نگاهی به ۲۲ سال نمایشگاه قرآن در کلام معاون قرآن و عترت وزیر ارشاد
گروه فعالیت‌های قرآنی: بیستودومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن که هم‌اکنون در باغ‌موزه دفاع مقدس برپا است بهانه‌ای شد تا هم‌کلام با یکی از بنیانگذاران این نمایشگاه شویم.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا حشمتی، معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که ریاست بیستودومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن را برعهده دارد از برگزارکنندگان نخستین دوره‌های نمایشگاه قرآن بوده و از 22 سال پیش در جریان برگزاری نمایشگاه قرآن است. خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، گفت‌وگویی با رئیس بیستودومین نمایشگاه قرآن به شرح ذیل انجام داده است؛
ایده برگزاری نمایشگاه قرآن برای نخستین‌بار چطور و چگونه مطرح شد؟
در سال‌های اول دهه 70 که در سازمان تبلیغات اسلامی اشتغال داشتم با بچه‌های مذهبی وزارت ارشاد یک سری فعالیت‌های دینی و مذهبی انجام می‌دادیم، اما به هر حال وزارت ارشاد در آن سال‌ها حوزه دینی مشخصی نداشت و فعالیت‌های دینی و مذهبی در قالب معاونت فرهنگی دنبال می‌شد. شخصی که در آن سال‌ها در حوزه‌های دینی و مذهبی متمرکز شده بود احمد مسجدجامعی بود که اصرار داشت یک سری کارهای دینی برگزار کنیم. این شد که به تدریج، فکر اجرای برنامه‌های قرآنی و دینی حدودا در سال 72 و چند سال بعد از پایان جنگ تحمیلی شکل گرفت و فضا برای برپایی نمایشگاه قرآن فراهم شد.
فعالیت‌های دینی در اوایل دهه 70 چگونه انجام می‌شد و در آن سال‌ها فضای کشور تا چه میزان آمادگی اجرای نمایشگاه قرآن را داشت؟
به هر حال در آن سال‌ها ایده راه‌اندازی یک نمایشگاه قرآن و یا اجرای فعالیت‌های متمرکز قرآنی از سوی دوستان مطرح می‌شد اما یکی از مشکلاتی که در آن مقطع داشتیم این بود که کار فاخر دینی در کشور نداشیم. ما نمایشگاه‌های سفال و حتی آثار هنری زیادی داشتیم اما به حوزه دین که می‌رسیدیم کارهای ضعیفی می‌دیدیم تا جایی که گاهی اوقات مشاهد می‌کردیم کارهای تجسمی بسیار ضعیفی خلق می‌شود و هنرمندان عرصه تجسمی، کمتر وارد حوزه دین می‌شدند؛ در حالی که اگر شما دقت کنید در دوره صفویه، قاجاریه و حتی پهلوی آثار بنایی و میراثی ما پر از المان‌ها و نقش و نگارهای دینی است و هر چه که به جا مانده یا مسجد است یا موزه‌هایی است که محتوای دینی و مذهبی دارند. با وجود سبقه‌ای که در آثار دینی و مذهبی داشته‌ایم اما در اوایل دهه 70 این خلاء دیده می‌شد.
چطور شد که شما در سازمان تبلیغات اسلامی با وزارت ارشاد مشارکت کرده و تصمیم به راه‌اندازی نمایشگاه قرآن گرفتید؟
سال 72 برحسب اتفاق در سازمان تبلیغات اسلامی مشغول بودم اما به لحاظ فکری بیشتر با بچه‌های وزارت ارشاد بودیم. صمیمیت بنده با بچه‌های ارشاد به قدری بود که وقتی فکر راه‌اندازی نمایشگاه قرآن برای نخستین‌بار مطرح شد، بنده هماهنگی‌های لازم در سازمان تبلیغات اسلامی را انجام می‌دادم. در آن سال‌ها در حوزه کتبی دینی آثار بزرگی داشتیم که متأسفانه این آثار حمایت نمی‌شدند و گفتیم که خوب است این آثار یک جایی نمایش داده شود اما اینکه کجا نمایش داده شود؟ و چه آثاری نمایش داده شود؟ جای بحث زیادی داشت و پی‌گیری‌های زیادی انجام شد تا نخستین نمایشگاه قرآن راه‌اندازی شود.
