سالم‌سازی فضای مجازی بر دستان که می‌چرخد/ مظلومیت فرهنگ ایرانی ـ اسلامی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، هر لحظه هزاران مطلب از سوی کاربران سراسر جهان بر اساس فرهنگ بومی‌شان در فضای مجازی به ثبت می‌رسد و هر لحظه هزاران کاربر از سراسر جهان این مطالب را می‌خوانند و به ذهن می‌سپارند، بدون آنکه بدانند مطلب مورد نظر از کدام فرهنگ نشئت گرفته است. بسیاری از این مطالب با فرهنگی بومی‌ اسلامی – ایرانی کاملا در تضاد است و آنقدر محتوای متناسب با فرهنگ ما در فضای مجازی کم است که به جرئت می‌توان گفت مطالب غیراخلاقی در ترازوی میزان رصد و در دسترس بودن بر مطالب اخلاقی سنگینی می‌کند.

اگر مروری بر محتوای فضای مجازی داشته باشیم متوجه می‌شویم که تعداد کمی از نهادهای داخلی بر اهمیت تولید محتوا تأکید دارند و آن دسته از نهادهایی که بر این موضوع تلاش دارند، همه در مختصات کوچکی از کار به موازی‌کاری مشغولند. در این شرایط باید نهادی متولی تولید محتوای سالم در فضای مجازی باشد و به نوعی نقش قرارگاه را برای همه سازمان‌ها ایفا کند تا آنها را در یک مسیر درست هدایت کند و در نهایت شاهد محتوای سالم و متناسب با فرهنگی اسلامی ـ ایرانی باشیم.
سهم ایرانی‌ها از فضای مجازی چقدر است؟
آمارها، امروز حاکی از آن است که در کشور بالغ بر 40 میلیون کاربر اینترنت داریم که روزانه، زمانی نسبتاً طولانی از وقت خود را به حضور در فضای مجازی و فعالیت در این دنیای گسترده و پهناور و استفاده از قابلیت‌های متنوع آن از جمله شبکه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌ها و وبلاگ‌ها، انجمن‌های گفت و گو و سایر خدمات آن اختصاص می‌دهند؛ همچنین روزانه بالغ بر 40 میلیون نفر - ساعت، اشتغال به بازی‌های رایانه‌ای وجود دارد که این نکته، هم فرصت‌های ویژه‌ای را فراهم کرده و هم کشور را با تهدیدات پیچیده‌ای مواجه ساخته است؛ این آمار را علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم اختتامیه هفتمین جشنواره رسانه‌های دیجیتال عنوان کرده است. حضور 40 میلیون کاربر ایرانی در فضای مجازی، شاید تلنگری برای دغدغه‌مندان حوزه فرهنگ باشد تا برای تولید محتوای سالم در فضای مجازی تلاش بیشتری را انجام دهند.

عزم نهادهای دولتی و خصوصی در تولید محتوای سالم

جنتی در ادامه عنوان کرد: ظرفیت‌های بسیاری برای تولید و انتشار محتوا در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات وجود دارد و تنها نیازمند عزمی راسخ است که با مدد الهی و همراهی خدمت‌گذاران نهاد‌های مربوطه محتواهای ارزشی مناسب که موجبات رضایت خانواده‌های ایرانی را فراهم کند، روز به روز افزایش یابد.
وی بیان کرد: سهم فعالان رسانه‌های دیجیتال در تولید محتوای موثر و با کیفیت در این عرصه چه میزان است؟ و این دامنه وسیع و پر شمار از ابزارهای دیجیتال، تا چه حد از محتوای مناسب دیجیتال بهره می‌برد؟ آیا توسعه کیفی محتوای این حوزه در کشور، با توسعه کمی و فنی آن برابری می‌کند؟ و نهایتاً آیا ایران اسلامی با برخورداری از پیشینه تاریخی کم‌نظیر، در فضای دیجیتال جهانی، در جایگاهی متناسب با منابع غنی فرهنگی خود قرار دارد؟

