معرفی ۷۰ ترجمه فارسی قرآن در بخش مکتوب نمایشگاه

غلامرضا نوعی، مدیر کمیته بخش مکتوب بیست و دومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) با اشاره به بخش ترجمه‌های قرآن در این نمایشگاه گفت: بخش «ترجمه قرآن در گذر زمان» به معرفی ترجمه از سوره حمد توسط سلمان فارسی تا ترجمه‌های متنوع امروزی را در بر می‌گیرد و پشتوانه نظری و علمی این آثار و نحوه گزینش آنها بر اساس کتاب «ترجمه‌کاوی» استاد بهاءالدین خرمشاهی، مقاله «ترجمه» از مدخل دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، مقالات مندرج در نشریه «ترجمان وحی» و نیز کتاب «ترجمه‌های ممتاز قرآن در ترازوی نقد» اثر محمدعلی کوشا هستند.

وی افزود: در رابطه با آثار معاصر برای استفاده بازدیدکنندگان یک جلد از ترجمه‌های معاصر فارسی به همراه ویژگی‌ها، مشخصات و شیوه ترجمه هر اثر عرضه می‌شود و برای تکمیل اطلاعات و بهره‌مندی بیشتر، محققان و علاقه‌مندان می‌توانند از بانک‌های اطلاعاتی و نرم‌افزارهای موجود که حاوی متن کامل ترجمه است و نیز قابلیت جستجو را دارند، بهره ببرند.

همه مردم جهان؛ مخاطب کلام وحی قرآن

نوعی با بیان اینکه در این بخش بیش از 70 ترجمه قرآن ارائه شده است، اظهار کرد: ترجمه در اصل برگرداندن آیات قرآن به زبانی دیگر است. ترجمه، در لغت به معنای بیان مقصود و در اصطلاح، عبارت از برگرداندن واژه‌ای به معادل آن، از زبانی به زبان دیگر است؛ «ترجمه قرآن» نیز برگرداندن معانی الفاظ و آیات قرآن، به الفاظ و عبارات هم‌معنای آن، در زبانی دیگر است. از آنجا که آیات قرآن، وحی الهی است، هیچ ترجمه‌ای از قرآن، قرآن به شمار نمی‌آید، بلکه نوعی تفسیر و شرح مختصر آیات است که در حد ممکن، بیانگر مقصود حق تعالی است.

وی در ادامه به ضرورت ترجمه قرآن اشاره و عنوان کرد: از آنجا که قرآن کریم، به زبان عربی نازل شده و پس از آن، مخاطبانش، همه مردم جهان، در همه اعصار هستند، نخستین شیوه، برای رسیدن پیام قرآن به جهانیان، دانستن زبان عربی است. ولی این شیوه، در عمل، دشوار و ناممکن است؛ در حالی که خود عرب‌زبان‌ها، از زمان نزول قرآن تاکنون، در قرائت و فهم آن مشکل داشته و دارند.

این مترجم کتاب‌های قرآنی تصریح کرد: از یک سو، رسم‌الخط‌های قرآن، در بسیاری از موارد، دشوار خوانده می‌شوند و از سوی دیگر، محتوای عبارات قرآن نیز بسیار والا و پرمحتواست که تنها عربی دانستن، برای فهم این کلام آسمانی، کافی نیست. از این رو، موارد یادشده، دلایلی محکم برای ضرورت ترجمه قرآن به زبان‌های گوناگون است و از طرفی، ساده‌ترین شیوه برای دست‌یابی به پیام و مفاهیم قرآن کریم است.

عده‌ای قرآن را ترجمه‌ناپذیر می‌دانند

مدیر کمیته بخش مکتوب نمایشگاه قرآن با اشاره به مخالفت برخی از فُقها، با ترجمه قرآن گفت: این امر، صریحاً با هدف بعثت پیامبر(ص) و رسالت جهانی قرآن مخالف بود. اما در قرن دوم هجری، ابوحنیفه، فتوای جسورانه‌ای به این مضمون داد که: «اگر چه ترجیح با عربی خواندن نماز، از جمله سوره حمد  و سوره‌ای از قرآن است، اما برای رفع عُسر و حَرَج یا مشکل عملی مردم، فارسی‌زبانان می‌توانند ترجمه قرآن را در نمازهایشان بخوانند، تا به تدریج، با اصل الفاظ عربی قرآن اُنس بگیرند».