چه کسانی را بنیانگذاران نمایشگاه قرآن می‌دانید؟
آقای مسجدجامعی در آن سال‌ها مسئولیت معاونت فرهنگی وزارت ارشاد را برعهده داشت که اولین ایده‌ها از سوی او مطرح شد و کمک زیادی برای راه‌اندازی نخستین دوره نمایشگاه قرآن کرد اما مرحوم «حدیثی» نیز که در سومین دوره نمایشگاه قرآن به رحمت خدا رفت در همان سه سال اول نمایشگاه قرآن واقعا پای کار بود؛ همه دست‌اندرکاران نمایشگاه قرآن به تشییع جنازه آن مرحوم رفتیم و یادی از آن مرحوم در سومین دوره نمایشگاه قرآن کردیم.
کمی از نخستین دوره نمایشگاه قرآن برای ما بگویید. نخستین دوره نمایشگاه قرآن در کجا و با شرایطی برگزار شد؟
محل برگزاری نخستین دوره نمایشگاه قرآن کریم، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود و مجموعه متراژی که برای برپایی نخستین دوره در اختیار داشتیم، 500 مترمربع هم نبود که در این نمایشگاه تعدادی از آثار هنری و مکتوب با محوریت قرآن کریم و آثار مذهبی را به نمایش گذاشتیم.
نمایشگاه قرآن چند سال در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شد؟
نمایشگاه در نخستین سال برپایی به میزبانی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود اما برای سال دوم تصمیم بر آن شد تا این نمایشگاه در یکی از سالن‌های مجلس قدیم برگزار شود. یکی از سالن‌های دست چپ ورودی ساختمان مجلس قدیم که تالارمانند بود، برای برگزاری نمایشگاه دوم قرآن در نظر گرفتیم بدون اینکه هیچ نشست قرآنی در این سالن برگزار کنیم؛ فقط تعدادی تابلوی قرآنی و مقداری هم کتاب را با توجه به فضای محدودی که در اختیار داشتیم به نمایش گذاشتیم.
با توجه به فعالیت‌های محدودی که در نخستین سال‌های برپایی نمایشگاه قرآن انجام می‌شد، استقبال مخاطبان از نمایشگاه قرآن به چه میزان بود؟
هرچند که در سال‌های اول، نمایشگاه قرآن فقط محدود به نمایش کتب قرآنی و مذهبی و تابلوهایی با رویکرد قرآنی می‌شد اما با این حال سالن نمایشگاه پر از جمعیت می‌شد تا جایی که دوستان گفتند: «چه حرکت مناسبی است و برای سال‌های بعد هم دنبال کنیم.» پایه ثابت نمایشگاه قرآن در آن سال‌ها آقایان نظری، ایرجی و شالچی بودند که وقتی استقبال مردم را از نمایشگاه قرآن دیدند تصمیم گرفتند برای سال‌های بعد کارهای بهتری انجام دهند؛ دو سال در مجلس بودیم یک سال هم به موزه هنرهای معاصر رفتیم، اما از پنجمین دوره، نمایشگاه قرآن دوباره به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان رفت.