تلاش کمیته فرهنگ اسلامی، ایرانی برای تولید محتوای سالم

محمدصادق افراسیابی، دبیر کمیته فرهنگ اسلامی، ایرانی در فضای دیجیتال، با اشاره به رعایت موضوعات اخلاقی در فضای مجازی، اظهار کرد: موضوع اخلاق، موضوعی است که همیشه دغدغه همه اندیشمندان و فرهیختگان هر جامعه‌ای است.
وی افزود: اخلاق مقوله تربیتی است، نه موضوعی سازمانی؛ بنابراین جنس اخلاق، جنس تعلیم و تربیت است، نه جنس سازمانی؛ بنابراین ما باید با نگاه تعلیم و تربیت با موضوع اخلاق مواجه شویم و برای رشد فضائل اخلاقی در جامعه باید به حوزه تعلیم و تربیت توجه بیشتری شود.

چگونگی نهادسازی
دبیر کمیته فرهنگ اسلامی، ایرانی در فضای دیجیتال تصریح کرد: مربی تربیت اسلامی، شخص پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) هستند. ما باید با الگوگیری از روش‌های این بزرگواران، نسبت به گسترش تربیت اسلامی در جامعه اقدام کنیم و در حوزه سازمانی هم باید ببینیم که چگونه باید برای ترویج و گسترش اخلاق در جامعه نهادسازی کرد.
وی بیان کرد: توجه به مساجد، یکی از اقداماتی بوده که از صدراسلام تا کنون محقق شده است و این نهاد به عنوان نهادی که گسترش‌دهنده اخلاق است، شکل گرفت؛ بنابراین ما باید در همین راستا به کانون‌های فرهنگی هنری مساجد توجه ویژه‌ای کنیم؛ چرا که این تشکل می‌تواند ظرفیت‌های خوبی را برای توسعه اخلاق ایجاد کند.

ایجاد خانه‌های فرهنگ دیجیتال در کانون‌های مساجد
افراسیابی اظهار کرد: ایجاد و توسعه خانه‌های فرهنگ دیجیتال در کانون‌های مساجد در کنار آموزش اعضای کانون‌های فرهنگی، هنری مساجد کشور در حوزه فضای مجازی و بیان دغدغه‌های اخلاقی در این فضا می‌تواند به ایجاد یک بسیج عمومی برای توسعه اخلاق در جامعه کمک کند.

آیا دغدغه‌های مقام معظم رهبری در تولید محتوای مناسب فضای مجازی درک شده است؟

وی افزود: دغدغه‌های مقام معظم رهبری را باید خوب درک کنیم چرا که ایشان در حوزه فضای مجازی قطعا دغدغه داشتند که دستور تشکیل شورای عالی فضای مجازی را داده‌اند؛ بنابراین لازم است در حوزه فضای مجازی همکاری، همگرایی و همراهی بین بخشی میان دستگاه‌های مختلف از سوی این شورا ایجاد شود.

وی بیان کرد: شورای عالی فضای مجازی می‌تواند با ظرفیت‌هایی که دارد، همکاری و همراهی بین بخشی میان دستگاه‌ها را مدیریت کند تا در نهایت حوزه اخلاق در فضای مجازی شکل جدی‌تری به خود بگیرد.

دستاوردهای کمیته فرهنگ اسلامی ایرانی در تولید محتوای سالم

افراسیابی اظهار کرد: البته کمیته فرهنگ اسلامی ایرانی در فضای دیجیتال هم به سهم خود می‌تواند همکاری و همگرایی بین بخشی را محقق کند زیرا سازمان تبلیغات اسلامی، کتابخانه ملی، سازمان بسیج مستضعفین کشور و سازمان صداوسیما عضو این کمیته هستند و طبیعتا یکی از برنامه‌های این تشکل همکاری بین بخشی است.
وی افزود: پخش تیزرهایی با محتوای توسعه اخلاق در فضای مجازی در سال‌های گذشته از دستاوردهای این کمیته به شمار می‌رود. البته به دلایلی این اقدام متوقف شده است اما هم‌اکنون اتاق فکری را تشکیل داده‌ایم تا اقداماتی را در راستای فرهنگسازی تعریف و مسیر جدیدی را طی کنیم.
افراسیابی ادامه داد: دستاوردهای اتاق فکر پس از مطالعه، بررسی و تأیید اطلاع‌رسانی خواهد شد.
افراسیابی توجه به کتابخانه‌های عمومی، آموزشگاه‌ها و کانون‌های مساجد را از جمله راهکارهای پیشنهادی برای توسعه کاربردهای مفید فناوری اطلاعات در حوزه گسترش دانش و توسعه اخلاق اسلامی عنوان کرد.