وی ادامه داد: در همان زمان، بسیاری از دانشمندان علوم اسلامی، با نظر وی مخالفت کردند، به طوری که می‌گویند: او از رأی خود برگشت و فارسی‌خوانی نماز را جایز، اما مکروه شمرد. در عصر حاضر نیز با وجود بعضی مخالفت‌ها، طرفداران جواز ترجمه قرآن، با نوشتن مقالات و دفاعیات فراوان، ضرورت و فایده ترجمه قرآن را روشن کردند.

نوعی با بیان این که برخی مخالفان ترجمه قرآن، علاوه بر مخالفت اعتقادی با ترجمه کردن قرآن، از نظر علمی، ادبی و هنری نیز قرآن را ترجمه‌ناپذیر می‌دانند، بیان کرد: این سخن به شرطی که مقصود از آن، مانع‌تراشی در راه ترجمه قرآن نباشد، در حد خود درست است. تفاوت خانواده، نوع و تیره زبان‌ها، تفاوت فرهنگ‌ها، وحیانی بودن قرآن، حقایق ازلی و ابدی داشتن و از سوی دیگر، اشاره‌های بسیار به مسائل و آداب قبل از اسلام، مفاهیم و اصطلاحاتی که در زبان‌های دیگر، دارای معادل(برابر نهاده) نیستند، جزء دلایل مخالفان ترجمه قرآن است.

قرآن در ترجمه به زبان دیگر تنزل معنوی می‌یابد

مدیر کمیته بخش مکتوب نمایشگاه قرآن در ادامه دلایل دیگری را در رابطه با مخالفت با ترجمه‌های قرآن عنوان کرد و گفت: قرآن با این ساختار ژرف شگرف، کلامی قدسی و سخن و بیانی معنوی و غیربشری است و وقتی وی‍ژگی‌های زبان مبدأ(عربی) ترجمه می‌شود، هر قدر هم که ترجمه عالی و دقیق انجام گرفته باشد، در زبان دوم(زبان مقصد، مثلاً فارسی یا انگلیسی)، تنزل معنوی پیدا می‌کند یا قدسی بودن قرآن در ترجمه از بین می‌رود.

وی افزود: این اشکالات، درست است. اما، آیا این که میلیون‌ها مسلمان در طول تاریخ، قرآن را بخوانند و نفهمند، پذیرفتنی‌تر است یا علاوه بر متن قرآن، ترجمه‌هایی بخوانند که قطع نظر از ضعف در انتقال ظرایف و زیبایی‌های زبانی، بخش اعظم پیام الهی را – که جنبه هدایتی و ارشادی دارد – منتقل می‌کند؟ مسئله از دست رفتن حالت قدسی و سخن و کلام الهی در ترجمه را هم به ناچار باید تحمل کرد. چنان که در آثار بزرگ ادبی هم – که آسمانی و قدسی نیستند – این امر(تنزل معنا، ظرایف و زیبایی‌ها) پیش می‌آید.

شیعه، از دیرباز با ترجمه قرآن، موافق بوده است

نوعی با بیان این که آرمان و آرزوی هر مسلمان باید این باشد که قرآن را به زبان اصلی بخواند و دریابد، بیان کرد: اما در اولین گام، ترجمه‌ها، کمک بهتری می‌کنند. خوشبختانه، شیعه از دیرباز با ترجمه قرآن موافق بوده است. این یک افتخار فرهنگی است و دیگر این که ایرانیان فارسی‌زبان بیش از همه و پیش از همه مسلمانان اقدام به ترجمه قرآن کرده‌اند که تاریخی به اندازه تاریخ قرآن دارد.

مترجم کتاب «راهنمای استخاره با قرآن» تصریح کرد: ترجمه‌های قدیمی چه آنها که مستقل‌اند و چه آنها که همراه تفسیرهای قرآن است – به دلیل رعایت حُرمت قرآنی و ترس از این که مبادا چیزی از معنای قرآن کم و زیاد شود و در ابلاغ پیام آسمانی قرآن خللی وارد شود، ترجمه کلمه به کلمه انجام می‌شد که به آن، ترجمه «تحت‌اللفظی» می‌گویند.