چه شد که نمایشگاه قرآن دوباره به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگشت؟
در آن سال کم‌کم کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در حال رشد و توسعه بود و مرکز آفرینش‌های کانون، تازه راه‌اندازی شده بود به همین دلیل تصمیم گرفتیم پنجمین دوره نمایشگاه قرآن را در کانون پرورش فکری برگزار کنیم. در آن سال دوهزار متر مربع از فضای کانون را برای نمایشگاه قرآن گرفتیم که این فضا در دوره‌های بعد به هفت هزار و هشت هزار مترمربع افزایش پیدا کرد. کم‌کم در حیاط کانون پرورش فکری، چادر می‌زدیم تا جایی که کانون در ماه مبارک رمضان به دلیل برپایی نمایشگاه قرآن تعطیل می‌شد و عملا کاری به غیر از نمایشگاه قرآن نداشت.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تا چه سالی میزبان نمایشگاه قرآن بود؟
فکر می‌کنم تا دوره دهم یا یازدهم بود که نمایشگاه در کانون پرورش فکری برگزار شد که با پایان یافتن دولت حجت‌الاسلام خاتمی و روی کار آمدن دولت جدید تصمیم بر آن شد که محل نمایشگاه قرآن به مصلای امام خمینی(ره) انتقال پیدا کند؛ آخرین دوره را در مصلی برگزار کردیم و کار را تحویل دولت جدید دادیم. محل مصلای امام خمینی(ره) هم برای برپایی نمایشگاه قرآن خوب بود زیرا به هر حال با موضوع نمایشگاه قرآن، سنخیت داشت و یک فضای جدیدی بود. از زمانی که مسئولیت برگزاری نمایشگاه قرآن به دولت جدید واگذار شد تا امسال که دوباره مسئولیت بیستودومین نمایشگاه قرآن را برعهده گرفتم هیچ اطلاعی از سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌های نمایشگاه نداشتم و فقط به عنوان بازدیدکننده در نمایشگاه قرآن حاضر می‌شدم.
به سال‌های آغازین برپایی نمایشگاه قرآن بازگردیم؛ در آن سال‌ها نمایشگاه قرآن متشکل از چه بخش‌ها و کمیته‌هایی بود؟
در سال‌های اولیه برپایی نمایشگاه، بیشتر کمیته هنر، کمیته آثار مکتوب و نشر قرآنی و دینی بود؛ در آن سال‌ها هنوز نرم‌افزارهای قرآنی و مذهبی وجود نداشت اما زمانی که مجددا به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بازگشتیم کم کم، آثار رایانه‌ای و نرم‌افزارها را نیز به نمایشگاه قرآن اضافه کردیم. البته سال‌های آخری که نمایشگاه قرآن در کانون پرورش فکری برگزار می‌شد کمیته‌های جدیدی از جمله خادمان قرآن کریم، آثار هنری و سینمایی و... را اضافه کردیم.
به کمیته خادمان قرآن اشاره کردید؛ کار کمیته تجلیل از خادمان قرآن چگونه شروع شد؟
فعالیت کمیته خادمان قرآن در ابتدا به این شکل نبود که آیین‌نامه داشته باشد. کم‌کم از سال 80 بود که آیین‌نامه کمیته خادمان قرآن، نهایی شد. بنده در آن سال‌ها مسئولیت کمیته خادمان نمایشگاه قرآن را برعهده داشتم و خادمانی که برای تجلیل انتخاب می‌کردیم هم از چهره‌های ایرانی و هم از چهره‌های خارجی بودند؛ تا اینکه کم‌کم فعالیت‌های حوزه بین‌الملل نیز وارد نمایشگاه قرآن شد.
بخش بین‌الملل از چه سالی وارد نمایشگاه قرآن شد؟
بخش بین‌الملل نمایشگاه قرآن از سال 78 به بعد، وارد نمایشگاه قرآن شد؛ قرار بر این شد که با دعوت از میهمانان و چهره‌های قرآنی حوزه بین‌الملل، این بخش را به تکامل برسانیم. کم‌کم وضعیت بخش بین‌الملل نمایشگاه قرآن نیز خوب شد و درکنار آن بخش بانوان نیز راه‌اندازی شد که البته با توجه به راه‌اندازی بخش بانوان در آن سال‌ها، در مراسم تجلیل از خادمان قرآن کریم از بانوان خادم قرآن نیز تجلیل می‌کردیم.