وی افزود: علاوه بر این قرار است یک برنامه رادیویی با حمایت معنوی مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال بدون سرمایه‌گذاری مادی آن مرکز، در آینده‌ای نه چندان دور با هدف توجه به حوزه فضای مجازی طراحی شود.

ضرورت اجرای طرح سالم‌سازی محتوای فضای مجازی

محمدحسن انتظاری، دبیر شورای عالی فضای مجازی کشور در سوم اسفندماه سال 92، از سالم سازی محتوای فضای مجازی پس از تدوین طرح نظام جامع اینترنت سالم خبر داد و گفت: عناوین این نظام جامع تا قبل از پایان سال از سوی مرکز ملی فضای مجاری به شورای‌عالی ارائه می‌شود.
وی با اشاره به کلیات نظام جامع فضای مجازی سالم در کشور به عنوان اولویت مرکز ملی فضای مجازی گفت: تدوین این نظام به عنوان یکی از امور مبنایی در حوزه فضای مجازی، در کارگروه تخصصی فرهنگی اجتماعی مرکز ملی فضای مجازی در حال انجام است که در این نظام جامع مباحث مختلفی در حوزه سیاست‌گذاری محتواهای داخلی ایرانی اسلامی دیده شده است.
دبیر شورای عالی فضای مجازی، با بیان اینکه در حوزه محتواهای ایرانی اسلامی در زمینه هم راستا کردن امور در بخش محتوای فضای مجازی با مدیریت حوزه‌های علمیه در حال هماهنگی جلسه هستیم، ادامه داد: قصد داریم پس از سیاست‌گذاری در حوزه فضای مجازی سالم، مسئولیت اجرای محتوای حوزه قرآنی و اسلامی را به حوزه‌های علمیه محول کنیم.
وی یکی از بخش‌های نظام جامع فضای مجازی سالم را سیاست‌گذاری در حوزه محتوای دینی قرآنی برشمرد و اضافه کرد: پالایش و فیلترینگ فضای مجازی و اینترنت و فرهنگسازی و آموزش از دیگر عناوینی است که در این زمینه مدنظر قرار می گیرد.
انتظاری اظهار کرد: به اعتقاد ما مجموعه‌ای از چند نظام در حوزه فضای مجازی باید پیاده‌سازی شود تا حوزه فضای مجازی کشور شکل سالم به خود گیرد.

مرکز رسانه‌های دیجیتال پاسخگو نبود

  پس از چند روز پیگیری و تنظیم قرار مصاحبه با یکی از مدیران مجموعه رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، متأسفانه اجازه مصاحبه از سوی روابط عمومی مرکز داده نشد. در حالی که مرکز رسانه‌های دیجیتال به عنوان نهادی مستقل در حوزه تولید محتوای مناسب در فضای مجازی گام‌هایی را برداشته است و مدیران مجموعه آن می‌توانستند گزارش کاری را از این فعالیت‌ها ارائه کنند که متأسفانه شاهد این موضوع نبودیم.

متولی برای تولید محتوای مناسب در فضای مجازی وجود ندارد

مصطفی حیدرزاده، کارشناس معاونت محتوای مرکز ملی فضای مجازی با اشاره به دلایل اندک بودن محتوای مناسب در فضای مجازی گفت: متأسفانه به موضوع محتوای مناسب در فضای مجازی، سازماندهی شده نگاه نکرده‌ایم و شاید سازمان، تشکیلات و نهاد مشخصی متولی این موضوع نبوده است.
وی افزود: در تولید محتوای مناسبت باید تعریف‌مان را از شاخص‌ها و استانداردهای محتوا مشخص کنیم و در چشم‌اندازهای‌مان این شاخص‌های محتوایی را درنظر بگیریم.
کارشناس معاونت محتوای مرکز ملی فضای مجازی تصریح کرد: علاوه بر کمیت محتوای سالم در فضای مجازی باید به کیفیت آن هم توجه شود، به این معنی که محتوا بر اساس نیازهای‌شان در اختیار مخاطبان قرار بگیرد و به نوعی در این مسیر بتوانیم ذائقه سنجی هم انجام دهیم.
وی بیان کرد: با تولید محتوای مناسب و منطبق با فرهنگ اسلامی می‌توانیم در میان مخاطبان ذائقه‌سنجی انجام دهیم و ذائقه‌های‌شان را به این سمت سوق دهیم.

