسیری» و «معیار نقد و تشخیص» مورد بحث قرار گرفته است.
نویسنده منظور خود از تفسیر روایی در این کتاب را این بیان کرده است که به وسیله روایت به معنی و مراد آیه برسیم؛ با قطع نظر از اینکه منابع دیگر برای تفسیر وجود دارد یا ندارد. در واقع، به بیان وی این تفسیر روایی به معنی عام آن است و تفسیر روایی به معنی خاص، آن است که در آن، روایات، نقش انحصاری را در تفسیر قرآن ایفا کند، به نحوی که هیچ منبع نقلی و عقلی واقعاً توانایی تفسیر آن را نداشته باشد.
در مقدمه این کتاب آمده است «یکی از مباحث بسیار مهم و حیاتی که در زمینه تفسیر قرآن کریم نقش اساسی ایفا می‌کند آگاهی به نقش روایات تفسیری است؛ زیرا روایات از یک سو منبع بسیار مهم در تفسیر قرآن است و از سوی دیگر بیان کننده قواعد تفسیر، مبادی و مبانی آن است. به تعبیری می‌توان گفت هر آن چه از میراث غنی قرآن به ما رسیده است، همه از برکت این روایات است.»
در ادامه می‌خوانیم که روایات تفسیری «برخی درباره معرفی قرآن مطابق شأن این کتاب عظیم است، بعضی در باب مبانی علوم قرآنی، بخشی در زمینه معیار تفسیر صحیح قرآن و بیان آسیب‌های حوزه تفسیر است. گروهی از روایات از نقطه نظر وجهه آموزش روش‌های تفسیری سخن گفته است. دسته‌ای دیگر بیان کننده بطون و تأویلات آیات و ارائه ملاکات صحیح آن است. و در نهایت، حجم زیادی از روایات، تفسیر مباشر قرآن کریم است.»
کتاب مبانی تفسیر روایی نیز با شمارگان 1500 نسخه، در 438 صفحه و قیمت 180 هزار ریال منتشر شده است.