در مجموع چه مراحلی برای تکامل نمایشگاه قرآن طی این 22 سال رخ داده است؟
در سال‌های اولیه نمایشگاه قرآن، مراسم شب‌های قدر نداشتیم و این بحث خیلی معمول نبود اما کم‌کم مراسم شب‌های قدر در نمایشگاه قرآن پررنگ‌‌تر شد تا جایی که در شب‌های قدر، مداح دعوت می‌کردیم. ما در آن سال‌ها افطاری ساده را در نمایشگاه قرآن باب کردیم تا مردمی که در ماه مبارک رمضان از نمایشگاه قرآن بازدید می‌کنند، بتوانند یک افطاری ساده نیز در اختیار داشته باشند.
مهم‌ترین تأثیری که برپایی نمایشگاه قرآن طی بیست و یک سال گذشته به همراه داشته، چیست؟
به هر حال برگزاری نمایشگاه قرآن به این موضوع که باید جلسات قرآن و برنامه‌های قرآنی داشته باشیم، دامن زده است. در آن سال‌ها مجموعه قرآن و فعالیت‌های قرآنی فقط در قاریان خلاصه می‌شد و فکر نمی‌کردند که سینما هم می‌تواند در حوزه قرآن حرفی برای گفتن داشته باشد! یک سال در نمایشگاه قرآن فیلم سینمایی «رنگ خدا» ساخته مجید مجیدی را انتخاب کردیم و از کارگردان این فیلم تقدیر کردیم که این کار خیلی تأثیرگذار بود. البته انجام چنین کارهایی در نمایشگاه قرآن و مراسم خادمان قرآن طی سال‌های اخیر صدمه دیده است.
برپایی نمایشگاه قرآن آن هم هرساله چه تأثیری در فرهنگ عمومی و ترویج قرآن در سطح جامعه داشته است؟
به هر حال برگزاری نمایشگاه قرآن بی‌شک تأثیرات زیادی در توسعه و ترویج فرهنگ قرآن کریم داشته است، نمایشگاه قرآن در آن سال‌ها علاوه بر تهران در سایر استان‌ها نیز شکل گرفت و هنرمندان آمدند و رفتند؛ بانوان هم یک نهضتی را برای خود راه‌انداختند تا جایی که در حال حاضر تعداد قرآن‌پژوهان خانم بیشتر از قرآن‌پژوهان آقا است. چند نفر از بانوان قرآنی داریم که قرآن کریم را کامل نوشته‌اند و قرآن آنها نیز چاپ شده است.
با توجه به اینکه در حال برگزاری بیست ودومین دوره نمایشگاه بین‌المللی قرآن هستیم، فکر می‌کنید تا چه میزان به اهداف اولیه این نمایشگاه نزدیک شده‌ایم؟
به نظر می‌رسد ما پس از این همه سال به اهدافی که از ابتدا برای نمایشگاه قرآن ترسیم کرده بودیم نزدیک شده‌ایم و فضای قرآنی کشور دیگر منحصر به قاریان و حافظان قرآن نیست. در حال حاضر مفسران و مترجمان زیادی در کشور فعالیت دارند؛ محافل قرآنی بسیاری را می‌شناسیم. رسانه‌های قرآنی را می‌شناسیم و همچنین می‌دانیم که هنر قرآنی جای خود را در کشور باز کرده است.
سخن پایانی...
هرچند که موفقیت‌های خوبی در حوزه قرآن به دست آورده‌ایم اما به نظرم هنوز خیلی جای کار داریم و باید خیلی جلو برویم. چرا که کلام خدا فاخر است و حق نداریم کلام خدا را در یک پوستر رنگ و رو رفته چاپ کنیم و باید بهترین امکانات را برای قرآن بگذاریم زیرا آثاری که با محوریت قرآن و کلام خداوند تولید و به چاپ می‌رسد باید یک سنخیتی با خالق داشته باشد. متأسفانه ما در حوزه قرآن آثار فاخر کمی داریم اما جای خلق آثار زیادی داریم و باید بتوانیم فیلم‌های خوب و بلند فاخر در حوزه قرآن تولید کنیم. اینها کمبودهایی است که در حوزه قرآن داریم اما باید بگویم که خیلی نزدیک شده‌ایم.
لیلا محمدی