شورای عالی فضای مجازی در تولید محتوا، تقسیم کار می‌کند
حیدرزاده اظهار کرد: شورای عالی فضای مجازی در حوزه تولید محتوای مناسب، میان سازمان‌های مختلف تقسیم کار می‌کند که کدام نهاد، مجری کدام کار می‌شود.

گام اول: تعیین متولی و مقابله با موازی‌کاری
وی بیان کرد: گام اول شورای عالی فضای مجازی، تعیین متولی مشخصی برای تولید محتوا در بخش‌های مختلف فضای مجازی و مقابله با موازی‌کاری است. برای مثال نهادهای مختلفی، در حوزه موتورجستجوگر فعالیت می‌کنند و نتیجه فعالیت‌های‌شان به نوعی موازی‌کاری است.
کارشناس معاونت محتوای مرکز ملی فضای مجازی تصریح کرد: متأسفانه یکی از اقدامات ما در برابر تولیدات نامناسب فضای مجازی، برخورد سلبی است که این امر ناشی از عدم آگاهی‌مان از شبکه‌های اجتماعی، نبود متولی مشخص در این حوزه و در نهایت چند متولی بودن و تداخل کاری است.
وی بیان کرد: متأسفانه محتوای ضد فرهنگی که در فضای مجازی نشر داده می‌شود، به زبان فارسی است و از آنجا که ما مبدع فضای مجازی نبوده‌ایم اما می‌توانیم با تولید محتوای فرهنگی، این فضا را نه تنها متعادل کنیم، بلکه فرهنگ ایرانی ـ اسلامی را پررنگ‌تر کنیم.

تلاش کاربران ایرانی، برای تولید محتوای اسلامی

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین روحانی‌نژاد، معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی، با اشاره به فضای غیراخلاقی در دنیای مجازی اظهار کرد: مطالب غیراخلاقی که در دنیای مجازی نشر داده می‌شود، از سوی دشمن است. آنها به دنبال گسترش و توسعه مسائل غیراخلاقی هستند.

وی افزود: جبهه‌ای که دشمنان و مخالفان اسلام در آن قرار دارند، کار خود را انجام می‌دهند و جبهه‌ای که شیعیان در آن قرار دارند، به تولید و نشر آثار مناسب می‌پردازند، بنابراین هر اندازه شیعیان در این زمینه فعال‌تر باشند، به نفع ماست.

فرصت سوزی مصادف با آسیب‌های جدی
معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی تصریح کرد: محیط مجازی یک فرصت است و نمی‌توانیم بگوییم فضای مجازی تهدید است، بالاخره فرصتی در اختیار همگان قرار گرفته است و هر جامعه‌ای متناسب با اندیشه و فرهنگش در آن فعالیت می‌کند و ما اگر نتوانیم از این فرصت به خوبی استفاده کنیم، طبیعی است، آسیب‌های جدی بر ما وارد خواهد شد.
وی بیان کرد: اگر جبهه مخالفان اسلام، انقلاب و مسلمین و جبهه استکبار در این محیط فعال هستند و کار خود را انجام می‌دهند، ما هم وظیفه داریم از این محیط به خوبی بهره‌مند شویم و فعالانه عمل کنیم.
حجت‌الاسلام روحانی‌نژاد اظهار کرد: در مرحله اول باید کاربران را از خطرات فضای مجازی آشنا کنیم و سپس محتوای ارزشمند را به صورت متن، تصویر و نماهنگ تولید و در اختیار جامعه و بشر قرار دهیم تا از محتوای سالم بهره‌مند شوند.

آگاهی دینی در جامعه ایجاد کنیم
وی بیان کرد: اگر آگاهی دینی به جامعه ارائه کنیم، قطعا هر فردی برای خود خطوط قرمز را در بهره‌مندی واستفاده از این فضا را ترسیم خواهد کرد، اما اگر نتوانیم محتوا را تولید و خطرات آن را برای کاربران تبیین کنیم، مطمئنا این فناوری نه تنها برای ما فرصت نخواهد شد، بلکه به تهدید جدی تبدیل خواهد شد.

شورای عالی فضای مجازی فرمانده واحدهای عملیاتی تولید محتوا

معاون فرهنگی سازمان تبلیغات اسلامی تصریح کرد: شورای عالی فضای مجازی باید بتواند حوزه محتوای سالم در فضای مجازی را به خوبی مدیریت و برنامه‌ریزی کند. همچنین همه مسئولیت‌های این حوزه متوجه شورای عالی فضای مجازی می‌شود.
وی بیان کرد: اگر شورای عالی فضای مجازی، مرکز قرارگاه و فرماندهی تولید محتوای مناسب در فضای مجازی باشد، باید بتواند به واحدهای عملیاتی برنامه دهد و برنامه بگیرد.
حجت‌الاسلام روحانی‌نژاد اظهار کرد: اگر شورای عالی فضای مجازی، قرارگاه و مرکز فرماندهی مجازی شود، باید همه بخش‌ها اعم از دولتی، غیردولتی و نهادهای عمومی، مردمی و بخش خصوصی را مدیریت کند و با ارائه برنامه مناسب آنها را در این فضا فعال کند.
وی بیان کرد: مؤسسه تبیان که یکی از زیرمجموعه‌های سازمان تبلیغات اسلامی است، بدون الگو از نهادی و کاملا خلاقانه و با الگویی صحیح توانسته است محتوای سالمی را در فضای مجازی ارائه دهد.

تولید محتوای مناسب؛ وظیفه همه مسئولان کشور

دنیای امروز، دنیای ارتباطات و رسانه‌هاست و در این دنیا هرکس تسلط بیشتری بر انتقال اطلاعات و داده‌ها داشته باشد، توانایی بیشتری برای تحقق اهداف خود دارد. عصر ما از سویی عصر دیجیتال خوانده می‌شود و از سویی دیگر عصر فرهنگ‌های نوین و تحول فرهنگی است.

به عبارتی می‌توان گفت تحول تکنولوژی ارتباطاتی، بیشترین نقش را در فرآیند تحول فرهنگی خواهد داشت. لذا از این جهت توجه و مدیریت رابطه فرهنگ و رسانه‌های دیجیتال به عنوان مهم‌ترین استراتژی مدیران فرهنگی باید قرار گیرد و وزارت ارشاد در این عرصه برای مقابله با آسیب‌های احتمالی و بهره‌گیری از قابلیت‌های آن وظیفه مهمی ایفا خواهد کرد.

همچنین تولید محتوای مناسب با فطرت پاک فرزندان این مرز و بوم، وظیفه همه مسئولان و فعالان فرهنگی است چرا که ظرفیت‌های بسیاری در این عرصه موجود است و باید تولید محتوای ارزشی مناسب را که موجبات رضایت خانواده‌های ایرانی را فراهم می‌کند، افزایش داد. اما این موضوع که همه نهادها در این حوزه وارد شوند، کار چندان درستی نیست بلکه باید نهادی مشخص از سوی شورای عالی فضای مجازی تعیین شود تا آن نهاد به صورت تخصصی و کارشناسی شده وارد این حوزه شود و در این حوزه گام‌های اساسی را بردارد.

از ظرفیت‌های موجود کشور استفاده نمی‌کنیم

سیدحیدر مرتضوی، معاون زیرساخت و خودکفایی مؤسسه تبیان با اشاره به تولید محتوای مناسب در فضای مجازی گفت: برای سالم سازی فضای مجازی نیازمند سه پیش شرط هستیم که می‌توان به: شناخت ابزار، دشمن و ظرفیت‌های کشور اشاره کرد.

هر رسانه همراه با ویژگی خاص خود
وی افزود: بسیاری از ظرفیت‌های خود را در فضای مجازی برای سالم سازی و نشر محتوای مناسب به درستی شناسایی و استخراج نکرده‌ایم.
معاون زیرساخت و خودکفایی مؤسسه تبیان تصریح کرد: یکی از اشکالات کارمان این است که یک محتوا را برای همه رسانه‌ها اعم از شبکه‌های اجتماعی، نرم‌افزار، وبلاگ، سایت و... انتخاب می‌کنیم. درحالی که هر رسانه‌ای ویژگی خود را دارد و باید بر اساس آن ویژگی به تولید محتوا بپردازیم.
وی با اشاره به عملکرد تبیان در تولید محتوای مناسب فضای مجازی گفت: تبیان با شناخت خوب از فضای مجازی، وارد شد و توانست محتوا را بر اساس نیاز مخاطب عرضه کند.

حرکت بر اساس نیاز کاربر
مرتضوی اظهار کرد: تبیان سعی کرد تا خط شکن باشد و این امر را به واسطه اتاق فکرهای تخصصی محقق کرد. تبیان در ابتدا هیچ الگویی نداشت و همه طرح‌ها و الگوهایش را در اتاق فکر تحلیل و بررسی کرد و در نهایت به مرحله اجرا در آورد.
وی بیان کرد: عقبه فکری، تحلیل و طراحی فکری از دیگر ویژگی منحصر به فرد تبیان در تولید محتوای مناسب در فضای مجازی بود. ما توانستیم بر اساس نیاز کاربران گام برداریم که مشاوره‌ها و آموزش‌های مجازی مصداق بارز این موضوع است.
معاون زیرساخت و خودکفایی مؤسسه تبیان تصریح کرد: حرکت جدید تبیان در توسعه محتوا، ایجاد کنسرسیوم محتوایی بود. به این معنی همه صاحبان محتوا را گرد هم آورد تا با ایجاد این کنسرسیوم، محتوای مناسبی را در اختیار کاربران قرار دهند.

باز هم شورای عالی فضای مجازی
وی بیان کرد: شورای عالی فضای مجازی متولی تدوین سیاست‌های کلی محتوای کشور است اما از آن سو محتوا، نیازمند پژوهش است و پژوهشکده‌های مختلفی می‌توانند وارد میدان شوند و مراکز تصمیم گیر و قانون گذار را یاری دهند. همچنین پژوهشکده‌ها از حوزه‌های اجرایی همچون تبیان باید بهره‌مند شوند تا بتوانند تحقیقات دقیق‌تری را انجام و در اختیار مراکز قانون‌گذار همچون شورای عالی فضای مجازی قرار دهند.
مرتضوی ادامه داد: متأسفانه هیچ همکاری میان مراکز تصمیم گیر با پژوهشکده‌ها و پژوهشکده‌ها با مراکز اجرایی نمی‌شود و در نهایت شاهد قوانینی هستیم که چندان نیاز فضای مجازی را مرتفع نمی‌کند.
وی افزود: شورای عالی فضای مجازی به عنوان مقام قانون‌گذار در حوزه تولید محتوا می‌تواند فعال باشد و تصمیمات درستی را اتخاذ کند.

شورای عالی فضای مجازی در رأس تولید محتوای مناسب

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، مرکز رسانه‌های دیجیتال و دیگر نهادهای فرهنگی می‌توانند در تولید محتوای سالم در فضای مجازی سهم داشته باشند اما هدایت هر یک از این مراکز باید از سوی مرکزی باشد تا در مسیر درستی فعالانه پیش روند و بتوانند فرهنگ اسلامی، ایرانی را در فضای مجازی ارائه دهند.

حضور 40 میلیون کاربر، رقمی است که باید چاره‌ای برای نیازهای این تعداد اتخاذ شود تا بتوانند خوراک مناسبی را از این فضا دریافت کنند. همچنین شورای عالی فضای مجازی به عنوان متولی این امر می‌تواند قرارگاهی برای همه نهادهای دغدغه مند حوزه محتوای فضای مجازی باشد و با تقسیم وظایف، حرکتی تأثیرگذار را شاهد باشیم.